Kerbelâ Mersiyelerinde Kadın Karakterler: Âsî Dîvânı Örneği

Yıl 2022, Cilt: 28 Sayı: 28, 431 - 452, 31.12.2022

Aynur Kurt

Öz

Türk edebiyatında Kerbelâ Olayı'nı konu edinen edebî eserlerde genellikle Hz. Hüseyin ve beraberinde şehit düşenler anlatılmıştır. Bu elim olaya giden süreçte, olay esnasında ve sonrasında yaşananların hazin izlerini üstlenmek zorunda kalan diğer önemli karakterler ise Kerbelâ kadınları olmuştur. Araştırmalarımız neticesinde Kerbelâ ve kadın konulu çalışmaların oldukça az olduğu görülmüştür. Kerbelâ Olayı’nın anlatıldığı eserlerin özgün bir örneği, Meşhedî Hasan Aga Âsî Ö. 1979 tarafından Tebriz’de tertip edilen ve tamamen Kerbelâ mersiyelerinden müteşekkil olan Âsî Dîvânı'dır. Âsî Dîvânı, Kerbelâ Olayı'nda orada olduğu bilinen kadınlar konusunda da oldukça zengin bir muhtevâya sahiptir. Dîvân'da, Hz. Hüseyin'in ve Kerbelâ’da şehit edilenlerin mersiyelerinin yanı sıra Hz. Fâtıma, Ümmü Seleme ve Kerbelâ Olayı'nda yer aldıkları bilinen ehl-i beyt kadınlarından Hz. Zeynep, Gülsüm, Fâtıma Ümmü'l-Benîn, Sekîne, Rubâb, Leylâ gibi karakterlere de yer verilmiştir. Bu mersiyelerde kadın karakterler genellikle ağlayan, feryâd eden ağıt yakan, saldırılar karşısında metanetle birbirlerine destek olan ve ölenlerin arkasından Kur’ân-ı Kerîm okuyan kişiler olarak tasvir edilmiştir. Âsî Dîvânı, Kerbelâ kadınlarının yaşadıklarını oldukça dramatik bir üslupla ortaya koymaktadır. Dîvândaki mersiyeler bazen şehit edilenlerin kendi ağızlarından bazen de Kerbelâ kadınları tarafından söylenmiştir. Hüseyin’in arkasından mersiye okuyanlara şefaatçi olacağına dair düşünce burada Hz. Fâtıma için de kullanılmıştır. Âsî Dîvânı'nın Kerbelâ Olayı'ndaki kadınların yerini, yaşadıklarını ve önemini ortaya koyması bakımından örnek bir eser olduğu kanaatindeyiz. Bu çalışmanın bizden sonraki Kerbelâ ve kadın konulu çalışmalara katkı sağlayacağını ümit etmekteyiz.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Edebiyatı, Mersiye, Dîvân, Kerbelâ, Kadın

Female Characters in the Elegy of Karbala : Example of Âsî's Dîvân

Öz

In the literary works describing the Karbala Incident in Turkish Literature, Husayn and those who were him are explained. Other characters bearing the sad traces of what happened during and after this sad event were the women in Karbala. It has been observed that there are very few studies on Karbala and women. The Divan of Asi composed entirely of Karbala elegies and written by Meşhedi Hasan AgaAsi in Tabriz, is an original example of the works in which the Karbala is told. In the work together with the elegies of Huseyin and those who were martyred with him, Hz. Fatıma, Ummu Salama and the woman of the Ahl- al-Beyt in the Karbala Incident. Characters such as Zeynep, Gulsum Fatıma Ummu'l- Benin, Sekine, Rubab and Leyla are also included. In these elegies, female characters are generally depicted as criying, wailing, lamenting, supporting each other in the face of attacks and reciting the Qur'an after the dead. Asi's Divan reveals the experiences of the women of Karbala in a very dramatic style. The elegies in the divan were sometimes sung by the martyrs themselves and sometimes by the women of Karbala. The belief that Husayn will be an intercessor, expressed from the Shia point of view, is also stated here for Fatıma. The Divan of Asi is an exemplary work in terms of revealing the place, experiences and importance of women in the Karbala Incident. We hope that our article on this original work will set an example for studies on Karbala and women.

Anahtar Kelimeler

Turkish Islamic Literature, Elegy, Divan, Karbala, Woman

Kaynakça

• ALGÜL, Hüseyin 1995 , “Fedek”, DİA, İstanbul: TDV Yayınları, XII, 294-295.
• ARSLAN, Mehmet ve Mehtap Erdoğan 2009 , Kerbelâ Mersiyeleri, Ankara: Grafiker Yayınları.
• ÇETİNKAYA, Ülkü 2008 , "Divan Edebiyatında Kadına Genel Bakış", Turkish Studies, Yaz, 3-4, 279-334.
• ÇUBUKÇU, Asri 1995 , “Fâtıma bint Hüseyin”, DİA, İstanbul: TDV Yayınları, XII, 226.
• AZİMLİ, Mehmet 2011 , Dört Halifeyi Farklı Okumak Hz. Ebubekir, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• CEVAD, Muhaddisi 2018 , A’dan Z’ye Kerbelâ Ansiklopedisi, Çev. Alparslan Gürel, Metin Atam Resul Nur, İstanbul: Önsöz Yayıncılık.
• DEVELLİOĞLU, Ferit 1993 , Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ankara: Aydın Yayınları.
• Ebu Mihnef 2012 , Kerbela Vakıası Vak'atu't-Taf, İstanbul: Kevser Yayınları.
• ERUL, Bünyamin 2012 , “Ümmü Eymen”, DİA, İstanbul: TDV Yayınları, XLII , 317.
• GÖKDEMİR, Atila 2019 , Türk İslâm Edebiyatı'nda Hz. Fâtıma, Doktora Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÖRGÜN, Hilal 2010 , “ Sükeyne bint Hüseyin”, DİA, İstanbul: TDV Yayınları, XXXVIII, 45-46.
• İbn Sa'd 2015 , Kitabü't-Tabakati'l-Kebir Tabakat Hanımlar, Çev. Mehmet Akbaş - Yusuf Ziya Keskin, İstanbul: Siyer Yayınları.
• İSEN, Mustafa 1994 , Acıyı Bal Eylemek Türk Edebiyatında Mersiye, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KANDEMİR, M. Yaşar 1995 , “Fâtıma”, DİA, İstanbul: TDV Yayınları, XII, 219-223.
• KARACA, Fatma 2010 , Emeviler Dönemi Kadınının Durumuna Genel Bir Bakış Sükeyne Bint Hüseyin örneği, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KÖPRÜLÜZÂDE, Mehmed Fuad 1997 , “Bizde Mersiye ve Mersiyeciler”, İstanbul Yeni Mecmua., 17 / 307-350.
• Meşhedî Hasan Aga Asi 1998 , Asi Divanı, Tebriz: Beni Haşimi Yayınevi.
• Meşhedî Hasan Aga Asi, Asi Divanı, Tahran: İran Milli Kütüphanesi, 244.
• SAVAŞ, Rıza 2019 , İslam'ın İlk Asrında Kadın, İstanbul: Siyer Yayınları.
• UÇAN, Muharrem ve Aysel Uçan 2017 , Kerbela Kadınları, İstanbul: Kalender Yayınları.
• ULUIŞIK, Hatice 2020 , Hz. Fatıma. Edt. Adnan Demircan, Şaban Öz, İstanbul: Beyan Yayınları.
• UZUN, Mustafa İsmet 1995 , “Fâtıma-Edebiyat”, DİA, İstanbul: TDV Yayınları, XII, 223-226.
• YEKBAŞ, Hakan 2012 , Türk Edebiyatında Hz. Ali ve Hz. Fatıma Mevlidleri, Ankara: Asitan Kitap.