XIX. Asrın Bilinmeyen Şairi Vasfî ve İki Elif-Nâmesi

Yıl 2022, Cilt: 28 Sayı: 28, 691 - 713, 31.12.2022

Ayten Yıldırım

Öz

Girift ve karmaşık bir sistemin üyeleri olan ve dildeki sesleri gösteren harfler, aynı zamanda şairlerin niyetlerini dile getirme, maksatlarını görünür kılma gibi sebeplerle benzetme amacıyla da kullandıkları işaretlerdendir. Dolayısıyla Türk edebiyatında da harflerle ilgili pek çok edebî malzeme bulunmaktadır. Harflerin edebî malzeme olarak tercih edildiği kullanım alanlarından biri de elif-nâmelerdir. Elif-nâmeler ile şairler, hünerlerini bir sanat gösterisine çevirerek eserlerinde sergilemeye çalışmışlardır. Kafiye bulmak için türlü sıkıntılara katlanan şairler, mısra başı için de harflerin tayin ettiği muhtevaya uygun kelimeleri bulmak zorunda kalmış, böylelikle hem mısra başına hem de sonuna hükmetmiş, şairliklerini ispatlamak istemişlerdir. Bu çalışmada harflerin kullanım alanlarından biri olarak karşımıza çıkan elif-nâmelerin tanımı, şekil ve muhteva özellikleri hakkında bilgi verilmiş, tezkirelerde ve dönemin kaynaklarında hakkında şimdiye kadar bilgi bulunamamış Seyyid Hafız Ali Vasfî’ye ait iki elif-nâme tanıtılmıştır. Bu bağlamda XIX. asrın ilk yarısında yaşamış bir şair olan Vasfî’nin bilinen tek eseri olan “Güft-i Vasfî” adlı eserinde yer alan elif-nâmeleri tanıtılmadan evvel, hayatı ve edebî kişiliği hakkında kısaca bilgi verilmiş, sonrasında iki elifnâmesi şekil ve muhteva açısından incelendikten sonra asıl metinler çalışmanın en sonunda okuyucuların istifadesine sunulmuştur. Dolayısıyla bu makale ile XIX. asırda yaşamış Vasfî mahlaslı şairi iki elif-nâmesiyle birlikte tanıtmak ve bu metinleri elif-nâme külliyatına katarak bu alandaki çalışmalara katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Divan Şiiri, Elif-nâme, Vasfî, Alfabe, Harfler

The Unknown Poet Of The 19th Century Vasfi And His Two Elif-Names

Öz

Letters, which are members of an intricate and complex system show the sounds in language, are signs that poets use for simile purposes, such as expressing their intentions and making their purposes visible. Therefore, in the in Turkish literature, there are many literary materials related to letters. One of the usage areas in which letters are preferred as literary materials is Elif-nâme. Poets with Elif-nâmes have tried to display their skills in their works by turning them into an artistic show. Poets, who went through all kinds of troubles to find rhyme, had to find words suitable for the content determined by the letters for the beginning of the verse, so they dominated both the beginning and the end of the verse and tried to prove their poetry. In this study, information is given about the definition, shape and content features of elif-nâmes, which are encountered as one of the usage areas of letters and two elif-nâmes belonging to Seyyid Hafız Ali Vasfî, a poet who lived in the first half of the 19th century, about whom no information has been found so far in the biographies and the sources of the period, are introduced. In this context, before introducing the elif-nâmes in Vasfî's only known work, "Güft-i Vasfî", brief information about his life and literary personality was given and after the two elif-nâmes were examined in terms of form and content, the original texts were presented to the readers at the end of the study. Therefore, with this article, it is aimed to introduce two the poet with the pseudonym Vasfî who lived in the 19th century, together with his two elif-nâmes and to contribute to the studies in this field by adding these texts to the elifnâme corpus.

Anahtar Kelimeler

Divan Poetry, Elif-nâme, Vasfî, Alphabet, Letters

Kaynakça

• AÇIKGÖZ, Nâmık 1989 , “Bakâyî’nin Battal-nâme Adlı Eserindeki Elif- nâme”, Fırat Havzası II. Folklor ve Etnografya Sempozyumu, Bildiriler, 1-5.
• AKKUŞ, Yasemin 2010 , “Benderli Cesârî’nin Ölüm: 1829 Dîvânı ve Dîvânçesi İnceleme-Tenkitli Metin ” Yayımlanmamış Doktora Tezi , İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. ARSLAN, Mehmet 2018 , Mihrî Hatun Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-208575/mihri-hatun-divani.html erişim tarihi: 15.04.2022 .
• BATİSLAM, Hanife Dilek 2018 , “Kıbrıslı Âşık Kenzî’nin Elif-Nâmeleri”, Kıbrıs Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi, II, 7-16.
• BATİSLAM, Hanife Dilek 2017 , “Mihrî Hatun’un Elifnâmeleri”, Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında Kadın Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, Ankara, 185-196.
• BATİSLAM, Hanife Dilek 2021 , “Lisân-ı Pepegî Kekeme Dili ile Yazılmış Bir Elifnâme Örneği”, Littera Turca, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 7/4, 964-976.
• CANDAN, Gülşen 2012 , “Senî Ali’nin Elifnâmesi”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/1 Winter, 631-641.
• CELEP, Özlem 2013 , “Halk Şiirinde Elifnâme Söyleme Geleneği ve Elifnâmelerde Eğitim Unsurları”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi , İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• ÇELEBİOĞLU, Âmil 1998 , Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• ÇETİN, İsmet 1992 , “Elifnâmeler ve Sefil Ali’nin Bir Elifııânıesi”, Milli Folklor, 39-42.
• ÇETİN, Rıdvan 2020 , “Seyyid Süleyman Mahvî Divanı’ndaki İki Elif-name”, İlahiyat Araştırmaları Dergisi, XIII, 1-13.
• DEMİRCİ, Mehmet 1997 , “Hâl”, TDVİA, XV, 216-218.
• DEMİREL, Mustafa 1996 , “Âşık Paşa’nın Elif-nâmesi ve Dil Özellikleri”, Bilig Bilim Kültür Dergisi, III, 202-246.
• EFLATUN, Muvaffak 2017 , “Hoca Saadettin Efendi’nin Elifnâmesi”, Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 12/30, 125-136.
• GÜZEL, Abdurrahman 2006 , Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı, Ankara: Akçağ Yay.
• KAÇAR, Burhan 1997 , “Türk Edebiyatında Elif-Nameler", V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Halk Edebiyatı Seksiyon Bildirileri, I, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 307-316.
• KARADUMAN, Ruken 2019 , “Melihî ve Elif-nâmesi”, Bayburt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Dergisi, IV, 7-17.
• KAPLAN, Hasan 2018 , “Münîrî’nin Şiirlerinde Harf Simgeciliği ve Şairin Elif-nâmesi”, Uluslararası Amasya Şairleri Bilim Şöleni, Amasya Üniversitesi, 177-208.
• KAYA, Doğan 2007 , Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimler Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yay.
• KAYA, Hasan 2013 , “Divan Şiirinde Harf Ve Kelime Oyunlarına Dair Bir Tasnif Denemesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XLVIII, 72- 114.
• KINAY, Nilay 2013 , “Bir Edebî Tarz Örneği Olarak Sâdık Kemâlî’nin Elif- nâmeleri”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 1205-1213.
• ONAY, Ahmet Talat 2014 , Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı , Ankara: Berikan Yay.
• ÖZCAN, Nurgül 2019 , “Rumelili Murtazâ Sükûti Divanı’ndaki Elif- nâmeler”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, XV, 263- 273.
• ÖZKAN, Ferudun Hakan 2012 , “Kaygusuz Abdal’ın Elifnamesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, LXIV, 185-198.
• ÖZTOPRAK, Nihat 2006 , “Bursalı Feyzi Efendi’nin Elifnameleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XXXV, 135-167.
• ÖZTOPRAK, Nihat 2007 , “Elifnamelerin Tertip Hususiyetleri ve Metin Tesisindeki Yeri”, Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu Bildiriler, II, 817-829.
• ÖZTOPRAK, Nihat 2009 , “Elifname Yazma Geleneğine Göre Fuzûlî‟nin Elifnamesi Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, Bu Alâmet İle Bulur Beni Soran: Fuzulî Kitabı, İstanbul: Kesit Yayınları, 319-333.
• ÖZTÜRK, Nuran 2012 , “Elifnâme ve Nidâî’nin Elifnâmesi”. Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu Bildirileri, 173-185.
• SARAÇ, Mehmet Ali Yekta, 2012 , Klâsik Edebiyat Bilgisi: Biçim, Ölçü, Kafiye, İstanbul: Gökkubbe Yay.
• SARIKAYA, Erdem 2021 , “XVIII. Asır Şairlerinden Vasfî’nin Elif-Nâmeleri” Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi , VIII , 650-659.
• TAŞ, Hakan 2008 , “Deli Birâder Gazâlî [Ö. 1535?]’nin Elif-nâme’si”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/2. Spring 642-652.
• TAŞKESENLİOĞLU, Lokman 2017 , “Divan Edebiyatında Elifnameler ve Bilinmeyen İki Elifname Örneği: Memi Can Saruhânî Ve Ömer Karîbî Elifnameleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştrmaları Dergisi [TAED], LVIII, 159-202.
• TÖKEL, Dursun Ali 2003 , Divan Şiirinde Harf Simgeciliği. Ankara: Hece Yay.
• TÖKEL, Dursun Ali 2010 , Deneysel Edebiyat Yönüyle Divan Şiiri, Ankara: Hece Yay.
• TURAN, Selami 2004 , “Hatâyî’nin Elif-nâme Tarzında Yazılmış Şiirleri”, Arayışlar-İnsan Bilimleri Araştırmaları, 107-125.
• TURAN, Selami 2007 , “Sultan da Elif-Ba Yazar: Muhibbî’nin Elifnâmesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü 1. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri, 627-633.
• TURAN, Selami, Kamile ÇETİN 2011 , “Elifnâmelerde Dil ve Üslup Özellikleri Mihrî ve Nesîmî Örneği”, 2. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu Dil ve Üslûp İncelemeleri , 1099-1120.
• YILDIRIM, Ayten 2020 , “Güft-i Vasfî İnceleme-Metin ”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi , İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.