Kutadgu Bilig’in Türk Kültür Tarihindeki Yeri ve Gelecek Tasavvurumuzdaki Rolü Üzerine

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 23, 543 - 560, 30.12.2019

Ahmet Arı

Öz

Her toplumun kendine ait bir kültürü olmakla beraber her kültür medeniyetleşmiş değildir. Türk kültürü, mensubu olduğu İslam medeniyetinin oluşumuna yaratıcı hamlelerle iştirak ederek bu medeniyet içerisinde hâkim kültür durumuna gelmiştir. Bu yüzden ayrı bir Türk-İslam medeniyetinden söz edilir. Kültürden medeniyete giden yolun ancak üstün değere sahip metinlerle açıldığını ve birbirine bağlandığını görürüz. Bu metinler, kültürün tekâmülüne hizmet ederek medeniyet için gerekli unsurların oluşumunu ve bir araya gelmesini sağlarlar. Türk-İslam medeniyetinin ortaya çıkmasına katkı yapan bu temel taşı mahiyetindeki eserlerden biri de Yûsuf Has Hâcib tarafından 462/1069-70 yılında yazılan Kutadgu Bilig’tir. Yûsuf Has Hâcib, kültürden medeniyete giden yolda kilit taşı mesabesinde olan ferd, cemiyet ve devlet hayatının ideal bir biçimde düzenlenmesi için gerekli olan bilgi ve erdemlerin nelerden ibaret olduğu, bunların nasıl elde edileceği ve nasıl bir zihniyete ulaşılması gerektiği üzerinde, zamanının çok ilerisinde bir sanatkârlıkla durmuştur. Bu makalede, Kutadgu Bilig’in Türk kültür tarihindeki yerine temas edilerek gelecek tasavvurumuzda oynaması gereken rol üzerinde durulacaktır. Bu bağlamda esas olarak ilk ve orta öğretim sistemimizde bir eğitim materyali olarak kullanılması ve kimliğimizi kazandıracak kültürün yeniden inşasında nasıl faydalanacağımız hususu tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hâcib, Kültür-Medeniyet, Eğitim

On The Place Of Kutadgu Bilig In The History Of Turkish Culture And The Role Of Our Future

Öz

Each society has its own culture but not every culture is civilized. Turkish culture participating in the formation of the Islamic civilization with creative moves became the dominant culture in this civilization. Therefore, a separate Turkish-Islamic civilization is mentioned. We see that the path from culture to civilization is opened out and interconnected by the texts being cornerstones. These texts serve to the evolution of culture by forming and bringing together the elements necessary for civilization. Kutadgu Bilig, written by Yusuf Has Hajib in 462 / 1069-70, is one of the most important works of this kind that contributed to the emergence of Turkish-Islamic civilization. Yusuf Has Hajib stood on the necessary knowledge and merits, how to achieve them and what mentality to reach in order to ideal organization of person, community and the state life being keystone of the road from culture to civilization. In this paper, the place of Kutadgu Bilig in the history of Turkish culture and its role should be played in our future imagination will be emphasized. In this context, how it could be used mainly as an educational material in our primary and secondary education system and how we can benefit from the reconstruction of the culture that provide gain of our identity will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hajib, Culture and Civilization, Education

Kaynakça

• ARAT, Reşid Rahmeti 1947 , Kutadgu Bilig I – Metin, İstanbul: TDK Yayını.
• ARAT Reşid Rahmeti 1959 , Kutadgu Bilig II-Tercüme, Ankara: TTK Yayını.
• ARSAL, S. Maksudi 1947 Türk Tarihi ve Hukuk, İ.Ü. Yayınları No: 336.
• ARSLAN, Mahmut 1992 , “Kutadgu Bilig Üzerine Sosyolojik Düşünceler” Sosyoloji Dergisi İÜEF , 3 3 , 131-166.
• BARTHOLD, V.V. 1981 , Moğol İstilasına Kadar Türkistan, Haz. Hakkı Dursun Yıldız, İstanbul: Kervan Yayınları.
• BATUR, Zekeriya ve İsmail GÖLCÜ 2013 , “Kutadgu Bilig’de Anlatımı Güçlendiren Materyaller: İkna Etme Teknikleri”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2, 169-202.
• BOMBACİ, Alessio 1953 , “Kutadgu Bilig Hakkında Bazı Mülahazalar”, Fuad Köprülü Armağanı, İstanbul: DTCF Yayını, 65-75.
• CAFEROĞLU, Ahmet 1984 , Türk Dili Tarihi II, 3. bsk. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• DİLAÇAR, A. 1972 , Kutadgu Bilig İncelemesi, Ankara: TDK Yayını.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican 2004 , Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçağ
• GENÇ, Reşat 1981 , Karahanlı Devlet Teşkilatı, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayını.
• GRABAR, Oleg 1998 , İslam Sanatının Oluşumu, Çev: Nuran Yavuz, İstanbul: Yapı Kredi Yayınevi.
• GÜNGÖR, Erol. 2010 . Değerler Psikolojisi Üzerinde Araştırmalar/ Ahlak Psikolojisi, Ahlaki Değerler ve Ahlaki Gelişme, İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• İNALCIK, Halil 1966 , “Kutadgu Bilig’de Türk ve İran Siyaset ve Nazariye ve Gelenekleri”, Reşid Rahmetî Arat İçin, Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayını, 259-271.
• İNCE, Ömer, Mehmet AKKAYA, Nevin AKKAYA, Tuğba ŞİMŞEK 2019 , “Klâsik Edebiyat Bağlamında Kutadgu Bilig’de Değerler Eğitimi”, Turkish Studies Language/Literature, Volume 14/4, 2397-2424.
• İZGİ, Özkan 1989 , Çin Elçisi Wang Yen-Te’nin Uygur Seyehatnamesi, Ankara: TTK Yayını.
• JAMAL, Gulnisa ve Muhammet Savaş KAFKASYALI 2016 , Kutadgu Bilig Araştırmaları Tarihi, Ankara: Yurtdışı Türkler Başkanlığı Yayını
• KAÇALİN, Mustafa 2002 , “Kutadgu Bilig”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.26, 478-480.
• KAFESOĞLU, İbrahim 1980 , Kutadgu Bilig’in Türk Kültür Tarihindeki Yeri, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayını.
• KARDAŞ, M. ve S. CEMAL 2017 “Değerler Eğitimi ve Türkçe Öğretiminde Değer Eğitimi Üzerine Yapılan Araştırmalara İlişkin Kaynakça Denemesi”, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, S.16, 383-412.
• KARAMANLIOĞLU, A. F. 1970 “Kutadgu Bilig’in Diline ve Adına Dair”, Türk Kültürü, 98, 127-131.
• KAYACAN, Sinem Gönen 2018 , “Kutadgu Bilig’de Farkındalık”, Turkish Studies Language/ Literature, Volume 13/12, 683-692.
• KRAMERS, J. H. 1993 , “İran-Tarihî ve Etnografik Bakış”, İslam Ansiklopedisi, 5/II, 1012-1030.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad 2003 , Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara: Akçağ Yayınevi.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad 1989 , Edebiyat Araştırmaları I, İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• OKAY, Li Chuan 1992 , “Kutadgu Bilig İle Çin Felsefesi Arasındaki İlişki Konusunda Bir Görüş”, Doğu Dilleri Dergisi DTCF , C. V, S. 1, 255- 266.
• ROUX, Jean-Paul 2012 , Eski Türk Mitolojisi, çev. Musa Yaşar Sağlam, Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• SAYILI, Aydın 1997 , Ortaçağ Bilim ve Tefekküründe Türklerin Yeri, Ankara. AKM Yayını.
• ŞEKER, Fatih M. 2015 , Türk Entelektüel Tarihinin Teşekkül Devri, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• ŞEKER, Fatih M. 2011 Türk Düşünce Tarihi Açısından Kutadgu Bilig, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• TANERİ, Aydın 1996 , “Hâcib”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.14, 508-11.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi 1976 , 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• TURAN, Osman 1979 , Türk Cihan Hakimiyeti Mefkûresi Tarihi, İstanbul: Nakışlar Yayınevi.
• YAVUZ, Kemal 2013 , Hâcib Böyle Dedi-Kutadgu Bilig’den Seçmeler, İstanbul: Mostar Yayınları.
• YAVUZ, Kemal 2008 , “Yusuf Has Hacib ve Kutadgu Bilig”, TDED 37, 137- 180.
• YAVUZ, Kemal 1983 , “XIII-XVI. Asır Dil Yadigarlarının Anadolu Sahasında Türkçe Yazılış Sebepleri ve Bu Devir Müelliflerinin Türkçe Hakkındaki Görüşleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, 27, 9-57.
• YUSUF HAS HÂCİB Tayangu , Kutadgu Bilig - Metin, haz. Mustafa S. Kaçalin, ekitap.ktb.gov.tr