Sulhî’nin Manzum Hac Menâzilnâmesi

Yıl 2017, Cilt: 18 Sayı: 18, 85 - 118, 01.07.2017

Suat Donuk

Öz

Osmanlı Devleti, İslam’ın şartlarından biri olan haccın gerçekleştirilmesi için kervanlar düzmüş, seyahat güzergâhları belirlemiştir. Kimi Osmanlı aydınları hac yolculuğu izlenimlerini, kimileri de hac ibadeti veya menzilleri hakkında malumatı bir esere dönüştürmüştür. Hac seyahati güzergâhında yer alan menzilleri anlatan eserlere menâzilnâme adı verilir. Türk edebiyatına mensup pek çok menâzilnâme vardır. Bunlardan biri Sulhî mahlaslı bir sanatçıya aittir. Biyografik kaynaklarımız 1070 Safer’inde Ekim-Kasım 1659 vefat eden Kâsımzâde Salih Mehmed Efendi adlı kadı-müderrisin Sulhî mahlasıyla şiirler yazdığını bildirmektedir. Fakat ilgili menâzilnâmenin Kâsımzâde’ye aidiyetini teyit edecek bir bilgi mevcut değildir. 68 beyitten ibaret eser mesnevi şekliyle yazılmıştır. Mukaddime mahiyetindeki bölümlerinin olmaması ve İstanbul-Hicaz güzergâhının sadece Şam-Hicaz etabını kapsaması nedeniyle eksik olduğu izlenimi vermektedir. Aruz ve kafiye-redif kusuru barındırmamasından usta bir şair tarafından yazıldığı anlaşılmaktadır. Hacca gideceklere uğrayacakları yerler hakkında bilgi vermek maksadıyla yazıldığı için sade ve anlaşılır bir dil ve üslûba sahiptir. Deyim ve edebî sanatlar itibariyle kuru olan eser az sayıda Türkçe arkaik kelime ve ek ihtiva etmektedir. Bu makalede Sulhî’nin manzum hac menâzilnâmesi tanıtılacak, eserin şekil ile muhteva incelemesi neticesinde tespit edilen hususlar paylaşılacak ve mevcut iki yazma nüshasının mukayesesiyle tesis edilen tenkitli metni ilim âlemine takdim edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Sulhî, menâzilnâme, mesnevi, hac

Sulhi's Poetic Pilgrimage Menâzilnâme

Öz

Ottoman Empire made the camel trains up in order to pilgrimage which is one of Islam's five pillars, and determined the travel direction. Some of Ottoman highbrowed people transformed their impressions about the pilgrim's journey into a work and some of them transformed the knowledge about the worship of pilgrimage or the ranges into a work. The works which narrate the ranges at the direction of pilgrimage are named as "menâzilnâme". There are many menâzilnâmes connected with Turkish literature. One of them belongs to an artist with the nickname, Sulhi. Our biographic resources informs that a muslim judge-mudarris with the name "Kâsımzâde Salih Mehmed Efendi" who died in Safer 1070 October-November 1659 campaign wrote poetries with the nickname, Sulhî. However, there isn't knowledge which will confirm the relevant menâzilnâme's belongingness to Kâsımzâde. The work which consists of 68 couplets was written as a masnavi. It gives the impression of not being enough as there aren't the sections in the property of introduction and as it includes only Sam-Hejaz stage of Istanbul-Hejaz direction. It is understood that it was written by a skillful poet as it doesn't include the prosody and rime-repeated voice faults. As it was written in order to inform those who will pilgrimage about the places that they will visit, it has got a plain and understandable language and wording. This work which has weaknesses in terms of idioms and literary arts involves a few Turkish archaic words and accretion. Sulhi's poetic pilgrimage menâzilnâme will be introduced in this article, the points which are determined as a result of the form and content review for the work will be shared and the commented text which is done with the comparison of two current manuscript copies will be presented to the science world.

Anahtar Kelimeler

Sulhî, menâzilnâme, masnavi, pilgrimage

Kaynakça

• Mutçalı, Serdar 1995 , Arapça – Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık Yayınları.
• Mütercim Asım Efendi 1305 , el-Okyanusu’l-basît fî Tercemeti’l-Kamusi’l-muhit, V Cilt , İstanbul: Matbaatü’l-Osmâniyye.
• Devellioğlu, Ferit 2008 , Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Kanar, Mehmet 2009 , Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Say Yayınları.
• Abdülkadiroğlu, Abdülkerim 1999 , İsmail Beliğ Nuhbetü’l-âsâr li-Zeyli Züb- deti’l-eş’âr, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Ateş, Ahmet 1942 , “Metin Tenkidi Hakkında Dasitân-ı Tevârih-i Âl-i Osman Münasebeti İle ”, Türkiyat Mecmuası, C. VII-VIII, s. 253-267.
• Ayan, Hüseyin 1981 , Cevrî Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Divanının Tenkitli Metni, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Coşkun, Menderes 2001a , “Osmanlı Edebiyatındaki Hac Seyahatnamelerinin Tipleri”, Osmanlı Dünyasında Bilim ve Eğitim Milletler Arası Kongresi Tebliğleri İstanbul 12-15 Nisan 1999 , İslam Tarih Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, İstanbul, s. 189-194.
• ________, 2001b , “Stations Of The Pilgrimage Route From İstanbul To Mecca Via Damascus On The Basis Of The Menâzilü’t-tarîk ilâ Beyti’llâhi’l- atîk By Kadrî 17th Century ”, Osmanlı Araştırmaları, İstanbul, s. 307- 332.
• ________, 2002 , Manzum ve Mensur Osmanlı Hac Seyahatnameleri ve Nâbî’nin Tuhfetü’l-harameyn’i, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ________, 2007 , Bosnalı Muhlis’in Manzum Seyahatnamesi Delîlü’l-menâhil ve Mürşidü’l-merâhil, Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Çaviş, Abdülaziz 1972 , “Hac”, çev. Mehmet Akif Ersoy, Diyanet Dergisi, Sayı 1, s. 57-58.
• Dilçin, Cem 1983 , Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ________, 1997 , Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Doğan, Faruk 2013 , “18 ve 19. Yüzyıllarda Şam-Medine Hac Yolu ve Güvenliği: Cerde Başbuğluğu”, Tarih Okulu Dergisi TOD , Yıl 6, Sayı XV, s. 127-157.
• Donuk, Suat 2013 , “Cevri ve Nazm-ı Niyaz Mesnevisi”, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi TÜBAR , Sayı XXXIII, Bahar, s. 93-126.
• ________, 2017 “Servet Mahlaslı Bir Şaire Mâl Edilen Manzum Bir Hac Seyahatnamesi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 41, 52-78.
• Ekinci, Ramazan 2014 . Uşşâkîzâde Hasîb’in Zeyl-i Şakāik’ı İnceleme-Metin- Dizin , Manisa: Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Ersoy, Seyfeddin 2007 , “Dünü ve Bugünü ile Türkiye’de Hac Organizasyonu”, Türkiye’de Hac Organizasyonu Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereler , Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, s. 27-47.
• Hâzâ Kitâb-ı Menâsik-i Hac, Ankara Milli Kütüphanesi, Türkçe Yazmaları Bölümü, no. 06 Mil Yz A 6071, vr. 1b-70a.
• İsen, Mustafa, Osman Horata, Muhsin Macit, Filiz Kılıç, İ. Hakkı Aksoyak 2009 , Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Koyuncu, Fatih 2017 , “Cûdî’nin Manzum Hac Seyahatnamesi” Journal of Turkish Language and Literature, Volume:3 Issue: 1, Winter 2017, s. 177-219.
• Küçük, Serhat 2014 , “Şeyyad Hamza’nın Yûsuf u Zeliha’sındaki Arkaik Un- surlar”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi TAED , Sayı 52, s. 1-25.
• Levend, Agah Sırrı 2016 , Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, II Cilt , Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mehmed Salih Yümnî, Tezkire-i Şuara, Ankara Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, no. 06 Mil Yz. FB 597.
• Özcan, Abdülkadir 1989 , Şakaik-ı Nu’maniyye ve Zeyilleri, V Cilt İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Sak, İzzet, Cemal Çetin 2005 , “XVII. Ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Hac Menzilleri”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 19, Bahar, s. 199-260.
• Sulhî, Manzume-i Beyan-ı Aded-i Menazil-i Hicaz, Ankara Milli Kütüphane, no. 06 Mil Yz A 6071/3.
• Tanyeri, M. Ali 1999 , Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ünver, İsmail 2008 , “Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”, Turkish Studies, Volume 3/6, Fall 2008, s. 1-46.
• Yalçın, Tuğba 2007 , “Arşiv Belgelerinde Osmanlı Sultanlarının Hacıların Emniyetini Sağlamada Gösterdikleri Hassasiyet”, Din ve Hayat, Sayı 3, s. 122-125.