Cemâleddin İshak El- Karamanî’nin Bilinmeyen Şiirleri

Yıl 2016, Cilt: 16 Sayı: 16, 77 - 144, 01.07.2016

Suat Donuk

Öz

İslâmî Türk edebiyatına mensup sanatçılar edebî kurallara riayette divan şairlerine nazaran daha rahat hareket etmişlerdir. Örneğin kaleme aldıkları şiirleri müstakil bir esere dönüştürmede divan şairleri kadar hassasiyet göstermemişlerdir. Bu nedenle İslâmî Türk edebiyatı şairlerinden çoğunun şiirleri mecmua, cönk vb. yazılı kaynaklarda dağınık bir vaziyette bulunmaktadır. 933/1526-27 senesinde vefat eden, Cemâl Halîfe ismiyle de tanınan, Halvetî şeyhi Cemâleddin İshak el-Karamanî bu şairlerden biridir. Onun şimdiye kadar yayınlanmamış bazı şiirleri en-Nesâ’ihu’ssûfiyye fî Mevâ‘izi’d-dîniyye isimli eserinin iki yazma nüshasının sonunda yer almaktadır. 59 gazel ve 1 murabbadan oluşan bu şiirlerin hemen hemen hepsi dinî-tasavvufî içeriklidir. Manzumelerde aruz vezni ve kafiyenin uygulanma başarısı İslâmî Türk edebiyatı ortalamasının biraz üstündedir. Deyimlere sıkça yer verilen dizelerde edebî sanat ve mazmunlara ender başvurulmuştur. Türkçe arkaik kelime ve ekler bakımından zengin olması bu manzumeleri oldukça önemli kılmaktadır. Dizelerde geçen bazı ifadelerden, Cemâleddin İshak el-Karamanî’nin zamanının meşhur şeyhleri arasında yer aldığı, hoşgörülü ve alçakgönüllü biri olduğu anlaşılmaktadır. Bu makalede önce Cemâleddin İshak’ın bilinmeyen şiirlerinin ona aidiyeti tartışılacak, manzumelerden hareketle onun hayatı ve şahsiyeti hakkında elde edilen bilgiler verilecektir. Sonra meçhul şiirlerin şekil ve muhteva bakımından incelenmesiyle elde edilen veriler sunulacaktır. Çalışma sonunda varılan sonuçlar sıralandıktan sonra Cemâleddin İshak el-Karamanî’nin bilinmeyen şiirlerinin iki nüshanın mukayesesiyle tesis edilmiş edisyon kritikli metni ilim âlemine takdim edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Cemâleddin İshak el-Karamanî, 16. yüzyıl, Tasavvuf

Unknown Poems Of Cemâleddin İshak El-Karaman

Öz

The members of Islamic Turkish literature artists behaved in an easy fashion more than the divan poets in compliance with the literary rules.For example, they are not sensitive in transforming the poems they write in a self-contained work like divan poets. That’s why, the poems of the Islamic Turkish Literature are in a disorderly manner in the sources such as magazine, and divan notebooks. Cemâleddin İshak el Karamani, known with the name Cemâl Khalif and who died in the year 933/1526-27 is oen of these poets. Some poems which were not be published are in the end of the two manuscript copies of the work called en-nesaihussufiyye fi mevaziddiniyye. All of the poems which is compounded of 59 ghazals contain religioussufism related elements. The success of the application of aruz prosody and rhyming in the poems is somehwat above the Islamic Turkish literature avarage. In the lines where idioms are frequently given place, he applies rarely to literary figures of speech and poetic themes. That it is rich in terms of the Turkish archaic words and affixions makes these poems very important. From the some statements, it is understood that Cemâledin İshak el Karamani is one of the famous sheiks of his period, and he is both a tolerant and modest person. In this article, firstly, it will be discussed that the state of belonging of the unknown ghazals of Cemâleddin İshak, and information which has been got with reference to his life and character will be presented. Later on, the datum which have been hadby the examination of the gazals in terms of form and content will be presented. In the end of the work, after the conclusions drawn have been listed, the text with criticism which have been framed with the comprasion of the two copies of the unknown ghazals of Cemâleddin ishak el karamani will be presented to the world of enlightement.

Anahtar Kelimeler

Cemâleddin İshak el-Karamanî, 16. century, Sufism

Kaynakça

• AKÜN, Ömer Faruk 1994 , “Divan Edebiyatı”, DİA, Ankara, C. 9, s. 389-427.
• ALBAYRAK, Nurettin 2002 , “Kul Himmet”, DİA, Ankara, C. 26, s. 352.
• AZİZ MAHMUD HÜDÂYÎ, Divan-ı İlâhiyât, Ankara Milli Kütüphane, Türkçe Yazmaları, No. 06 Mil Yz. A 8120/1.
• BİLGİN, Azmi 2011 , “Tekke Edebiyatı”, DİA, Ankara, C. 40, s. 381-384.
• DERDİYOK, İ. Çetin 1998 , Cemâlî Divanı İnce-leme-Metin , Yayınlanmamış Yük-sek Lisans Tezi, Çukurova Üniver-sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• DİLÇİN, Cem 1983 , Yeni Tarama Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara.
• _______ 1997 , Türk Şiir Bilgisi, TDK Yayınları, Ankara.
• DONUK, Suat 2015 . “Cemâleddin İshak el-Karamanî ve Onun Namaz Konulu Bilinmeyen Bir Mesnevisi”, Jasss International Journal of Social Science, Number 40, Winter I, s. 259-282.
• KARAMAN, Nihal Nomer 2002 , Cemâlî Divanı, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• KAYA, Hasan ve Necat Çetin 2015 , ”Kul Himmet’in Bir Mecmuada Yer Alan 50 Şiiri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 8, Sayı 37, Nisan, s. 181-204.
• KESİK, Beyhan 05.04.2016 , “CEMÂLÎ, Şeyh Seyyid Mehmed Cemâleddin Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü
• http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayf a=detay&detay=2713 05.04.2016
• KUT, Günay 1993 ‚ Cemâlî‛, DİA, Ankara, C. 7, s. 316-317.
• ÖNGÖREN, Reşat 2001 . “KARAMÂNÎ, Cemâleddin İshak”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara, C. 24, s. 448-449.
• _______ 2012 , Osmanlılar’da Tasavvuf, Anadolu’da Sûfîler, Devlet ve Ulema XVI. Yüzyıl , İz Yayıncılık, İstanbul.
• ÖZCAN, Abdülkadir 1989 , Şakaik-ı Nu‘mâniye ve Zeyilleri, Çağrı Yayınları, İstanbul.
• TAN, Muharrem 2007 , Taşköprülüzâde Osmanlı Bilginleri, İz Yayıncılık, İstanbul.
• TANYILDIZ, Ahmet 26.01.2016 , “CEMÂLÎ, Şeyh Cemâleddîn İshâk Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü
• http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&det ay=4983 E.T.: 26.01.2016
• TATÇI, Mustafa ve Musa Yıldız 2005 , Aziz Mahmud Hüdâyî – Divan-ı İlâhiyât, Üsküdar Araştırmaları Merkezi, İstanbul.
• TATÇI, Mustafa 2008 , Yunus Emre Divanı Tenkitli-Metin , H Yayınları, İstanbul.
• TUMAN, Mehmet Nâil 2001 , Tuhfe-i Nâilî, haz. Cemâl Kurnaz, Mustafa Tatçı, Bizim Büro Yay., Ankara.
• YAZAR, İlyas 2007 , “Ömer Fuâdî”, DİA, Ankara, C. 34, s. 62-63
• _______ 26.01.2016 . “FUÂDÎ, Ömer”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=d etay&detay=480 E.T.: 26.01.2016