16. Yüzyıl Sûfî Şairlerinden Abdülmecîd Bin Şeyh Nasûh’un Mecîdî Kıssa-i Çoban Mesnevisi

Yıl 2022, Cilt: 28 Sayı: 28, 64 - 122, 31.12.2022

Hacı İbrahim Demirkazık

Öz

16. yüzyılda yaşayan Abdülmecîd bin Şeyh Nasûh, dinî ilimler üzerine pek çok eser kaleme almıştır. Abdülmecîd Efendi, aynı zamanda Türkçe manzum eserler yazıp manzum tercümeler de yapmıştır. Zeyniyye tarikatının postnişinlerinden Tosyalı Şeyh Nasûh bin İsrail’in oğlu olan Abdülmecîd Efendi şiirlerinde Mecîdî mahlasını kullanmıştır. Abdülmecîd Efendi Arapça ve Farsça eserlerinin yanında tespit edebildiğimiz kadarıyla yirmi dört de Türkçe eser yazmıştır. Bunlardan biri de mesnevi nazım şekli ile nazma çektiği ve yalnızca bir nüshasına ulaşabildiğimiz Kıssa-i Çoban’dır. Eser Mevlânâ’nın Mesnevî-i Ma‘nevî’sinde yer verdiği Hz. Musa ile çoban kıssasının çeşitli ilavelerle genişletilmiş bir tercümesidir. Mecîdî eserini oluştururken Dede Ömer Rûşenî’nin 1475-76 yılında yazdığı Çobannâme adlı eserini model almıştır. Bu çalışmada biyografik kaynaklar ile daha önce yapılan çalışmalardan istifade edilerek Abdülmecîd bin Şeyh Nasûh’un hayatı hakkında bilgi verilmiş ve Türkçe eserleri üzerinde durulmuştur. Bunun ardından çalışmanın konusu olan Kıssa-i Çoban’ın incelenmesine geçilmiştir. Burada ilk olarak eldeki yazmadan hareketle Kıssa-i Çoban’ın yazılış/tercüme tarihi, beyit sayısı ve yazılış/tercüme sebebi ortaya konulmuştur. Daha sonra eserin konusuna kısaca değinilmiş, ardından eserde yer alan bölümler ve bu bölümlerin içeriğine dair bilgi verilmiştir. Bunu müteakip Dede Ömer Rûşenî’nin Çobannâme’si ile Mecîdî’nin Kıssa-i Çoban’ı genel hatlarıyla mukayese edilmiş ve Kıssa-i Çoban’ın tespit edilen nüshasının hususiyetleri üzerinde durulmuştur. Çalışmada son olarak elde olan nüshadan hareketle Kıssa-i Çoban’ın tenkitli metni ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Mecîdî, Hz. Musa, Osmanlı şiiri, mesnevi, tercüme

The Shepherd Story, Masnavi of Abdulmecid Bin Sheikh Nasuh Mecidi , a 16th Century Sufi Poet

Öz

Abdulmecîd bin Sheikh Nasûh, who lived in the 16th century, wrote many works on religious sciences. He also wrote poems in Turkish and made verse text translations. Abdulmecid is the son of Sheikh Nasuh bin Israel who one of the leader of the Zeyniyye sect. He used the pseudonym Mecidi in his poems. In addition to his Arabic and Persian works, he wrote twenty-four Turkish works as far as we can determine. One of them is Kissa-i Choban. The work was written/translated in masnavi verse. We were able to access only one copy of the work. The work is an expanded translation with various additions of the story of Moses and the shepherd, which is included in Mevlana's Masnavi. While composing his work, Mecidi took an example Dede Omer Rusheni's work, named Chobannameh, written in 1475-76. In this study, information about the life of Abdulmecid bin Sheikh Nasuh is given and his Turkish works are emphasized. After this, the examination of Kissa-i Choban was started. Here, first of all, the date of writing/translation, the number of couplets and the reason for writing/translation Kissa-i Choban are revealed based on the manuscript. Afterwards, the subject of the work was briefly mentioned, and then the sections in the work and the content of these sections were given. Subsequently, Dede Omer Rusheni's Chobannameh and Mecidi's Kissai Choban were compared in general terms. After that, information is given about the characteristics of the identified manuscript of the work. Finally, the critical text of Kissa-i Choban is given by making use of it’s manuscript.

Anahtar Kelimeler

Mecidi, Moses, Ottoman poetry, masnavi, translation

Kaynakça

• Abdülmecîd bin Şeyh Nasûh Yazma , el-Matlabü'l-A'lâ fî Şerhi Esmâi'llâhi'l Hüsnâ, Süleymaniye Kütüphanesi Bağdatlı Vehbi Bölümü No: 960.
• Abdülmecîd bin Şeyh Nasûh Yazma , Kıssa-i Çoban, Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar No: 4027.
• Abdülmecîd bin Şeyh Nasûh Yazma , Menakıbu’l-Evliyâ, Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar No: 4027.
• ACLÛNÎ, İsmail b. Muhammed 1351 , Keşful-Hafâ ve Muzîlu’l-İlbâs Amme’ştehera Mektebetu’l-Kuds. Alâ Elsineti’n-Nâs, II, Kahire
• AÇIL, Berat 2020 , “Tosyevî’nin Tercemetü’l-Levâyih’i ve Tercüme Stratejisi”, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, LX/1, 1-55.
• AZAMAT, Nihat 2000 , “İbrahim Gülşenî”, DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, XXI, 301-304.
• Bağdatlı İsmail Paşa 1945 , İzâhu’l-Meknûn fi’z-Zeyl alâ Keşfi’z-Zünûn, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Bağdatlı İsmail Paşa 1951 , Hediyyetü’l-Arifîn Esmâü’l-Müellifîn ve Asâru’l- Musannıfîn, I. cilt , İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• BAHADIR, Savaşkan Cem 2018 , “Abdülmecîd Tosyavî ve Manzum Kıssa-i Çoban’ı”, Uluslararası Amasya Şairleri Bilim Şöleni Bildiriler Kitabı, Ankara: Kıbatek Yayınları, 83–92.
• BAYRAKTAR, Mehmet Faruk 2013 , “Zernûcî”, DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, XLIV, 294-295.
• BİLGİN, Orhan 1995 , “Fahreddin-i Irakî”, DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, XII, 84-86.
• Bursalı Mehmed Tahir 1333 , Osmanlı Müellifleri, I-II. cilt , İstanbul: Matbaa- i Âmire.
• DEMİRKAZIK, H. İbrahim 2015a , “Mecîdî’nin Mirâciye’si”, Turkish Studies, X/8, 849-886.
• DEMİRKAZIK, Hacı İbrahim 2015b , Abdülmecîd bin Şeyh Nasûh’un Manzum Kıyafetnâme’si İnceleme- Metin- Dizin , İstanbul: Asmaaltı Yayınevi.
• ERBAŞ, Muammer 2006 , “Bir Osmanlı Müfessiri: Abdülmecîd b. eş-Şeyh Nasûh b. İsrâîl ö. 973/1565 ve Eserleri” Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24, 161-186.
• HAYTA, Ufuk 2008 , Abdülmecîd b. Nasûh Tosyevî’nin ö. 1588 Hayatı, Eserleri ve el-Hüdâ ve’l-Felâh Adlı Tefsîr Risâlesinin Tahkîki, Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• HAYTA, Ufuk ve Abdülhamid Birışık 2007 , “Hayatı ve Eserleriyle Abdülmecîd b. Şeyh Nasûh Tosyevi ve Cevahirü’l-Kur’ân ve Zevâhirü’l-Furkan Adlı Tefsi Risalesinin ilmi Değeri” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XVI/2, 343-367.
• HEKİMOĞLU, Muhammed 2019 Haz , Taşköprülüzâde Ahmed Efendi Eş- Şakâ’iku’n-Nu‘Mâniyye Fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• İZBUDAK, Veled ve Abdülbaki Gölpınarlı 1991 Çev. , Mesnevî II, Mevlâna, İstanbul: MEB Yayınları.
• KAÇAR, Mücahit ve Mevlüt İlhan-Ahmet Akdağ 2016 , “Kastamonulu Âlim ve Şairlerin Türkiye Yazma Eser Kütüphanelerinde Yer Alan Eserleri”, I. Uluslararası Abana Sempozyumu-Geçmişten Günümüze Kastamonu, Konya: Palet Yayınları.
• KEHHALE, Ömer Rıza 1957 , Mu‘cemü’l-Müellifîn: Teracimu Musannifi'l- Kütübi'l-Arabiyye, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türasi’l-Arabî.
• KONUR, Himmet 2000 , İbrâhîm-i Gülenî -Hayâtı, Eserleri, Tarîkatı, İstanbul: İnsan Yayınları.
• KUŞDEMİR, Orhan Fatih 2017 , “Abdülmecîd b. Şeyh Nasûh Tosyevî’nin Hayatı, Eserleri ve “Menâkıbu’l-Ârifîn ve Kerâmâtü’l-Kâmilîn” Adlı Eseri Hakkında”, SOBİDER, IV/18, 305-323.
• KÜÇÜK, Serhat 2013 , “Şeyh Nasûh Efendi ve Hadis Risâlesi Üzerine”, Sûfî Araştırmaları, VIII, 49-64.
• ÖNGÖREN, Reşat 2003 , Tarihte Bir Aydın Tarikatı Zeyniler, İstanbul: İnsan Yayınları.
• MÜTTAKÎ EL-HİNDÎ, Alî bin Hüsâmeddîn 1985 , Kenzü'l-Ummâl fî Süneni'l- Akvâl ve'l-Ef'âl, IV, Haz. Bekri Hayyani - Saffet Sakka, Beyrut: Müessesetü'r-Risâle.
• NEVEVÎ, Ebû Zekeriyyâ 2021 , Riyâzü’s-Sâlihîn, Çev. M. Emin Özafşar- Bünyamin Erul, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• PATTABANOĞLU, Fatma Zehra 2016a , “Abdülmecîd bin Şeyh Nasûh Tosyevî ve Münâcâtü Levâhibi’n-Necât Adlı Risâlesi”, III. Şeyh Şaʿbân-ı Velî Sempozyumu: Kastamonu’da İlmî Hayat ve Kastamonu Âlimleri, 170-178.
• PATTABANOĞLU, Fatma Zehra 2016b , “Abdülmecîd bin Şeyh Nasûh Tosyevî’nin Transkripsiyonu”, Ekev Akademi, LXVI, 269-288. ve’l-Âlim” Adlı Risâlesi ve
• SAKAR, Ekrem 2016 , Abdülmecîd b. Nasûh Tosyevî ve Matlab-ı Aʿlâ Adlı Esma- i Hüsna Şerhi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• SARIOĞLU, Leyla Alptekin 2014 , “XV. Yüzyıl Mutasavvıflarından Cemâl-i Halvetî’nin Mesnevîlerinde Mesnevî Kaynaklı Hikayeler”, Tükiyat Mecmuası, 24: 213-233.
• ŞENARSLAN, Necip Fazıl 2020 , Rûşenî Dede Ömer Aydınî Külliyâtı Miskinnâme, Şobânnâme, Der Kasemiyât ve Münâcât, Der Medh-i Mesnevî-i Ma’nevî-i Mevleviyyet, Neynâme, Kalemnâme, Divan Dil İncelemesi-Metin-Dizin, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Doktora Tezi.
• TORUK, Turgut 2010 , Abdülmecîd b. Şeyh Nasûh b. Ali et-Tosyevî ve Pend-i Attar Tercümesi, İstanbul: Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• ÜNAL, Hidayet 2003 , Rûşenî Dede’nin Çobân-nâme Mesnevisi İnceleme- Metin , Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• YERKAZAN, Hasan 2018a , “Abdülmecîd b. Nasûh’un Tezkîrü’n-Nâsîn fî Tefsîri Sûreti Yâsîn ve Tefsîru Sûreti’l-Mülk”, Uluslararası Amasya Şairleri Bilim Şöleni Bildiriler Kitabı Ankara: Kıbatek Yayınları, 351– 366.
• YERKAZAN, Hasan 2018b , “Abdülmecîd b. Nasûh et-Tosyevî el-Amâsî ö. 996/1588 ve ʿArafâtü’l-ʿÂrifîn İsimli Eseri”, Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XI, 119-157.