Baykara Meclisi’nden Yansımalar -Edebî Meclisler 3-

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 23, 610 - 668, 30.12.2019

Ahmet Kartal

Öz

Zeynüddîn-i Vâsıfî tarafından Farsça olarak kaleme alınan Bedâyi’u’l-vekâyi’, özellikle Türk kültür ve sosyal hayatına dair ihtiva ettiği bilgiler vesilesiyle dikkat çekmektedir. Bu çalışmada, Bedâyi’u’l-vekâyi’de yer alan ve Türkistan coğrafyasındaki Türk kültür hayatına ışık tutup günümüze aktaran üç bölümün tercümesine yer verilecektir. Bunlardan birincisi, Sultan Hüseyn-i Baykara’nın veziri Hâce Nizâmülmülk-i Hafî ile ilgilidir. Bu bölüm, o dönemde çeşitli sebeplerle öldürülen ileri gelen kişileri ihtiva etmesi ve Muhammed Mü’min Mîrzâ’nın öldürülmesi üzerine yazılan mersiyeler hakkında şairler arasında yapılan değerlendirmeyi kapsaması yönüyle, ayrıca dikkat çekicidir. İkinci bölüm, kitabın yazarı Vâsıfî’nin Semerkan’da bulunduğu sırada Hâce Yûsuf-ı Melâmetî’nin daveti üzerine katıldığı bir meclisi ihtiva etmektedir. Üçüncü bölümde ise Mevlânâ Benâ’î’nin faziletleri ile onun Türk edebiyatının önemli temsilcilerinden Alî Şîr Nevâ’î arasında gerçekleşen bazı latifelere yer verilmiştir. Burada Alî Şîr Nevâ’î ile Şîralî Müzehhib, Nâsır-ı Reng-rîz, Kadı-zâde ve Hâfız Gıyâsüddîn arasında vuku bulan nükteler de yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türkistan, Herât, Semerkand, Benâ’î, Molla Câmî, Gülhanî, Kuteylî, Tûnî

Reflections from Baykara's Assemblies -Literary Gatherings 3-

Öz

Bedâyi’u’l-vekâyi, which was written in Persian by Zeynüddîn-i Vâsıfî, draws attention especially with the information it contains about Turkish cultural and social life. In this study, the translation of three chapters in Bedâyi’u’l-vekâyi, which sheds light on the Turkish cultural life in the geography of Turkestan, will be included. The first one is about Hâce Nizâmülmülk-i Hafî, the vizier of Sultan Hüseyn-i Baykara. This section is also noteworthy in that it includes the evaluation of the poets about the merits written on the killing of Muhammad Mü’min Mîrzâ and the leading persons who were killed at that time for various reasons. The second part of the book includes a council in which Vâsıfî, the author of the book, was invited by Hâce Yûsuf-ı Melâmetî when he was in Samarkand. In the third chapter, the virtues of Mevlana Benâ’î and some of the jokes that took place between Alî Şîr Nevâ’î, one of the important representatives of his Turkish literature, are mentioned. Here, the jokes between Alî Şîr Nevâ’î and Şîralî Müzehhib, Nâsır-ı Reng-rîz, Kadı-zâde and Hâfız Gıyâsüddî are also included.

Anahtar Kelimeler

Turkestan, Herât, Samarkand, Benâ’î, Molla Câmî, Gülhanî, Kuteylî, Tûnî

Kaynakça

• AMÎD, Hasan 1362 , Ferheng-i Amîd, Tehrân.
• BÂBÜR 2006 ; Baburnâme Vekayi Gazi Zahîreddin Muhammed Babur, Doğu Türkçesinden çeviren: Reşit Rahmeti Arat, Önsöz ve Tarihi Özet: Y. Hikmet Baydur, İstanbul: Kabalcı.
• BOLDİREV, A.N. 1956 , “Çağdaşlarının Hikâyelerinde Nevai”, çev. Rasime Uygun, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1956, Ankara, s. 197-237.
• DEHHUDÂ, Ali Ekber 1373 , Lugat-nâme, 14 cilt , Tehrân: Muessese-i İntişârât-i Çâp-i Dânişgâh-i Tehrân.
• ENVERÎ, Hasan 1382 , Ferheng-i Bozurg-i Sohen, 8 c., Çâp-i devvom, Tehrân.
• HAYYÂMPÛR, Doktor A. 1368 , Ferheng-i Suhanverân, 2 c., Tehrân: Çâphâne-i Fecr-i İslâm.
• KANAR, Mehmet 2016 , Büyük Türkçe-Farsça Sözlük, İstanbul: Say Yay.
• KARTAL, Ahmet 2017 , Baykara Meclislerinden Çırağan Eğlencelerine Lâlezâr Türk Kültür ve Edebiyatı Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• MU’ÎN, Muhammed 1371 , Ferheng-i Fârsî, Şeş cild, Çâp-i heştum, Tehrân: Çâphâne-i Sipihr.
• NEVÂ’Î 1323 , Mecâlisü’n-nefâ’is, Der-Tezkire-i Şu’arâ-i Karn-i Nohum-i Hicrî, Te’lîf: Mîr Nizâmuddîn Alîşîr Nevâî, be-Sa’y u İhtimâm-i Alî Asgar Hikmet, Tehran. [Bu eserin 1-178. sayfaları Fahrî-i Herâtî’nin, 179- 409. sayfaları ise Muhammed-i Kazvînî’nin Mecâlisü’n-nefâis tercümesini kapsamaktadır.]
• NEVÂYÎ, Abdulhuseyn 1324 , Ricâl-i Kitâb-i Habîbu’s-siyer ez-Hamle-i Mogol- tâ Merg-i Şâh İsmâ’îl-i Evvel, Tehrân.
• ONAY, Ahmet Talat 1992 , Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, hzr.: Cemâl Kurnaz, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• STEİNGASS, F. 1975 , Persian-English Dictionary, Beirut: LibrairieduLiban.
• ŞÜKÛN, Ziya 1984 , Farsça-Türkçe Lûgat, Gencîne-i Güftâr Ferheng-i Ziyâ, 3 cilt , İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• TÜRKOĞLU, İsmail 2010 , “Şeybânî Han” mad., TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 16, s. 43-45.
• VÂSIFÎ, Zeynüddîn Mahmûd-ı Vâsıfî 1349 , Bedâyi’u’l-vekâyi’, nşr. A. Boldirev , Cild-i evvel, Çâp-i divvom, Çâphâne-i zer.
• VÂSIFÎ, Zeynüddîn Mahmûd-ı Vâsıfî 1350 , Bedâyi’u’l-vekâyi’, nşr. A. Boldirev , Cild-i divvom, Çâp-i divvom, Çâphâne-i zer.
• YAZICI, Tahsin – Süleyman Uludağ 1998 , “Herevî, Hâce Abdullah” mad., TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 17, s. 222-226.
• Yüce Kur’an ve Açıklamalı-Yorumlu Meâli 2016 , hzr. Abdulkadir Şener – M. Cemal Sofuoğlu – Mustafa Yıldırım, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.