Şirvanlı Habîbullâh’ın Esmâ-i Hüsnâ Şerhi

Yıl 2016, Cilt: 17 Sayı: 17, 13 - 54, 30.12.2016

Adem Ceyhan

Öz

Bilindiği gibi, Türk edebiyatı tarihinde tevhid, münacat, esmâ-i hüsnâ şerhi, kırk hadis çevirisi vb. dinî edebiyat türleri mühim bir yer tutmaktadır. 16. asır şairlerinden Şirvanlı Hatiboğlu Habîbullâh da elimizde esmâ’-i hüsnâ şerhi, kırk hadis tercümesi ve Hz. Ali’nin yüz sözünün çevirisi türünden birer manzum Türkçe eseri olan edebî şahsiyetlerdendir. Hayatı hakkında biyografik, bibliyografik kaynaklarımızda bilgi bulunmayan Habîbullâh, bu eserleri Memlûk sultanı Kansu Gavri’yle görüşüp konuşmaya bir vasıta olması için, H. 918/ M. 1512 yılında Mısır’da meydana getirmiştir. Müellif hattıyla olan yazma nüshada, sırasıyla esmâ’-i hüsnâ şerhi, Hz. Peygamber’in kırk hadisinin ve Hz. Ali’nin yüz sözünün tercümesi yer almaktadır. Şairin bu kitapçıklardan ibaret eserine “Sultân Hitâbı Hac Kitâbı” umumî adını koyması, onu ithaf ettiği hükümdarın yardımı sayesinde Hicaz’a gidip hac farizasını yerine getirme niyetinde olduğunu düşündürmektedir. Hatiboğlu Habîbullâh, söz konusu kitabının ilk parçasında Allah’ın, İslâmî literatürde “esmâ’-i hüsnâ” olarak vasıflandırılan güzel isimlerinden 99’unu Türkçeye tercüme ve şerh etmiştir. Her bir isme ikişer beyit ayıran şair, önce o adın dilimizdeki karşılığını vermiş; sonra “havâss”ı, başka bir ifadeyle tesir ve faydasından kısaca bahsetmiştir. Bu yazıda, Şirvanlı Habîbullâh’ın hayatı ve eserleri hakkında bilgi verildikten sonra Esmâ’-i Hüsnâ Şerhi, yeni harflere aktarılmış; aynı kitapçığın metnine diliçi çevirisi de ilâve edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hatiboğlu Habîbullâh, Şirvan, Esmâ’-i Hüsnâ Şerhi, Hz. Ali, Kansu Gavri

Şirvanli Habîbullâh’s Commentary of Esmâ-i Hüsnâ

Öz

As is known, the types of religious literature such as tevhid, münacat, commentary of esmâ-i hüsnâ, na‘t, the translation of forty hadiths etc. are important in the history of Turkish literature. Şirvanlı Hatiboglu Habibullah who was a poet of 16th century wrote various Turkish verse books like the commentary of esmâ-i hüsnâ, the translation of forty hadiths, the translation of Caliph Ali’s hundredsayings. Şirvanlı Hatiboglu Habibullah that there is not any knowledge about his life in bibliographic and biographic sources wrote these books in 1512 in Mısır for a means to talk to Kansu Gavri who was the sultan of Memlük. According to an entry in the end of the manuscript, it was written by poet’s hand and there is sequentially chapters such as tevhid, na't, sebeb-i te'lif, the eulogy of Kansu Gavri, commentary of Esmâ-i Hüsna, the translations of Prophet Mohammed’s forthy hadiths and Caliph Ali’s hundred-sayings in it. The fact that the poet named his work, consisted of booklets, as “Sultân Hitâbı Hac Kitâbı”, makes us think he had intention of going to Hejaz to carry out Hajj duty with the help of the Sultan to whom he dedicated the book. Hatiboglu Habibullah translated and commented the 99 most beautiful names of Allah into Turkish in the first part of his book. Each name was explained in two couplets. After poet gave Turkish translations of the names, he mentioned their influence and benefit. In this article, firstly it was given information about Şirvanlı Habîbullâh’s life and works; then the Commentary of Esmâ-i Hüsnâ was presented as transcribed text with it’s translation into today’s Turkish.

Anahtar Kelimeler

Hatiboğlu Habîbullâh, Şirvan, the Commentary of Esmâ-i Hüsnâ, Caliph Ali, Kansu Gavri

Kaynakça

• AKPINAR, Yavuz 1994 , Azerî Edebiyatı Araştırmaları, Dergâh yayını, İstan- bul.
• AŞURBEYLİ, Sara 2010 , “Şirvanşahlar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, C. 39, s. 211-213.
• AYDIN, Mustafa 2010 , “Şirvan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, C. 39, s. 204-206.
• CEYHAN, Âdem 2015 , “Şirvanlı Hatiboğlu Habîbullâh’ın Hz. Ali’den Yüz Söz Tercümesi”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 13, Sayı 3, s. 323-354.
• _________ 2015 , “Şirvanlı Hatiboğlu Habîbullâh’ın Kırk Hadis Tercümesi”, Erdem, Aralık, Sayı 69, s. 53-72.
• DİREKÇİ, Bekir 2010 , “Hızır bin Yakub'un Cevâhirü'l-maânî Adlı Eseri Üzerine Bir Değerlendirme”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 28, s. 109-129.
• ERASLAN, Kemal 2001 , Alî- Şîr Nevayî Mecâlisü’n-nefâyis I, Giriş ve Metin , TDK yayını, Ankara
• KANDEMİR, M. Yaşar 2002 , “Kırk Hadis”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara, C. 25, s. 467-470.
• KARAHAN, Abdülkadir 1991 , İslâm-Türk Edebiyatında Kırk Hadîs Toplama, Tercüme ve Şerhleri, 2. bs. Ankara.
• _________ 2002 , “Kırk Hadis”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara, C. 25, s. 470-473.
• KOYUNCU, Fatih 2014 , “Bursalı Subhî Mehmed ve Manzum Esmâü’l-hüsnâ Şerhi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 7, Sayı 31, s. 175-193.
• _________ 2015 , “16. Asır Şâirlerinden Nahîfî’nin Manzum Esmâü’l-hüsnâsı: Şerh-i Şâfî” Sûfî Araştırmaları, Dergisi, Kış, C. 6, Sayı 11, s.121-163.
• KÜLEKÇİ, Numan 1997 , İbn İsâ Saruhânî, Esmâ-i Hüsnâ Şerhi, Ankara: Akça yayını.
• KÜRKÇÜOĞLU, Kemal Edib 1951 . Kırk Hadîs Tercemesi, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• LEVEND, Agâh Sırrı 1972 , “Dinî Edebiyatımızın Başlıca Ürünleri”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Bellleten, Ankara, s. 35-80.
• ÖZTÜRK, Erdem Can 2015 , “Şeyhoğlu'nun Havâss-ı Esmâ'-i Hüsnâ'sı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Şubat, C. 8, Sayı 36, s. 188-208.
• SEVGİ, Ahmet 1999 , “Molla Câmî’nin ‘Erba‘în’i ve Türkçe Manzûm Tercü- meleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 6, s. 1- 145.
• TOPALOĞLU, Bekir 1995 , “Esmâ-i Hüsnâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, C. 11, s. 404-418.
• YARDIM, Ali 1999 , Şihâb’ül-ahbâr Tercümesi, İstanbul.
• YAVUZ, Orhan 2002 . Kansu Gavrî’nin Türkçe Dîvânı, Konya.
• YAZAR, Sadık 2011 , Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, doktora tezi, İstanbul.
• YILMAZ, Ali 1998 , “Türk Edebiyatında Esmâ-i Hüsnâ Şerhleri ve İbn-i Îsâ- yı Saruhânî’nin Şerh-i Esmâ-i Hüsnâ’sı”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 2, S. 1, s. 1-34.