BAYKARA MECLİSİ’NDEN YANSIMALAR -Edebî Meclisler, Eğlence Meclisleri, Çeşitli Olaylar ve Sultanlara Anlatılan Hikâyeler 8

Yıl 2022, Cilt: 28 Sayı: 28, 203 - 265, 31.12.2022

Ahmet Kartal

Öz

Bedâyi’u’l-vekâyi’, Zeynüddîn Mahmûd-ı Vâsıfî tarafından Farsça olarak kaleme alınan, Türk kültür ve sosyal hayatına dair ihtiva ettiği kapsamlı ve önemli bilgilerle dikkat çeken hatıra türünde bir eserdir. Bu çalışmada, Bedâyi’u’l-vekâyi’de yer alan ve Türkistân coğrafyasındaki Türk kültür hayatına ışık tutup bunları günümüze yansıtan beş bölümün tercümesine yer verilecektir. Bunlardan birinci bölüm, Ubeydullah Bahâdır Han’ın himayesinde bulunan Vâsıfî’nin sultandan izin isteyerek çıktığı Türkistân yolculuğunu, bu yolculuk sırasında gördüklerini, Sabran şehrine gelişini, Sabran şehrini, kalesini ve o kalenin içine Sultan Ubeydullah’ın yapılmasını emrettiği medrese ile o medresenin eyvanının iki tarafına yapılan uzun iki minareyi, Emîr Arab’ın yaptırdığı iki geriz ile açtırdığı kuyuyu ve onun Batı Kayrevân’da gördüğü bir kuyuyu, değişik sebeplerle yazılan dört inşa metnini içermektedir. İkincisi, Muzafferüddîn Sultan Muhammed Bahâdır Han’ın Şarâb-hâne yaylasında tertip ettiği şiir meclisi ile Mevlânâ Subhî’nin Mevlânâ Hayyâtî ve Mevlânâ Reyhânî ile birlikte hac farizasını ifa etmek için çıktıkları yolculuğu; üçüncüsü, Sultan Hüseyin Mîrzâ’nın oğullarından Mîrzâ Şâh Garîb’in veziri Şehâbüddîn İshâk ile Mevlânâ Âgehî arasındaki çekememezlik ve mücadeleyi; dördüncüsü, Enûşîrvân-ı Âdil ve Haccâc-ı Zâlim’le ilgili çeşitli hikâyeler ile tamamlanan bir imaretin kitabesine yazılması için kaleme alınan bir kasideyi; beşincisi ise Şâhruhiye Çehârbâğı’nda sultana anlatılan bir hikâyeyi ihtiva etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Edebî meclis, eğlence meclisi, imaret, şiir, inşa, seyahat

REFLECTIONS FROM BAYKARA ASSEMBLY -Literary Assemblies, Entertainment Assemblies, Various Events and Stories Told to Sultans 8

Öz

Bedâyi'u'l-vekâyi is a work of memoirs, which was written in Persian by Zeynüddin Mahmûd-ı Vâsıfî and draws attention with its comprehensive and important information about Turkish culture and social life. In this study, the translation of five chapters in Bedâyi'u'l-vekâyi, which shed light on the Turkish cultural life in Turkistan and reflect these to the present, will be included. The first part of these includes the journey of Vâsıfî, who was under the auspices of Ubeydullah Bahadır Khan, which he made with the permission of the sultan, what he witnessed during this journey, his arrival in the city of Sabran, the city of Sabran, its castle, and the madrasa that Sultan Ubeydullah ordered to be built inside that castle and the two long minarets built on the sides of the iwan of that madrasah , a well that Emir Arab had built with two plastered waterlines, and a well that he saw in Western Kayrevan, and four construction texts written for different reasons. The second includes the poetry assembly organized by Muzafferüddin Sultan Muhammed Bahadır Han in the Şarâb-hâne plateau and the journey of Mevlânâ Subhî together with Mevlânâ Hayyâtî and Mevlânâ Reyhanî to perform the pilgrimage; the third one contains the enmity and struggle between Şehâbüddîn İshak, the vizier of Mîrza Shah Garib who was one of the sons of Sultan Hüseyin Mirza, and Mevlânâ Âgehî; the fourth includes an ode written to be written on the inscription of an imaret, completed with various stories about Enûşîrvân-ı Âdil and Haccâc-ı Zâlim; the fifth includes a story told to the sultan in Shahruhiye Çeharbağı.

Anahtar Kelimeler

Literary assembly, entertainment assembly, imaret, poetry, construction, journey

Kaynakça

• ALBAYRAK, Nurettin 1995 , “Enûşirvân, Edebiyat” mad., DİA, c. 11, s. 255- 256.
• ALGAR, Hamid-Ali Alpaslan 1998 , “Hüseyin Baykara”, DİA, c. 18, 530- 532.
• ALÎ ŞÎR NEVÂ’Î 1323 , Tercume-i Mecâlisü’n-nefâis: Mecâlisü’n-nefâis, DerTezkire-i Şu‘arâ-i Karn-i Nohum Hicrî, Te’lîf: Mîr Nizâmuddîn Alî Şîr Nevâ’î, be-Sa‘y u İhtimâm-i Alî Asgar Hikmet , Tehrân [Bu eserin 1-178. sayfaları Fahri-yi Heratî’nin, 179-409. sayfaları ise Kazvînî’nin Mecâlisü’n-nefâis tercümesini kapsamaktadır.].
• AMÎD, Hasan 1362 , Ferheng-i Amîd, Tehrân.
• ATEŞ, Ahmed 1968 , İstanbul Kütüphanelerinde Farsça Manzum Eserler I, İstanbul.
• AVCI, Casim 2003 , “Medâin” mad., DİA, c. 28, s. 289-291.
• AYCAN, İrfan 1996 , “Haccâc b. Yûsuf b. Matar” mad., DİA, c. 14, s. 427-428.
• AYDIN, Ömer Hakan 2020 , Timurlu Devleti’nde Emirlerin Rolü, Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi.
• BÂBUR 2006 ; Baburnâme Vekayi Gazi Zahîreddin Muhammed Babur, Doğu Türkçesinden çeviren: Reşit Rahmeti Arat, Önsöz ve Tarihi Özet: Y. Hikmet Baydur, İstanbul: Kabalcı.
• ÇETİN, Osman 1998 , “Horasan” mad., DİA, c. 18, s. 234-241.
• DEHHUDÂ, Ali Ekber 1373 , Lugat-nâme, 14 cilt , Tehrân: Muessese-i İntişârât-i Çâp-i Dânişgâh-i Tehrân.
• DEMİRCİ, Kürşat 1993 , “Dahhâk” mad., DİA, c. 8, s. 408-409.
• DEVELİ, Muzaffer 2018 , Târîh-i Ravzatu’s-safâ’ya Göre Hüseyin Baykara Dönemi, Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi.
• ENVERÎ, Hasan 1382 , Ferheng-i Bozurg-i Sohen, 8 c., Çâp-i devvom, Tehrân.
• ERASLAN, Saniye 2019 , “Türkistanlı Bir Şair: Vâsıfî ve Türkçe Şiirleri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, XXIII, 758-774.
• FAHRÎ-İ HERÂTÎ; Sultân Muhammed Fahrî bin Muhammed Emîrî-i Herevî 1968 , Tezkire-i Ravzatü’s-selâtîn ve Cevâhirü’l-acâyib [Ma’a Dîvân-i Fahrî-i Herevî], tashih ve tahşiye-i Seyyid Husâmeddîn Râşidî, Haydârâbâd.
• GÖKSOY, İsmail Hakkı 2009 , “Sri Lanka, Tarih” mad, TDV İA, c. 37, s. 425- 428.
• HAMEVÎ, Şeyhülislâm Şehâbüddîn Ebî Abdullah Yâkût b. Abdullah el- Hamevî er-Rûmî, el-Bagdâdî 1906 , Kitâbu Mu’cemü’l-büldân, c. 5, Kahire.
• HAREKÂT, İbrahim 2003 , “Mağrib” mad., DİA, c. 27, s. 314-318.
• HAYYÂMPÛR, Doktor A. 1368 , Ferheng-i Suhanverân, 2 c., Tehrân: Çâphâne-i Fecr-i İslâm.
• KANAR, Mehmet 2016 , Büyük Türkçe-Farsça Sözlük, İstanbul: Say Yay.
• KARTAL, Ahmet 2019 , Hakîkate Düşen Gölge, 2. baskı, İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• KÂTİB ÇELEBİ, 2013 , Cihan-nüma, 2 c., ed. Said Öztürk, İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Medeniyet Araştırmaları Merkezi.
• MUHAMMEDCANOV, Abdullah 2011 , “Taşkent” mad., DİA, c. 40, s. 145- 148.
• MU’ÎN, Muhammed 1371 , Ferheng-i Fârsî, Şeş cild, Çâp-i heştum, Tehrân: Çâphâne-i Sipihr.
• NEVÂYÎ, Alî Şîr Nevâyî 2001 , Mecâlisü’n-nefâyis I Giriş ve Metin , II Çeviri ve Notlar , Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• NEVÂYÎ, Abdulhuseyn 1324 , Ricâl-i Kitâb-i Habîbu’s-siyer [Ez-Hamle-i Mogol tâ Merg-i Şâh İsmâ’îl-i Evvel], Tehrân.
• OKUMUŞ, Ömer 1993 , “Câmî, Abdurrahman” mad., DİA, c. 7, s. 94-99.
• ÖNGÖREN, Reşat 2013 , “Zeynüddîn el-Hafî” mad., DİA, c. 44, s. 375-377.
• ÖZCAN, Azmi 2001 , “Kandehar” mad, TDV İA, c. 24, s. 293-294.
• ÖZDEMİR, Mehmet 1995 , “Endülüs” mad., DİA, c. 11, s. 225-232.
• ÖZKUYUMCU, Nadir 2002 , “Kayrevan” mad., DİA, c. 25, s. 88-90.
• REJEPOVA, Arazgül 2019 , Timurlarda Kültürel Hayat ve Sultan Hüseyin Baykara Dönemi, Yüksek lisans tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
• STEİNGASS, F. 1975 , Persian-English Dictionary, Beirut: LibrairieduLiban.
• ŞEŞEN, Ramazan 1992 , “Buhârâ” mad., DİA, c. 6, s. 363-367.
• ŞÜKÛN, Ziya 1984 , Farsça-Türkçe Lûgat, Gencîne-i Güftâr Ferheng-i Ziyâ, 3 cilt , İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• TEFAZZULÎ, Ahmed 1995 , “Enûşîrvân”mad., DİA, c. 11, s. 255.
• TOPALOĞLU, Bekir 1997 , “Hakîm” mad., DİA, c. 15, s. 181-182.
• TOPALOĞLU, Bekir 2002 , “Kuddûs” mad., DİA, c. 26, s. 314-315.
• TÖKEL, Dursun Ali 2000 , Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar –Şahıslar Mitolojisi-, Ankara: Akçağ Yay.
• UYDU YÜCEL, Mualla 2012 , “Ubeydullah Han” mad., DİA, c. 42, s. 22-23.
• VANLIOĞLU, Mehmet-Mehmet Atalay 1994 , Edebiyat Lügati, Erzurum: Atatürk Üni. Fen-Edebiyat Fak. Yay.
• VÂSIFÎ, Zeynüddîn Mahmûd-ı Vâsıfî 1349 , Bedâyi’u’l-vekâyi’, nşr. A. Boldirev , Cild-i evvel, Çâp-i divvom, Çâphâne-i zer.
• VÂSIFÎ, Zeynüddîn Mahmûd-ı Vâsıfî 1350 , Bedâyi’u’l-vekâyi’, nşr. A. Boldirev , Cild-i divvom, Çâp-i divvom, Çâphâne-i zer.
• YAĞLI, Ali Rıza 2014 , Timurlu Devletinde Vezirler ve Vezirlik Kurumu, Doktora tezi, Ankara Üniversitesi.
• YAZICI, Tahsin-Mehmet İpşirli 1995 , “Ferrâş” mad., DİA, c. 12, s. 408-409.
• Yüce Kur’an ve Açıklamalı-Yorumlu Meâli 2016 , hzr. Abdulkadir Şener-M. Cemal Sofuoğlu – Mustafa Yıldırım, İzmir.