Mora Fethinin 1715 Klasik Türk Şiirindeki Yankıları ve Râzî’nin “Fetihnâme” Konulu Bir Şiiri

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 23, 391 - 460, 30.12.2019

Sadık Yazar

Öz

Her milletin/dönemin edebiyat geleneğinde olduğu gibi, klasik Türk edebiyatı da içinden çıktığı toplumun sosyal hayatı, kültürel değerleri ve inanışları gibi yapıtaşlarına bigane kalmamıştır. Gazel gibi sanat gayesinin en üst düzeyde olduğu şiir türlerinde, yoğun bir mecaz diliyle ve doğrudan değil de dolaylı/örtük olarak topluma, sosyal hayata pencereler açılır. Bunun yanında bu edebiyat geleneğinde, mecazdan daha uzak, hakikat diline daha yakın bir dil ve anlatım ile ve daha az dolaylı/örtük olarak topluma ve sosyal hayata kapılar açan bazı türler de bulunmaktadır. Bu türler arasında sayılabilecek tarih düşürme manzumelerinde; doğum, ölüm, evlenme ve bir makama atanma gibi oldukça farklı hadiseler tarihlendirilirken özellikle himaye geleneği çerçevesinde siyasi hadiseler de gözden kaçırılmamaktadır. Bu anlamda Osmanlı döneminde gerçekleşen fetihler, klasik şairlerin tarih düşürmek için en fazla rağbet gösterdikleri hadiselerden olmuştur. 1127/1715 yılında gerçekleşen Mora fethi de dönemin birçok şairi tarafından türlü şekillerde edebiyata konu edilip tarihlendirilmiştir. Bu makalede, bahsi geçen fethin klasik Türk şiirindeki yansımaları tespit edilip değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla, öncelikle söz konusu fethi müstakil olarak ele alan eserler tanıtıldıktan sonra taranan divanlarda bu olaya düşürülen tarihler değerlendirilmiştir. Çalışmamızın son kısmında ise Râzî mahlaslı bir şairin bu fethe tarih düşürmek maksadıyla yazdığı mesnevi nazım biçimindeki şiiri bir incelemeden sonra diliçi çevirisiyle birlikte neşredilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mora fethi (1715), Tarih düşürme, Râzî, klasik Türk şiiri

The Reflections of the Conquest of Peloponnese 1715 in the Classical Turkish Literature and the Poem of Râzî Conquest Themmed Fetihnâme

Öz

As in the literary tradition of every nation / era, classical Turkish literature has not been uninterested to the main constituens of its society such as social life, cultural values and beliefs. In the poetry genres where the intention of poeticalness/literariness is at the highest level, like gazal, the society and social life be reflected in deep metaphoric language and implicitly. In addition to this, there are some genres in this literary tradition that open doors to society and social life in a language and expression that is more real, nonfigurative and explicitly. In the chronogram poems that can be counted among these genres; while quite different events such as birth, death, marriage and appointment are dated, political events are not overlooked, especially within the framework of patronage tradition. In this sense, the conquests in the Ottoman Era were among the most popular events for classical poets to write chronograms. The conquest of Peloponnese in 1127/1715 , has been subject to Ottoman literature in various ways and dated by many poets of the period. In this article, the reflections of the mentioned conquest in the classical Turkish poetry are ascertained and evaluated. For this purpose, first of all, the works that deal with the mentioned conquest were introduced and then chronograms found in the divans of this period for this event were evaluated. In the last part of the article, a mathnawi written by a poet pennamed Râzî with the intent of dating this conquest will be presetend with its intralingual translation into modern Turkish.

Anahtar Kelimeler

The conquest of Peloponnese (in 1715), chronogram, Râzî, classical Turkish literature

Kaynakça

• AKSOY, Hasan 1995 , “Fetihnâme”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XII, s. 470-72.
• AKSOY, Hasan 1997 , “Tarihî Bir Belge ve Türk-İslâm Edebiyatında Bir Tür Olarak Fetihnâmeler”, İLAM Araştırma Dergisi, C. II, sy. 2, s. 7-20.
• AKSUN, Ziya Nur 1930 , Osmanlı Tarihi: Osmanlı Devleti'nin Tahlili, Tenkidli Siyasi Tarihi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Alî Emîrî 1334/1918 , “Levha-i Nezâ’ir”, Osmanlı Tarih ve Edebiyat Mecmuası, sy. 5, s. 103-106.
• AYPAY, İrfan 2004 , Lale Devri şairi İzzet Ali Paşa Hayatı Eserleri Edebi Kişiliği Divan Tenkitli Metin; Nigar-name tenkitli metin, İstanbul.
• AYVANSARAYİ 1985 , Mecmua-i Tevarih, haz. Fahri Çetin Derin, Vahid Çabuk , İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• BAYINDIR, Şeyda 2008 , Şehdî Divanı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi , Ankara: Gazi Üniversitesi, SBE.
• Çelebizâde Âsım 2010 , Dîvân, hzl. Özge Öztekin , Ankara: Ürün Yayınları.
• DİKMEN, Hamit 1991 , Seyyid Vehbi ve Divanının Karşılaştırmalı Metni, Basılmamış Doktora Tezi , Ankara: Ankara Üniversitesi, SBE.
• DOĞAN, Muhammer Nur 1997 , Lâle Devri Şairi Şeyhülislâm İshak ve Dîvânı, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları
• DOĞAN, Muhammet Nur 1997 , Şeyhülislam İshak Efendi: Hayatı, Eserleri ve Divanının Edisyon Kritiği, Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Edirneli Kâmî 2017 , Kâmî Dîvânı, hzl. Gülgun Erişen Yazıcı , Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap .
• ERDEM,Sadık 1994 , Ramiz ve Âdâb-ı Zurafâ'sı: İnceleme-Tenkidli Metin- İndeks-Sözlük, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• ERDOĞAN Mustafa ve ŞAHİN Mehmet 2015 , Ankaralı Râzî ve Divanı, Ankara: Ankara Büyükşehir Belediyesi.
• ERDOĞAN, Mustafa 1997 , “Abdüllatîf Râzî ve Ankara Methiyesi”, Türk Dili, sy. 550, s. 356-359.
• EROĞLU, Süleyman 1998 , Sadık, Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanı/nın Tenkitli Metni, Bursa: Uludağ Üniversitesi, SBE.
• ERTAŞ, Mehmet Yaşar 2007 , Sultanın Ordusu: Mora Fethi Örneği 1714-1716 , İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• GÖGER, Veysel ve SARIKAYA, Hüseyin 2009 , “Mora’nın İstirdâdına Dair Bir Kaynak Değerlendirmesi ve Nâdir’in Vâkı‘ât-ı Gazavât’ı”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sy. 20, s. 1-32.
• GÖGER, Veysel ve SARIKAYA, Hüseyin 2016 , “Mora’nın Yeniden Fethine Dair Osmanlıların Hazırladıkları Fetihnâme 1715 ”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sy. 63, s. 101-124.
• GÜNAY, Fatih 2001 , Raşid vakanüvis , Hayatı, Edebi Kişiliği, Divan'ının Tenkitli Metni ve İncelemesi, Trakya: Trakya Üniversitesi.
• İlâhîzâde Mehmed Vâsık 2011 , Divan, hzl. İncinur Atik Gürbüz , Ankara: Grafiker Yayınları.
• Joseph Freiherr von Hammer-Purgstall 1992 , Büyük Osmanlı tarihi 1273/1856, yay. haz. Erol Kılıç, Mümin Çevik , İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• KAHRAMAN, Bahattin 1995 , Vahîd Mahtûmî: Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Eserlerinin Tenkidli Metni, Basılmamış Doktora Tezi , Konya: Selçuk Üniversitesi, SBE.
• KARATAY, Fethi Ethem 1961 , Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe yazmalar Kataloğu: Filoloji, Edebiyat, Mecmualar, İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi.
• KAYAPINAR, Levent 1999 , Osmanlı Klasik Dönemi Mora Tarihi, Ankara: Ankara Üniversitesi, SBE.
• KIRBIYIK, Mehmet 2017 , Kâtib-zâde Sâkıb Dîvânı, Kültür Bakanlığı e-kitap.
• KODAZ OKUR, Atike 1994 , Râzî Abdüllatîf: Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Dîvânı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi , Konya: Selçuk Üniversitesi, SBE.
• KOYUNCU, Fatih 2019 , “Şairin Dilinden Fetih: Râzî’nin Mora Fetihnâmesi = Conquest from the Poet’s Language: Fetihname of Râzî”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi = Selçuk University Journal of Studies in Turcology, sy. 46. s. 129-152.
• KUTLAR OĞUZ, Fatma Sabiha 2004 , Arpaemini-Zade Mustafa Sami Divan, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• KUTLAR OĞUZ, Fatma Sabiha 2019 , Dîvân-ı İzzet ve Nigernâme, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları e-kitap .
• Machıel Kıel, John Alexander 2005 , "Mora", TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 30, s. 280-285. https://islamansiklopedisi.org.tr/mora 26.11.2019 .
• JORGA, Nicolae 2005 , Osmanlı İmparatorluğu Tarihi: 1451-1538, çev. Nilüfer Epçeli, yay. haz. Erhan Afyoncu , İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Efendi 2018 , Tezkiretü’ş-Şu’arâ, hzl. Adnan İnce , Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap .
• OKUR KODAZ, Atike 1994 , Razi Abdüllatif Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Divanının Tertibi, Konya: Selçuk Üniversitesi, SBE.
• Raşid Mehmed Efendi, 2013 , Târih-i Râşid ve zeyli 1071-1114/1660-1703 , haz. Abdülkadir Özcan, vd. , İstanbul: Klasik Yayınları.
• SADAVİ, Salih 1987 , Osmânzâde Ahmed Tâ’ib: Hayatı, Eseri ve Edebi Kişiliği, Basılmamış Doktora Tezi , İstanbul Üniversites, SBE.
• Safiye Sultanzâde Rezmî, 2012 , Divan, hzl. Mehmet Gürbüz , Ankara: Grafiker Yayınları.
• SARAÇ, M. A. Yekta 2007 , Klasik Edebiyat Bilgisi: Biçim-Ölçü-Kafiye, İstanbul: 3F Yayınevi.
• SONA, Fatih 2019 , Osmanlı Şairlerinin Divanlarında Fetihler-Zaferler 18. yy. , Kitabevi: İstanbul.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı 1982 , Osmanlı Tarihi: Karlofça Anlaşmasından XVIII. yüzyılın sonlarına kadar, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• ÜNGÜN, Sevim 1965 , “Vahîd Mahtûmî ve Mora Fetih-nâmesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, C. 15, sy. 20, s. 101-116.
• ÜNGÜN, Sevim 1966 , “Vahîd Mahtûmî ve Mora Fetih-nâmesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sy. 21, s. 63-76.
• ÜNGÜN, Sevim 1966 , “Vahîd Mahtûmî ve Mora Fetih-nâmesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sy. 22, s. 169-80.