Abdulbârî Âdem Çelebi ve “Mu'înü'l-Hıfz” Adlı Suverü'l-Kur'ânı

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 23, 479 - 502, 30.12.2019

Yunus Kaplan

Öz

Suverü’l-Kur’ânlar, klasik Türk şiirinde Kur’ân-ı Kerîm’deki sure isimlerinin daha kolay öğrenilmesi için yazılmış manzum bir türdür. Bu türde yazılan eserlerde, Kur’ân’daki sureler ve bunların sahip oldukları bazı özellikler beyitler hâlinde çeşitli anlam ilgileri de gözetilerek dile getirilir. İlk örneği 16. yüzyıl şairlerinden Latîfî tarafından kaleme alınan bu türdeki eser sayısı oldukça sınırlıdır. Şimdiye kadar yapılan çalışmalarda Şeyhülislam Yahyâ, Dâ’î, Senâyî, Seyyid Muhammed ve Şâkir Ahmet Paşa’nın da suverü’l-Kur’ân sahibi olduğu bilinmektedir. Yapılan inceleme ve araştırmalar neticesinde birçok türde olduğu gibi zamanla bu türdeki yazılmış bilinmeyen eserler de gün yüzüne çıkmaktadır. Yaptığımız eser taramaları neticesinde 18. yüzyıl şairlerinden Abdulbârî Âdem Çelebi’ye ait bilinmeyen bir suverü’l-Kur’ân metni tespit edilmiştir. Bu çalışmada, 18. yüzyıl şairlerinden olduğu anlaşılan Abdulbârî Âdem Çelebi’nin daha önce varlığı bilinmeyen ve 86 beyitten oluşan Mu’înü’l-Hıfz adını taşıyan suverü’l- Kur’ân’ının şekil ve muhteva özellikleri üzerinde durularak tespit edilebilen tek nüshasından hareketle eserin çeviri yazılı metnine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, Suverü’l-Kur’ân, Abdulbârî Âdem Çelebi, Mu’înü’l-Hıfz

Abdulbari Adem Chelebi And His Suverü’l-Kuran İn The Name Of “Mu’inü’l-Hıfz”

Öz

Suverü’l-Kuran is a poetic type which is written in order that the names of section of The Koran are easily learnt in the classical Turkish poetry. The sections of Koran and some of their properties are mentioned in the works which are written in such a type, as the various meaning relevancies are considered in the couplets. The number of works which are written in such a type that Latifi who was one of the poets in 16th century wrote the first sanple is very limited. It is known that Şeyhülislam Yahyâ, Dâ’î, Senâyî, Seyyid Muhammed and Şâkir Ahmet Paşa have the suverü’l-Kuran in the studies which have been made up to now. The unknown works which were written in such a type have come to light in time as in many types as a result of the review and researhes which were made. As a result of the work review that we made, an unknown suverü’l-Kuran text belonging to Abdulbari Adem Chelebi who was one of the poets in 18th century was determined. In this study, the translated text of work was included from the point of establishable single copy, as the form and content properties of Suverü’l-Kuran in the name of Mu’inü’l-Hıfz belonging to Abdulbari Adem Chelebi, who was one of the poets in 18th century, that its existence was not known previously and consists of 86 couplets were considered.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Literature, Suverü’l-Kur’ân, Abdulbârî Âdem Chelebi, Mu’înü’l-Hıfz

Kaynakça

• AKAR, Metin 1987 , Türk Edebiyatında Manzum Mi’râc-nâmeler, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• AKBAYAR, Nuri hzl. 1998 . Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî Yâhud Tezkîre- i Meşâhir-i Osmânî . C. 5. İstanbul: Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı Ortak Yayınları
• AKPINAR, Ali 2009 , “Kur’an Surelerinin İsimlerine Dair Yazılmış Mensûr ve Manzûm Eserler ve Manzûm Bir Örnek”, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XIII/1. s. 5-18.
• BİRIŞIK, Abdulhamit 2002 , “Kur’ân”, TDV İslam Ansiklopedisi. C. 26. İstanbul: TDV Yayınları s. 383-88.
• BİRIŞIK, Abdulhamit 2009 , “Sure”, TDV İslam Ansiklopedisi. C. 37. İstanbul: TDV Yayınları s. 538-39.
• ÇELEBİOĞLU, Âmil 1998 , “Türk Edebiyatında Manzum Dinî Eserler”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, Ankara: MEB Yayınları. s. 348-65.
• ERGUN, Sadeddin Nüzhet 1936 , Türk Şairleri, C. 1, İstanbul.
• EFE, Zahide 2019 , “Kastamonulu Divan Şairi Tâli‘î ve Şiirleri”, Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 8/18, s.120- 153.
• GÖKALP, Haluk 2016 , Türk Edebiyatında Manzum Tevhidler, İstanbul: Kesit Yayınları.
• GÜNGÖR, Zülfikar 2000 , Türk Edebiyatı'nda Türkçe Manzum Hilye-i Nebeviler ve Nesimî Mehmed’in Gülistân-ı Şemâil’i, Ankara: Ankara Üniv. SBE., Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• KAPLAN, Yunus 2016 , “Kur’an Surelerine Dair Yazılmış Manzum Bir Örnek: Dâ’î ve Suverü’l-Kur’an’ı”, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, Volume: 2, Issue: 1, Winter, s. 267-280.
• KAPLAN, Yunus 2017 , “Kur’ân Surelerine Dair Yazılmış Manzum Bir Örnek Daha: Senâyî ve Suverü’l-Kur’ân’ı”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Konya. Sayı 39, s. 263-284.
• KOÇİN, Abdulhakim 2011 , Türk Edebiyatında Münâcât, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• KÖKSAL, M. Fatih 2011 , Mevlid-nâme, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• KURNAZ, Cemal ve Mustafa Tatcı hzl. 2001 . Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C. 1. Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 2686, vr. 42b-44a.
• Müstakim-zâde Süleyman Sadeddin 1928 , Tuhfe-i Hattâtîn, İstanbul: Devlet Matbaası.
• ÖZCAN, Abdulkadir hzl. 1989 . Şeyhî Mehmed Efendi, Vekâyiü’l-Fudalâ I. Şakâ’ik-i Nu’mâniyye ve Zeyilleri. C. 4. İstanbul: Çağrı Yayınları
• PALA, İskender 1995 , Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• PEKOLCAY, Necla 1950 , Türkçe Mevlid Metinleri, İstanbul: İstanbul Üniv. SBE., Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• SEVGİ, Ahmet 1987 , Latîfî, Hayatı ve Eserleri, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bil. Ens., Basılmamış Doktora Tezi.
• SÖYLEMEZ, İdris 2019 , “Şeyhülislâm Yahyâ Efendi’nin Tertib-i Süveri’l- Kur’ân’ı”, Universal Journal of Theology UJTE , Cilt: IV, Sayı: 1, s. 1- 14.
• TAŞ, Bünyamin 2015 , “Klasik Türk Edebiyatında Manzum Tefsir”, The Journal of Academic Social Science Studies, Autumn, Issue 37, s. 101- 121.
• UZUN, Mustafa 2002 , “Kur’an Edebiyat ”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C. 26, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 414-17.
• YAŞAROĞLU, M. Kâmil 2006 , “Nâs Suresi”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C. 32, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 392-93.
• YAŞAROĞLU, M. Kâmil 2000 , “İnsân Suresi”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C. 22, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 331-32.
• YENİTERZİ, Emine 1993 , Divan Şiirinde Na’t, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• YILDIZ, Alim 2008 , “Şakir Ahmed Paşa’nın ‘Tertîb-i Nefîs’ Mesnevîsi”, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Sayı XXII/2, s. 179-223.