Minyatürlerle Süslenmiş Manzum Bir Tarih: Şeh-nâme-i Nâdirî

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 23, 1 - 44, 30.12.2019

Şerife Akpınar

Öz

Manzum tarihler, tarihî bilgi veren edebî eserlerdir. Muhtevalarına göre fetih-nâme, zafer-nâme, gazâ-nâme, gazavât-nâme gibi isimler almalarına rağmen çoğu kez bu adlar birbirinin yerine kullanılmıştır. Eserlerin asıl amacı genellikle tarih yazıcılığı iken pek azında da edebî bir metin ortaya koyma çabası görülür. Şeh-nâme, tarihî olayları anlatmak için kaleme alınan manzum eserlerdendir. Şeh-nâmeci ise Osmanlı Devleti’ndeki saray tarihçilerine verilen isimdir. Çoğunlukla manzum olan ve minyatürlerle süslenen şehnâmeler, genel Osmanlı edebî tarihini konu edinirler. Ancak kimi zaman da belirli bir padişahın savaşlarını dile getirdikleri görülür. XVII. yüzyılda yaşamış Ganî-zâde Nâdirî’nin Şehnâme’si de böyle bir manzum tarihtir. Yaklaşık 2000 beyitten oluşan eser, Şeh-nâme vezniyle kaleme alınmış bir mesnevidir. Konu, II. Osman zamanındaki İran savaşları ve özellikle padişahın Lehistan seferi etrafında şekillenmektedir. Eser, muhtevası ile bir gazavât-nâme olarak da adlandırılabilir. Ganîzâde Nâdirî, Şeh-nâme’yi tarihî bir eser meydana getirmek için değil bir mesnevi yazmak için kaleme aldığını belirtir. Ancak eser, mübalağalı ve taraflı üslûbuna rağmen dönemi tasvir eden mühim bir vesikadır ve Osmanlının resimli manzum hanedan tarihlerinin son örneği olması bakımından da önemlidir. Şeh-nâme-i Nâdirî’nin minyatürlü nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’ndedir. Mesnevide anlatılan olayların bir kısmı resmedilmiş; böylece tarih, iki önemli sanatın -şiir ve resim- oluşturduğu ahenkle gözler önüne serilmeye çalışılmıştır. Bu çalışma ile Şeh-nâme’nin diğer tarihî kaynaklardan farkı ortaya konulurken II. Osman dönemi tarihi de Ganî-zâde Nâdirî’nin şiirinin vezninde duyulmaya, minyatürlerin renginde tahayyül edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Manzum Tarih, Şeh-nâme, Ganî-zâde Nâdirî, Minyatür

A Poetic History Adorned With Miniatures: Şeh-name-i Nadiri

Öz

Poetic histories are literary works giving information about history. Even though according to their contents they were named differently such as fetih-nâme, zafernâme, gazâ-nâme, gazavât-nâme, those names were mostly used interchangeably. The main purpose in most of these works is to do historiography; however, the attempts to present a literary work can also be seen in few of them. Şeh-nâmes are one of the poetic works which are written to state the historical events. Şeh-nâmeci is the name given to the historians of the palace in the Ottoman Empire. Mostly in verse format and adorned with miniatures, şeh-nâmes mention the Ottoman literature history. However, sometimes it is seen that they put the wars of a specific sultan into words. The Şeh-nâme of Ganî-zâde Nâdirî living in the seventeenth century is such a poetic history. Consisted of approximately 2000 verses, the work is a masnavi written in the Şeh-nâme prosody. The topic formed around the Iran wars during the period of Sultan Osman II and in particular his campaigns to Poland. This work can be named as gazavât-nâme due to its content. Ganî-zâde Nâdirî remarked that he wrote Şeh-nâme not to originate a historical work, but to write a masnavi. However, in spite of its exeggerated and partial style, this work is a significant picture which depicts that period and it is also important in that it is the last example of the pictorial poetic histories of Ottoman dynasty. The copy of The Şeh-nâme of Ganîzâde Nâdirî with miniatures is in Topkapı Palace Library. Some of the events told in masnavi were portrayed; in this way, it was attempted to reveal the history in a harmony formed by the two important art: poetry and painting. In this paper, while the difference of Şeh-nâme from the other historical sources was presented, the period of Sultan Osman II was tried to be heard in the prosody of Ganîzâde Nâdiri’s poem, and to be imagined in the colour of miniatures.

Anahtar Kelimeler

Poetic History, Şeh-nâme, Ganî-zâde Nâdirî, Miniatures

Kaynakça

• ACIPINAR, Mikail 2013 , “Osmanlı Kronikleri Işığında Kaptan-ı Derya Halil Paşa’nın Akdeniz Seferleri 1609-1623 ”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVIII/I, s. 5-35.
• AÇA, Mehmet, Haluk Gökalp, İsa Kocakaplan 2009 , Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatı Tür ve Şekil Bilgisi, İstanbul: Kriter.
• ALİKILIÇ, Dündar 1993 , Ganî-zâde Mehmed Nâdirî’nin Şehnâme-i Nâdirî’si, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yeniçağ Tarihi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• AND, Metin 2002 , Osmanlı Tasvir Sanatları: 1 Minyatür, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• BAĞCI, Serpil, Filiz Çağman, Günsel Renda, Zeren Tanındı 2006 , Osmanlı Resim Sanatı, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• BANARLI, Nihad Sami 1987 , Resimli Türk Edebiyatı Tarihi II, İstanbul: MEB Basımevi.
• BİLKAN, Ali Fuat 2004 , “Tarih Araştırmalarında Edebi Metinlerin Değeri ve Divanların Tarihçiye Sundukları”, Yağmur Dergisi, S 23, Nisan- Mayıs-Haziran.
• ÇAĞMAN, Filiz ve Zeren Tanındı 1979 , Topkapı Sarayı Müzesi İslam Minyatürleri, İstanbul: Tercüman.
• ÇORUHLU, Yaşar 1997 , “Selçuklu Sanatı’nda Görülen Kuyruğu Düğümlü At Üniversitesi VI. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, 16-17 Mayıs 1996. Konya.
• ERGİN, Muharrem 1992 , Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• KURNAZ, Cemal ve Mustafa Tatçı 2001 , Mehmed Nâil Tuman Tuhfe-i Nâilî Divân Şairlerinin Muhtasar Biyografileri II, Ankara: Bizim Büro.
• KÜLEKÇİ, Numan 1985 , Ganî-zâde Nâdirî Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri Divanı ve Şeh-nâmesinin Tenkidli Metni, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• KÜTÜKOĞLU, Bekir 2012 , “Vak’anüvis”, İslam Ansiklopedisi, C. 42, İstanbul: TDV Yayınları, s. 457-461.
• LEVEND, Agâh Sırrı 1988 , Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Mehmed Süreyya 1996 , Sicill-i Osmanî Osmanlı Ünlüleri, C. IV, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Müstakimzâde Süleyman Sa’deddin Efendi 1928 , Tuhfei Hattatin, İstanbul: Devlet Matbaası.
• Na’îmâ Mustafa Efendi 2007 , Târih-i Na’îmâ Haz. Mehmet İpşirli , C.II, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Nev’îzâde Atâî 1989 , Şakaik-i Nu’maniye ve Zeyilleri Hadaiku’l-Hakaik Fî Tekmileti’ş-Şakaik neş. Abdülkadir Özcan , İstanbul: Çağrı Yayınları.
• ÖZKAN, Abdullah 2003 , Türk Şiiri Antolojisi 3, İstanbul: Boyut Dosya Yayın.
• ÖZTUNA, Yılmaz 1983 , Büyük Türkiye Tarihi, C. 5, İstanbul: Ötüken.
• PAKALIN, Mehmet Zeki 1993 , Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III, İstanbul: MEB.
• PALA, İskender 1999 , Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Ötüken.
• ŞENTÜRK, Atillâ ve Ahmet Kartal 2004 , Eski Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Dergah.
• TANINDI, Zeren 2002 , “Topkapı Sarayı’nın Ağaları ve Kitaplar”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 3, S. 3, s. 41-56.
• TANINDI, Zeren 2008/2 , “Sultanlar, Şairler ve İmgeler: Şehnâme-i Firdevsî’nin Mukaddimesinin Resimleri”, Uludağ Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl. 9, S.15, s. 267-296.
• UZUN Mustafa 1996 , “Gânizâde Mehmed Nâdirî”, İslam Ansiklopedisi, C. 13, İstanbul: TDV Yayınları, s. 355-356.
• UZUNÇARŞILI İsmail Hakkı 1988 , Osmanlı Tarihi, C. 3, Bölüm 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• WOODHEAD Christine 2010 , “Şehnâmeci”, İslam Ansiklopedisi, C. 38, İstanbul: TDV Yayınları, s. 456-458.