Sa‘dî Efendi’nin Es’ile-i Sûfî Ecvibe-i Sa‘dî Adlı Namaz Risalesi

Yıl 2017, Cilt: 18 Sayı: 18, 467 - 502, 01.07.2017

Fatih Ramazan Süer

Öz

Altı asır gibi uzun bir zaman dilimi içerisinde varlığını sürdüren Divan Edebiyatı, Türk Edebiyatının en uzun soluklu dönemidir. Teşekkül sürecinde Arap ve özellikle Fars edebiyatından etkilenmiş, bu süreçten birkaç asır sonra olgunluk seviyesine ulaşmış ve örnek şahsiyetler yetiştirmeye başlamıştır. Alanın temel kaynakları arasında Kur’anı Kerim, hadis, İslam tarihi, tefsir, akâid ve fıkıh gibi İslâm kültürü ilim dallarının yer alması Divan Edebiyatının dinî bir vasfa sahip olmasını beraberinde getirmiştir. Bu sahada eser veren müellifler özellikle şiiri araç edinerek kaleme aldıkları eserlerinde her Müslümanın dinî yükümlülüklerini bilme konusundaki hususiyeti dile getirmiş ve dinî mevzularda onları bilgilendirmişlerdir. Bu bağlamda yukarıda adları zikredilen ilim dalları ile alakalı genel manada manzum tefsir, hadis, siyer, ilmihal ve akaidnameler gibi çeşitli türler ortaya çıkmıştır. Bilinen bu türlerin yanısıra muhteva itibariyle yine bu türlerden uzak olmayan ama ayrı başlıklar altında değerlendirilmesi gereken manzumeler de vardır. XVI. yy. simalarından Sa‘dî Efendi’ye ait 293 beyitten müteşekkil kaside bu özellikte olan bir manzumedir. Manzume, bir dervişin Sa‘dî Efendi’ye gelip abdest, ezan, namaz…gibi konularda yöneltiği sorulardan ve Sa‘dî Efendi’nin bu sorulara verdiği cevaplardan oluşmaktadır. Dervişin cevap aradığı sorulara Sa‘dî Efendi’nin, bazı peygamberlerin hayatlarından telmihler yaparak ve bazı meşhur fıkıh, hadis, tefsir kitaplarını kaynak göstererek yanıtlar vermesi manzumenin değerini artırmaktadır. Bu makalede mezkur şairin manzumesi değerlendirilecek ve manzumenin metni verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Divan Edebiyatı, Dinî Manzumeler, XVI. Yüzyıl, Sa‘dî Efendi

Sa‘dî Efendi’s Booklet of Prayer Named Es’ile-i Sûfî Ecvibe-i Sa‘dî

Öz

Divan Literature which lasts six centuries is the longest period of Turkish Literature. Divan Literature has been influenced by Arabic and especially Persian literature during the formation process. After a few centuries it has reached ripeness and began to raise sample personalities. The main sources of this field are Islamic culture branches such as Qur’an, hadith, Islamic history, tafsir and fiqh. And this has caused the Divan Literature to have a religious identity. The authors who wrote in this field recalled their religious obligations to every Muslim through poetry in their works and they informed them in religious matters. In this context verse forms of hadith, siyar, tafsir and fiqh have emerged. In addition to these known spices, in consideration of content, there also poems those are again not far from these spices but should be analysed under different titles. The Qasida -consisting of 293 couplets- of Sa‘dî Efendi who lived in the sixteenth century which is a verse in this feature. The Qasida consists of the answers given by Sa‘dî Efendi to the questions of a dervish coming to Sa'dî Efendi, such as ablution, azan, prayer... and answers given to these questions by Sa‘dî Efendi. Sa‘dî Efendi gave answers to the questions of the dervish by referring to the famous fiqh, hadith, tafsir books and making talmih from the lives of the prophets. And this has increased the value of the his work. In this article, the poem of the poet will be evaluated and the text of the poem will be given.

Anahtar Kelimeler

Divan Literature, Religious Poems, 16th Century, Sa‘dî Efendi

Kaynakça

• Akçay, Ali İhsan 2011 , Türk Edebiyatında Manzum Akâid-nâmeler: İnceleme- Metin, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Aydın, Ahmet 2016 , “Manzum Fıkıh Metinleri-I”. Usûl İslam Araştırmaları S. 26, s.137-150.
• Çelebioğlu, Âmil 1998 , Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Daş, Abdurahman 2003 , “Hoca Saadeddin Efendi’nin Hayatı ve Eserleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 14, 165-207.
• Karaca, Songül 2012 , Kadızâde Mehmed Efendi, Manzume-i Akâid İnceleme- Tenkitli Metin-Sözlük-Dizin , Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Rize.
• Karaman, Hayreddin 1996 , “Fıkıh” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 13, 1-14.
• Karaman, Hayreddin, Çağrıcı, Mustafa, Dönmez İbrahim Kâfi, Gümüş, Sadrettin 2014 , Kur’an Yolu Meâli, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kılavuz, Ahmet Saim 1989 , “Akaid” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 2, 212-216.
• Kırkıl, Harun 2006 , “Türk Edebiyatında Manzum İlmihal ve Fıkıh Kitapları ile Son Devre Ait Manzum Bir İlmihal: Manastırlı Mehmed Rıfat Bey ve Manzum İlmihali”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 7, 433- 476.
• Kiremitçi, Ferdi 2012 , “Klasik Türk Edebiyatında Öğretici Mensur Eserleri Nazma Aktarma Çalışmaları ve Sâdıkî’nin Manzum Akâid-nâme Örneği”, Turkish Studies, 7/1, 1501-1539.
• Levend, Âgâh Sırrı 1972 , “Dinî Edebiyatımızın Başlıca Ürünleri”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 76-80.
• Memduhoğlu, Adnan 2016 , “İlmihal Edebiyatının Tarihi Serencâmı”, EKEV Akademi Dergisi, 66, 21-49.
• Merdin, Saadettin 1999 , Mızraklı İlmihal’in İtikadî Açıdan Tahlili, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Sa‘dî Efendi, Kaside-i Sa‘dî 1282 , Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet Böl. Nu.: MC_YzK0509, vr. 2a-13b.
• ________, Atatürk Kitaplığı Nu.: Bel_Yz_K1129, 10b-18b.
• ________, Atatürk Kitaplığı, Hasan Cafer Ergin Böl. Nu.: 901, 22-35.
• ________, Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Böl. Nu.: OE_Yz_0574, 153b-161a.
• ________, 1186 , Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Böl. Nu.: OE_Yz_0607, 20b- 33a.
• ________, Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Böl. Nu.: OE_Yz_0619, 152a-160a.
• ________, Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Böl. Nu.: OE_Yz_0738, 19a-32a.
• ________, 1166 , Millî Kütüphane Nu.: 06 Mil Yz A 2904/2, 41b-51b.
• ________, Millî Kütüphane Nu.: 06 Mil Yz A 2564, 4b-16b.
• ________, Nuruosmaniyye Kütüphanesi Nu.: 5004, 14b-27a.
• ________, 1177 , Süleymaniye Kütüphanesi, Bağdadlı Vehbi Efendi Böl. Nu.: 1563, 37b-49a.
• ________, Süleymaniye Kütüphanesi, Bağdadlı Vehbi Efendi Böl. Nu.: 1565, 61a-69a.
• ________, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi Böl. Nu.: 3569, 4b-14b.
• ________, Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Efendi Böl. Nu.: 1933, 82b-92a.
• ________, 1176 , Süleymaniye Kütüphanesi, Serez Böl. Nu.: 4031/4, 184b- 202b.
• Yıldız, Alim 2009 , “Müellifi Meçhul Bir Şurûtü’s-Salât Mesnevisi”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13/ 2, 175-187.