Klasik Türk Edebiyatında Cercîs ve Bir Mecmuada Tespit Edilen Kıssası: Hikâye-i Cercîs Hakîm

Yıl 2022, Cilt: 28 Sayı: 28, 617 - 648, 31.12.2022

Lokman Taşkesenlioğlu

Öz

Klasik Türk edebiyatı Kur’ân-ı Kerîm ve hadisler gibi dinî metinler başta olmak üzere, tarihi ve felsefi içerikli kaynaklardan, tıp ve astronomi gibi pozitif bilimlerden; özellikle Fars, Hint, Arap gibi eski kültürlere ait mitoloji ve anlatılardan çokça beslenmiş; bu tür kaynaklardan anlam zenginliği çerçevesinde istifade etmiştir. Bu minvalde kadim dinî metinlerden de yararlanılmış, dinî ve efsanevi kişilikleri iç içe geçmiş pek çok şahsiyete eserlerde yer verilmiştir. Bu dinîefsanevi kahramanlardan biri de Cercîs’tir. Hakkında Kur’ân-ı Kerîm ve sahih hadis kaynaklarında bilgi bulunmayan Cercîs, daha çok efsanevi metinlerde salih bir kul veya peygamber olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle çektiği işkencelere rağmen Allah yolundan dönmemesi ve defalarca öldürülmesine karşın Allah’ın inayetiyle yeniden dirilmesi Cercîs kıssasının dikkat çeken hususlarıdır. Din veya aşkı için ölmesi yönüyle hem dinî-tasavvufi hem de mecazi aşk muhtevasına son derece uygun bir kişilik olmasına rağmen efsanevi tarafı nedeniyle ismine klasik metinlerde çok fazla yer verilmemiştir. Bununla birlikte Yunus Emre, Âşık Paşa, Ahmedî, Zâtî, Nâilî gibi büyük şairler tarafından ele alındığı; klasik dönem metinlerinde hem ilahi hem de mecazi aşkta aşk yolunda ölen fakat tekrar dirilen bir sembol olarak kullanıldığı hatta nesir şeklinde kıssalarının vücuda getirildiği söylenebilir. Bu çalışmada Cercîs’in efsanevi kişiliğine kısaca değinilmiş, klasik Türk edebiyatındaki yeri üzerinde durulmuştur. Ayrıca Milli Kütüphanede kayıtlı bir yazmada tespit edilen ve Cercîs’in efsanevi hayatının anlatıldığı bir kıssa detaylı bir şekilde ele alınmış, metin içerik olarak tahlil edildikten sonra çeviri yazı ile Latin harflerine aktarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cercîs, kıssa, dinî-efsanevi metinler, nesir

Cercis in Classical Turkish Literature and A Parable Found in A Journal: A Story of Cercis the Sage

Öz

Classical Turkish literature has been greatly nourished by and gained a richness of meaning from historical and philosophical sources, especially religious texts such as the Qur’an and hadiths, positive sciences such as medicine and astronomy, mythology and narratives of ancient cultures such as Persian, Indian and Arab cultures. Ancient religious texts were also used in this way, many personalities whose religious and mythical aspects are intertwined have been included in the works. One of the religious and legendary heroes mentioned is Cercîs. Cercis, about whom there is no information in the sources of the Qur'an and reliable hadith, appears as a righteous servant or prophet mainly in legendary texts. In particular, the fact that he did not return from the path of Allah despite the tortures he suffered and that he was killed many times, but was resurrected by the grace of Allah are the highlights of the Cercis story. Although he was a person who was extremely suitable for both religious-Sufi and metaphorical love content in terms of religion or dying for his love, his name was not given much space in classical texts because of his legendary side. However, it can be said that it was covered by great poets such as Yunus Emre, Aşık Pasha, Ahmadi, Zati, Naili; in classical period texts, it was used as a symbol that died on the path of love in both divine and metaphorical love, but was resurrected, and even in prose, its stories were brought to the body. In this study, the legendary personality of Cercis was briefly mentioned and his place in classical Turkish literature was emphasized. In addition, a story that was found in a manuscript registered in the National Library and told about the legendary life of Cercis was discussed in detail, and after the text was analyzed as content, the translation was transferred to Latin letters by writing.

Anahtar Kelimeler

Cercîs, parable, religious and legendary texts, prose

Kaynakça

• AKDOĞAN, Yaşar trsz. , Ahmedî Dîvanı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniyasarakdog anpdf.pdf?0 Erişim tarihi: 15.12.2021 .
• ATASEVEN, Yusuf 2017 , “Hristiyanlıktan Müslümanlığa Akseden Bir Azizin Serencamı: Hikâyet-i Cercîs Peygamber”, ASOS Journal, 5 63 , 565-576.
• AYKIT, Dursun Ali 2013 , “Müslümanların ve Hıristiyanların Ortak Ziyaretgâhlarından Biri Olarak Aya Yorgi Saint George Manastırı”, C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17 1 , 119-134.
• DEĞİRMENÇAY, Veyis 2016 , Sultan Veled Divanı. İstanbul: Demavend Yayınları.
• GÜZEL, Abdurrahman 2000 , Kaygusuz Abdal Divanı. Ankara: Milli Eğitim Yayınları.
• İPEKTEN, Halûk 1970 , Nâ'ili Divanı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• İSEN DURMUŞ, Tuba ve Rıdvan Canım 2018 , Edirneli Şevki Divanı. Ankara: Kültür https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59035,sevki-divanipdf.pdf?0 Erişim tarihi: 16.12.2021 . Bakanlığı Yayınları.
• KIZILTAŞ, Abdulkadir 2011 , Seyyid Mehmet Emin Baba Hayatı Edebi Kişiliği Divanı ve İncelemesi. Yüksek Lisans Tezi. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• KOÇ, Hamza, Şermin Baka Telli, Kübra Kacar 2020 , Klasik Türk Şiirinin Kayıp Bir Halkası: Bursalı Resmî ve Şiirleri. Ankara: Gece Kitaplığı.
• ÖZTÜRK, Ömer 2011 , Mevlânâ Firâkî – Kırk Sual. İstanbul: Can Yayınları.
• PALA, İskender 1998 , Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• TARLAN, Ali Nihat 1967 , Zâtî Divanı Gazeller Kısmı I. Cilt. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• TARLAN, Ali Nihat 1970 , Zâtî Divanı Gazeller Kısmı II. Cilt. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• TATÇI, Mustafa 1990 , Yunus Emre Dîvanı Tenkitli Metin . Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• TİMURTAŞ, Faruk 1980 , Yunus Emre Divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• TURĞUT, Vedat 2016 , Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Musul Sancağı Vakıfları, Vakanüvis - Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 1 Ortadoğu Özel Sayısı , 163-197.
• TÖKEL, Dursun Ali 2000 , Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• TÜMER, Günay, 1993 , “Circis”, DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 8, 26.
• ÜZGÖR, Tahir 1991 , Fehim-i Kadim Hayatı Sanatı Divan’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• YAKAR, Halil İbrahim 2010 , Edirneli Şevki Divanı. Konya: Palet Yayınları.
• YAVUZ, Kemal 2000 , Garîb-nâme. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YEKBAŞ, Hakan 2010 , Sehî Bey Divanı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• ZAVOTÇU, Gencay 2006 , Divan Edebiyatı Kişiler – Kişilikler Sözlüğü. Ankara: Aydın Kitabevi.