Divan Şairlerinin Aruz ve Kafiye Kullanımına Dair Bazı Tesbitler

Yıl 2022, Cilt: 28 Sayı: 28, 556 - 582, 31.12.2022

Ahmet Emin Saraç

Öz

Klasik Türk edebiyatının vezin ve kafiyesine dair çeşitli çalışmalar yapılmış olmakla beraber bunların büyük kısmı ya edebî malzemeden ziyade teori kitaplarındaki bilgilerin aktarımına dayanmak yahut bir şairin manzumelerinde rastlanan aruz ve kafiyeye dair bazı özelliklerin sunumundan ibaret kalmak gibi kusurları muhtevidir. Bu makalede divan şiirinin farklı devrelerine mensup beş şairin gazellerine dayanarak aruz ve kafiyeye dair bazı bilinenlerin tashih veya ikmaline çalışılmıştır. Makalede ele alınan başlıca konular şunlardır: İmale sıklığının dönemlere veya şairlere göre miktarı, e sesinde imale, meddin yapılmadığı durumlar, n sesi ile biten hecelerde med yapılması, vasl-ı 'ayn, Arapça ve Farsça kelimelerin Türkçenin selikasına göre okunması, kafiye kelimesinin tekrarı, ek getirerek kafiye oluşturmak. Ayrıca aruz ve kafiye üzerine yapılan çalışmalarda metinlerin eldeki neşirlerine tamamen güvenerek hareket etmemek gerektiği üzerine incelenen neşirlerde karşılaşılan problemlerden bir kısmına temas edilmiştir. Bazan mütearife şeklinde tekrarlanan bazan ise eldeki veri azlığı sebebiyle tereddütle söylenegelen hükümlerin doğruluğunu doğrudan metinlere bakarak belirlemek maksadıyla yapılan bu çalışmada teorik eserlerdeki bilgilerin pratikte çok fazla bir karşılığı olmadığı ortaya konulmuştur. Ayrıca şairlerin vezin ve kafiye kullanımı incelenirken kendi içinde bulundukları devreyi dikkate almak gerektiği anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, vezin, aruz, kafiye

Some Remarks on the Usage of Metre and Rhyme of the Classical Turkish Poets

Öz

Although there have been various studies on the meter and rhyme of classical Turkish literature, most of them contain flaws such as either relying on the information in theoretical books, not on literary materials, or being merely the presentation of some features of metre and rhyme found in a poet’s poems. In this article, some of what is known about prosody and rhyme is tried to be corrected or renewed based on the lyrics ghazals of five poets from different periods of classical Turkish literature. Main issues covered in the article are: the amount of imale frequency by periods or poets; imale in the e sound; cases where there is no med while it should be, doing med in the syllables ending with n sound, liaison in the letter 'ayn, pronunciation of Arabic and Persian words according to Turkish language, repetition of rhyme words, using suffixes for rhyming. In addition, we touched upon some of the problems we encountered in the publications we examined in order to show that in studies on aruz and rhyme, we should not act with complete confidence in the publications of the texts. In this study, which was carried out with the aim of determining the accuracy of the judgments, some of which were repeated as axioms, some of which were said with hesitation due to the scarcity of data, it was revealed that the information in the theoretical works did not reflect the practice. In addition, it has been understood that while examining the poets’ use of meter and rhyme, it is necessary to take into account the period they are in.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, prosody, aruz, rhyme

Kaynakça

• Ahmed Paşa 1966 , Divan, Haz: Ali Nihad Tarlan, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Ahmed Paşa, Divan, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Reisülküttab 959; Ayasofya 3875.
• Akün, Ömer Faruk 1966 , “Sâbit”, İslam Ansiklopedisi, c. 10, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, s. 10-14.
• Bâkî 1994 , Divan, Haz: Sabahattin Küçük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bâkî, Divan, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Ahmed Paşa 268; Lala İsmail 427; Esad Efendi 2611.
• GÜRER, Abdülkadir 1995 , Şeyh Gâlib Divanı İnceleme-Metin , Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• MACİT, Muhsin 1994 , Nedîm Divanı İnceleme-Metin , Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Muallim Naci 2017 , Istılâhât-ı Edebiyye, Haz: M. A. Yekta Saraç, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Nâilî-i Kadîm 1970 , Divân, Haz: Haluk İpekten, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Nâilî-i Kadîm, Divan, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Bağdatlı Vehbi 1755; Atıf Efendi 2112; Hamidiye 1119.
• Nedîm, Divan, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Halet Efendi 675; Yazma Bağışlar 2334; Mehmed Asım Bey 427.
• SARAÇ, Ahmet Emin 2018 , Fuzuli’nin Farsça ve Türkçe Gazellerinin Aruz ve Kafiye Bakımından İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• SARAÇ, M. A. Yekta 2010 , Klasik Edebiyat Bilgisi Biçim - Ölçü - Kafiye, İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• Sûdî-i Bosnevî 2020 , Şerh-i Dîvân-ı Hâfız, Haz: İbrahim Kaya, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• ŞAFAK, Yakup 2000 , “Fars ve Türk Aruzlarında Yeknesak ve Almaşık Vezinler”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, VII, 187- 232.
• ŞEMÎSÂ, Sîrûs 1368 , Âşinâî bâ Ârûz u Kâfiye, Tahran: İntişârât-ı Firdevs.
• Şeyh Gâlib, Divan, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Halet Efendi 658.
• Yahya Kemal [Beyatlı] 1971 , Edebiyata Dair, İstanbul: Yahya Kemal Enstitüsü Yayınları.
• Ziya Efendi [Paşa] 1291 , Harâbât, İstanbul: Matbaa-i Âmire.