Din, Tasavvuf ve Aşk Değerleri Bağlamında Muhibbî Divanı

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 23, 159 - 198, 30.12.2019

Semih Yeşilbağ

Öz

İnsanoğlu, yaratıldığı ilk zamanlardan beri sürekli yeni şeyler öğrenerek kendini her anlamda geliştirmeye çalışmıştır. Zaman içerisinde oluşturduğu bilgi ve görgü birikimini en yakınından başlamak üzere diğer insanlara aktarmaya başlamıştır. Kısacası insanoğlu, çevresindekileri iyiliğe yönlendirip kötülükten sakındırma çabası içerisinde olmuştur. İnsanı bu davranışa sevk eden âmil, insanın yaratılıştan getirdiği özündeki iyilik olsa gerektir. Esasında peygamberlerin yaptığı da budur. İnsanın başka bir insana nasihatinin ilk peygamber de olan Hz. Âdem’le başladığını, sonra içinde iyilik hissi ve mesuliyet şuuru taşıyan anne, baba, ağabey, abla, arkadaş, öğretmenden devlet reisine kadar herkesin bu görevi yapma çabası içerisinde olduğunu söylemek yanlış olmaz. Çalışmada, Yavuz Sultan Selim gibi disiplinli bir babanın nezaretinde çok önemli hocalardan iyi bir eğitim almış, çok kültürlü ve donanımlı bir padişah olan Sultan Süleyman’ın nasihat içerikli beyitleri üzerinde durulmaktadır. Şiirlerinde genellikle Muhibbî mahlasını kullanan Sultan Süleyman, birçok divan şairinin divanında rastlanması mümkün olan hikmet eksenli beyitlere sıklıkla yer vermiştir. Şu hâlde yazıda, cihan padişahı olmak için iyi yetiştirilmiş, 46 yıllık 1520-1566 uzun bir saltanat sürmüş olan bir padişahın şiirleri incelenmiştir. Birinci Süleyman, özellikle yetişme sürecinde ehlinden pek çok nasihat almıştır. Ayrıca kendisi de yetmiş iki yaşında vefatına kadar nice hadise görmüş geçirmiştir. Dolayısıyla yazıda, bu birikimle bir başkasına hangi konularda ne tür nasihatlerde bulunduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmamızdaki değerler ve nasihatler, dinî-tasavvufî konular ve aşk ana başlıklarıyla tasnif edilmiş ve benzer durumları ifade eden nasihatler arasından uygun örnekler alınarak değerler eğitimi açısından incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kanûnî Sultan Süleyman, Muhibbî, nasîhat, değer, değerler eğitimi

Muhibbî’s Diwan In The Context Of Religion, Sufism And Love Values

Öz

Human beings who have developed themselves in every sense by learning new things since the first days of creation have been in an effort to transfer the knowledge and manners they have created over time to other people starting from the nearest, thus directing the people around to good and avoiding evil. The reason that prompts human beings to this behaviour must be the innate good in human beings. In fact, this is what the prophets do. We believe that it won’t be wrong to say that giving advice started with Adam, who is also the first prophet, and then everyone who has a sense of goodness and responsibility from mothers, fathers, brothers, sisters, friends and teachers to head of the state has been in an effort to fulfil this duty. Our study is on advice containing verses of is Suleyman the Magnificent, who was a very sophisticated sultan known to be very well educated by very important teachers under the supervision of a disciplined father like Yavuz Sultan Selim. Suleyman I, who usually used the pseudonym Muhibbî in his poems, frequently included wise couplets which can be found in every poet 's divan in classical poetry. The aim of the present study was to try to find out which advice a Sultan who was well educated to be the Sultan of the World, who received countless advice from experts in different fields during his 46-year-long reign 1520-1566 and who experienced so many events until his death at the age of seventy-two gave to other people with all his experience. The values and advice in our study are classified under the titles of religious-sufistic issues, issues about love. Appropriate examples were chosen from advices expressing similar situations and messages, and these were examined in terms of values education.

Anahtar Kelimeler

Kanûnî Sultan Süleyman (Suleyman the Magnificent), Muhibbî, advice, value, values education

Kaynakça

• AKGÜN, İbrahim 2013 , “Kur’an Perspektifinde Tefekkür ve Vasıtaları”, Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 1, 55-80.
• AKPINAR, Şerife 2014 , “Divan Şiirinin Söz Varlığında Yalan”, Turkish Studies, S. 9/3, 43-78.
• AYDEMİR, Yaşar 2010 , “Klasik Şiirimizde Aşk ve Sadâkat”, Turkish Studies, S. 5/3, 48-62.
• BAYRAM, Yavuz 2015 , Ebednâme Divan Şiiriyle Değerler Eğitimi [Dinî ve Ahlâkî Değerler], Samsun: İlkadım Belediyesi Yayınları.
• CANIM, Rıdvan 2012 , Divan Edebiyatında Türler, Ankara: Grafiker Yayınları.
• ÇAĞRICI, Mustafa 2006 , “Nasihat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.32, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 408-409.
• ÇAVUŞOĞLU, Halime 2019 , “Dört Asır Dört Şair Bağlamında Divan Edebiyatında Dünya Algısı”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, S.14, 224-240.
• ÇELEBİOĞLU, Âmil 1998 , Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• ÇETİNDAĞ, Yusuf 2011 , Aşk Üzerine, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• DEVELLİOĞLU, Ferit 2013 , Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• ERGİNLİ, Zafer 2006 , “Temel Tasavvuf Klasiklerinde Dünya Algısına Toplu Bir Bakış”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, C. 15, S. 2, 117-181.
• ERSOY, Mehmet Âkif 2013 , Safahât Tıpkıbasım-Çeviriyazı-Sözlük , Haz. Abdullah Uçman , İstanbul: Çağrı Yayınları.
• GÖRMEZ, Mehmet 2003 . “Hz. Peygamber’in Bir Din Tanımı-Bir Hadisin Semantik Tahlili”, Diyanet İlmi Dergi-Peygamberimiz Hz. Muhammed SAV Özel Sayı, Ankara: 331-338.
• GÜFTA, Hüseyin 2010 , “Divan Şiirinde Vakt-i Seher”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Klâsik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı-Prof. Dr. Turgut Karabey Armağanı , 3/15, 93-137.
• GÜFTA, Hüseyin 2011 , Divan Şiirinde Cehalet, Ankara: Akçağ Yayınları.
• GÜNDOĞDU, Cengiz 2000 , Bir Türk Mutasavvıfı Abdülmecîd Sivâsî Hayatı, Eserleri ve Tasavvûfî Görüşleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İBN HAZM 1995 , Güvercin Gerdanlığı, Çev. Mahmut Kanık , İstanbul: İnsan Yayınları.
• İZ, Mahir 1990 , Tasavvuf, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• KAPLAN 1990 , Mahmut, Hayriyye-i Nâbî İnceleme-Metin , Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• KAPLAN, Mahmut 2012 , Aşkın Sultanı Muhibbî Kanunî’yi Anlatıyor, İstanbul: Etkileşim Yayınları.
• KARAİSMAİLOĞLU, Adnan 2019 , Klasik Dönem Türk Şiiri İncelemeleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KEMİKLİ, Bilal 2000 , Sun’ullâh Gaybî Dîvânı İnceleme-Metin, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• KELEŞ, Reyhan 2010 , “Türk Edebiyatında Nasihat”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 44, 183-209.
• KILIÇ, Mahmud Erol 2013 , Tasavvufa Giriş, İstanbul: Sufi Kitap.
• KİRAZ, Celil 2016 , “Bir Tefsir Problemi Olarak Bütün Varlıkların Allah'ı Tesbîh Etmesi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15/2, 309-341.
• KÖKSAL, M. Âsım 2013 , Peygamberler Tarihi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kur’an-ı Kerîm Meâli 2012 , Haz. Halil Altuntaş- Muzaffer Şahin , Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• KURNAZ, Cemal 1996 , Hayâlî Bey Divânı’nın Tahlîli, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• KURNAZ, Cemal 2011 , Gazeller Arasında, Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• KUTLUER, İlhan 1994 , “Düşünme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.10, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 53-57.
• KUZUBAŞ, Muhammet 2010 , “Muhibbî Divanı’nda Aşk Üzerine Teşbihler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.3, S.10, 409- 419.
• OKUMUŞ, Mesut 2010 , “Kur’an ve Sünnette Dünya ve Âhiret Hayatına Bakış”, Diyanet İlmi Dergi, C.46, S.1, 119-144.
• ÖZTÜRK, Nuran 2016 , Muhibbbî Kanûnî Divânı’nda Din ve Tasavvuf, Adana: Karahan Kitabevi.
• PALA, İskender 2003 , Efsane Güzeller, İstanbul: LM Yayınları.
• PALA, İskender 2012 , Aşka Dair, İstanbul: Kapı Yayınları.
• POLAT, Esma 2018 , XVII. Yüzyıl Divanlarında Nasihat, Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• SCHIMMEL, Annemarie 2000 , Tasavvufun Boyutları, İstanbul: Kırkambar Kitaplığı.
• SOYSALDI, Mehmet 1971 , “Kur’ân-ı Kerim’e Göre Âhiret İnancı,” Diyanet İlmi Dergi, C.37, S. 4, 59-76.
• ŞENTÜRK, Atilla 2016 , Osmanlı Şiiri Kılavuzu, C.1, İstanbul: Osmanlı Edebiyat Araştırmaları Merkezi.
• ŞENTÜRK, Atilla 2017 , Osmanlı Şiiri Kılavuzu, C.2, İstanbul: Osmanlı Edebiyat Araştırmaları Merkezi.
• ŞUBBER, S. Abdullah 2014 , Ahlak, Çev. Ebuzer Turan , İstanbul: El-Mustafa Yayınları.
• TUNÇ, Cihad 1981 , “Tövbe Hakkında Bazı Meseleler”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.24, S.1, 389-412.
• ULUDAĞ, Süleyman 1994 , “Dünya”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.10, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 22-25.
• ULUDAĞ, Süleyman 2012 , Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• ULUDAĞ, Süleyman 2015 , Hayata Sûfî Gözüyle Bakmak İnsan-İslâm-İrfan, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• ULUSOY, Kadir ve Bülent Dilmaç 2014 , Değerler Eğitimi, Ankara: Pegem Akademi.
• UZUN, Mustafa 1991 , “Aşk”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.4, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 18-21.
• YAMAN, Ertuğrul 2012 , Değerler Eğitimi-Eğitimde Yeni Ufuklar, Ankara: Akçağ Yayınları.
• YAVUZ, Kemal ve Orhan Yavuz 2016 , Muhibbî Dîvânı Bütün Şiirleri, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• YILMAZ, Kâmil 2012 , Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar, İstanbul: Ensar Yayınları.
• YİĞİT, Yaşar vd. 2011 , Kur’an’dan Öğütler 2, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• ZÖHRE, Armağan 2015 , “Muhibbî Dîvânı’nda Dinî Terim ve Kavramlar”, Sosyal Bilimler Dergisi, C.5, S.9, 66-100.