Divan Şiirinde Kadeh ve Kadeh Redifli Gazeller

Yıl 2017, Cilt: 18 Sayı: 18, 1 - 28, 01.07.2017

Hanife Dilek Batislam

Öz

Divan şiirinin benzetme ve hayal dünyasında önemli bir yer tutan unsurlar arasında, “Sıvı içecekleri içmekte kullanılan belirli şekil ya da nesneden yapılmış kap” olarak tanımlanan kadeh de bulunmaktadır. Kadeh; divan şiirinde şekli, rengi, içinde bulunan sıvının niteliği vb. çeşitli yönleriyle farklı hayallere konu olmuştur. Divan şairleri şiirlerinde genellikle içi kırmızı şarap dolu sırça kadehi sevgilinin dudağına benzetmişler, sarhoş edici özelliğine dikkat çekmişlerdir. Kadeh şekil bakımından ve rengi dikkate alınarak en çok gül, gonca ve laleye; parlaklığı, yakıcılığı, elden ele dönmesi nedeniyle de güneşe ve aya benzetilmiştir. Kadehle ilgili benzetme ve hayallerin en sık kullanıldığı şiirler ise divanlarda bulunan kadeh redifli gazellerdir. Redif kelimesi kadeh olan bu gazellerde kadehle ilgili hemen hemen bütün benzetme ve hayaller çok yönlü olarak işlenmiştir. Dolayısıyla divan şiirinde kadehin hangi özellikleriyle ve benzetme ilgileriyle kullanıldığının tespiti açısından kadeh redifli gazeller önemlidir. Makalemizde, farklı yüzyıllara ait divanlardan seçilmiş kadeh redifli gazellerden yola çıkarak kadehin divan şiirindeki yerini ve kadehle ilgili benzetme ve hayalleri belirlemeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Kadeh, divan şiiri, kadeh gazelleri, benzetme, hayal

Goblet and Gazels With The Word “Goblet” Following The Rhyme in Divan Literature

Öz

The ‘glass’/ ‘cup’ is one of the notable elements in the world of analogies and is featured in the imagination of Divan poems. A glass is identified as a container or vessel which is used for drinking liquids, and is crafted in special shapes or from objects. The ‘glass’ is mentioned in a variety of ways in Divan poems related to decriptions of their shapes, colors, and the quality of liquids that it contains. The poets of the Divan genre usually liken the red wine glass to the lips of a beloved and remarks on intoxication. Likewise, the glass is often likened to roses, buds and tulips through its shape and colour. İt is also analogous to the sun and moon through its shine and its passing from hand to hand-like the cycle of the day. The poems, in which the glass is often used, are the odes that feature the glass as a repeated voice in Divans. The wide range of its analogous or symbolic usage in these remarkable odes are high lighted in this paper. The selection of the poetry is drawn from different centuries and is comprehensive.

Anahtar Kelimeler

Glass, divan poetry, odes, imagination, analogy

Kaynakça

• Ahmet Paşa Divanı 1992 , haz. Ali Nihat Tarlan , Ankara: Akçağ Yay.
• Ahmet Vefik Paşa 2000 , Lehçe-i Osmânî, haz. Recep Toparlı , Ankara: TDK Yay.
• Ahterî Mustafa Efendi 2009 , Ahterî-i Kebir, haz. Ahmet Kırkkılıç-Yusuf Sancak , Ankara: TDK Yay.
• Bağdatlı Rûhî Dîvânı, Karşılaştırmalı Metin 2001 , haz. Coşkun Ak , I-II cilt , Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayını.
• Bahadır, Savaşkan Cem 2013 , Divan Edebiyatında Şarap ve Şarapla İlgili Unsurlar, İstanbul: Kitabevi.
• Bâkî Divanı Tenkitli Basım 1994 , haz. Sabahattin Küçük , Ankara: AKDTYK TDK Yay.
• Bosnalı Alaeddin Sâbit Divan 1991 , haz. Turgut Karacan , No. 37, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yay.
• Bosnalı Âsım Divanı, İnceleme-Tenkitli Metin 2012 , haz. Orhan Kurtoğlu , Ankara: Bizim Büro Yay.
• Cem Sultan’ın Türkçe Divanı 1989 , haz. İ. Halil Ersoylu , Ankara: AKDTYK TDK Yay.
• Cevrî, Hayâtı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni 1981 , haz. Hüseyin Ayan , Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• Ceylan, Ömür 1997 , “Kadeh Duasına Dair”, Dergâh, 8 cilt , 87, İstanbul, 8- 10.
• Ceylan, Ömür 2004 , “Kadeh” mad., Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, IV cilt , Ankara, 5-6. AKM. Başkanlığı Yayını.
• Devellioğlu, Ferit 1986 , Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, 7. Baskı, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Donuk, Suat 2012 , “Şerh-i Du‘â-yı Kadeh ve Kadeh Duası Mazmunu”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/4, Fall, Ankara, 1599-1629.
• Hasan Ziyâ‘î, Hayatı, Eserleri, Sanatı ve Divanı İnceleme-Metin 2002 , haz. Müberra Gürgendereli , TTK Bas., Ankara: KB Yay.
• Hazâna Sürgün Bahâr, Keçecizâde İzzet Molla ve Dîvân-ı Bahâr-ı Efkâr 2005 , haz. Ömür Ceylan-Ozan Yılmaz , İstanbul: Kitap Sarayı.
• Kallek, Cengiz 2001 , “Kadeh” mad., DİA, 24 cilt , İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 55-56.
• Karamanlı Aynî Divanı 1997 , haz. Ahmet Mermer , Ankara: Akçağ Yay.
• Kurnaz, Cemal 1993 , “Câm” mad., DİA, 7. cilt , İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 41-42.
• Mehmed Salâhi 1322 , Kâmus-ı Osmanî, IV cilt , İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
• Muallim Nâcî 2009 , Lügat-ı Nâcî, haz. Ahmet Kartal , Ankara: TDK Yay.
• Mütercim Âsım 1305 , Okyanusü’l-Basît Fi-tercümeti’l-Kâmûsi’l-Muhît, I, II, III cilt , İstanbul: Matbaatü’l-Osmaniyye.
• Nedîm Divanı 1997 , haz. Muhsin Macit , Ankara: Akçağ Yay.
• Nef‘î Divanı 1993 , haz. Metin Akkuş , Ankara: Akçağ Yay.
• Onay, Ahmet Talât 1992 , Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, haz. Cemâl Kurnaz , Ankara: TDV Yay.
• Osman Nevres ve Divanı İnceleme-Metin 2010 , haz. Bayram Ali Kaya , Ankara: Akçağ Yayınevi.
• Pala, İskender 1989 , Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınevi.
• Redhouse, Sir James W. 1996 , A Turkish And English Lexicon, New Edition, Librairie Du Liban, Beirut.
• Sehî Bey Divânı 2010 , haz. Hakan Yekbaş , İstanbul: Kitabevi.
• Steingass, F. 1975 , A Comprehensive Persian-English Dictionary, New Reprint, Printed in Lebanon.
• Sünbül-zâde Vehbî, Dîvân 2011 , haz. Ahmet Yenikale , Kahramanmaraş: Ukde Yayınları.
• Şemsettin Sâmi 2010 , Kâmûs-ı Türkî, haz. Paşa Yavuzarslan , Ankara: TDK Yay.
• Şenödeyici, Özer 2014 , “Kinik Felsefe ve Kadeh Dilencileri Üzerine”, Harâb- âbâd, Osmanlı Şiiri Üzerine Düşünceler, Gece Kitaplığı, Ankara: Yason Yayınevi, 21-29.
• Şeyhülislam Yahya Divanı 2001 , haz. Hasan Kavruk , Ankara: MEB Yay.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi TDEA 1982 , “Kadeh” mad., 5 cilt , İstanbul: Dergâh Yay., 70-71.
• Uludağ, Süleyman 1996 , Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Marifet Yay.
• Ümmî Divan Şairleri ve Enverî Divanı 2001 , haz. Cemâl Kurnaz-Mustafa Tatçı , Ankara: MEB Yay.
• Üzgör, Tahir 1991 , Fehîm-i Kadîm, Hayatı, Sanatı, Dîvân’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi, Ankara: AKDTYK AKM Yay.