Osman Şikloşî’nin Farsça-Türkçe Manzum Sözlüğü

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 23, 701 - 757, 30.12.2019

Hacı İbrahim Demirkazık

Öz

Dil öğretiminde özellikle de Arapça ve Farsça öğretiminde kolaylık sağlaması amacıyla 15. yüzyıl başlarından itibaren Anadolu sahasında manzum sözlükler yazılmaya başlanmıştır. Aruz ölçüsüyle kaleme alınan bu sözlüklerde çoğunlukla nazm ve mesnevi nazım şekli tercih edilmiştir. Başta Arapça-Türkçe, Farsça-Türkçe olmak üzere Osmanlıların kültürel ve coğrafi olarak irtibatta olduğu milletlerin dillerini barındıran Arnavutça-Türkçe Boşnakça-Türkçe, Bulgarca-Türkçe, Ermenice-Türkçe, Fransızca-Türkçe, Rumca-Türkçe sözlükler yazılmıştır. Çalışmaya konu olan eser, Osman Şikloşî tarafından kaleme alınan Farsça-Türkçe manzum bir sözlüktür. Bu çalışmada Osman Şikloşî’nin Farsça-Türkçe manzum sözlüğü hakkında bilgi verilmiş ve sözlüğün transkripsiyonlu metni ortaya konulmaya çalışılmıştır. Eserin tek nüshası bilinmektedir. Söz konusu nüsha Milli Kütüphane 06 Mil Yz A 2267/2’de kayıtlıdır. İstinsah tarihi bulunmayan bu nüshaya göre 222 beyitten oluşan eserde tespit edilebildiği kadarıyla 887 Farsça kelimenin Türkçe karşılığı verilmiştir. Eser, 18 manzumeden müteşekkildir. Eserin yazım tarihi belli olmamakla birlikte büyük olasılıkla 16. yüzyılın son çeyreği ile 17. yüzyılın ilk çeyreği içindeki bir tarihte kaleme alınmıştır. Eserin yazarı Osman Şikloşî hakkında kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Lugat, Manzum Sözlük, Farsça-Türkçe, Osman Şikloşî

Osman Şikloşî’s Persian-Turkish Poetic Dictionary

Öz

In language teaching, especially with the aim of facilitating Arabic and Persian language teaching, the Anatolian field poetic dictionaries have been written since the beginning of the 15th century. In these dictionaries written by aruz prosody mesnevi and nazm nazım types are usually preferred. Some ethnicities’ dictionaries which were culturally and geographically tied to Ottomans such as Albanian-Turkish Bosnian-Turkish, Bulgarian-Turkish, Armenian-Turkish, French-Turkish, Greek-Turkish and especially Arabic-Turkish, Persian-Turkish were written. The text which the subject of this article is a Persian-Turkish verse dictionary that is written by Osman Şikloşî. In this study, it has been strived to unveil the hidden aspects of Şikloşi’s dictionary and transcripted version of the original work. There is only one copy of text of the dictionary. The copy is registered in the National Library 06 Mil Yz A 2267/2. According to the copy that is not known the exact date, in the text consisting of 222 couplets has 887 Persian words are given Turkish equivalent. Text includes 18 poems. The writing date of the text is unclear but probably Şikloşî’s dictionry was written in the second half of the 16th century and the first half of the 17th century. There is no information about the author Osman Şikloşî in the sources.

Anahtar Kelimeler

Dictionary, Poetic dictionary, Persian-Turkish, Osman Şikloşî

Kaynakça

• ALPAYDIN, Bilal 2007 , Refî‘-i Kâlâyî’nin Dîvânı İnceleme-Metin , İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• ARSLAN, Anıl 2016 , Tuhfe-i Hüsâmî İnceleme, Çeviri Yazılı Metin, Dizin , Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• AY, Ümran 2012 , “Osman Bosnevî’nin Manzum Farsça Türkçe Sözlüğü: Lugat-i Manzûme”, 1. Uluslararası Türk-İran Dil ve Edebiyat İlişkileri Sempozyumu, 683-732.
• BİLGE, Sadık Müfit 2000 , “Macaristan'da Osmanlı Hâkimiyetinin ve İdari Teşkilatının Kuruluşu ve Gelişmesi“, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM , 11: 33-81.
• BORAN, Uğur 2016 , “Sözlükçülük Geleneğimize Umumi Bir Bakış ve Edirne Müftüsü Fevzi Efendi’nin Arapça-Türkçe Manzum Sözlüğü: Tuhfe-i Fevzî”, Şarkiyat Mecmuası, 28: 73-154.
• ÇINAR, Bekir 2012 , Miftâh-ı Lisân Manzum Türkçe-Fransızca Sözlük, Ankara: Altınpost Yayınları.
• DOĞAN AVERBEK, Güler 2018 , “Türkçe-Arnavutça Manzum Sözlük Dürre-i Manzûme’nin Bilinmeyen İki Nüshası”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 12: 223-242.
• DURU, Necip Fazıl ve Abdullah Eren 2014 , Osman Şâkir Bozokî, Nazm-ı Dil- ârâ Farsça-Türkçe Manzum Lügat , Ankara: Altınpost Yayınları.
• DÜZENLİ, Mesut Bayram 2015 , “Farsça-Türkçe Manzum Bir Sözlük: Tuhfetü’l-Hâfız”, Turkish Studies, 10/12: 329-370.
• DÜZENLİ, Mesut Bayram ve Muhittin Turan 2016 , “Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Şemsî”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9/42: 122-154.
• ERDOĞAN, Mustafa 2008 , “Yenikapı Mevlevihânesi İle İlgili Kaynaklara Bir İlave: Kemaleddin Efendi’nin Terâcim-i Ahvâl’i”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli, 47: 157-174.
• ERKAN, Mustafa 1991 , “Bahrü’l-Garâib”, DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, IV: 513-514.
• GIYNAŞ, Kamil Ali 2015 , “Arapça-Farsça-Türkçe Manzum Bir Sözlük: Tuhfetü’l-İhvân ve Hediyyetü’s-Sıbyân”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8/41: 154-163.
• GÖREN, Neslihan 2016 , Bursalı Nakibzâde Ni‘metî’nin “Tuhfe-i Ni‘metî Adlı Farsça-Türkçe Manzum Sözlüğü Metin-İnceleme , İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• GÖZİTOK, Mehmet Akif 2016 , “Manzum Sözlük Geleneğimizin Kayıp Halkası: Nazm-ı Bedî”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 55: 127-148.
• GÜRSU, Mehmet 2018 , “Mehmed Sabrî Ve Tuhfe-i Sabrî An Lisân-ı Bulgarî Adlı Manzum Bulgarca-Türkçe Sözlüğü”, Türkoloji, 88: 9-31, Kazakistan.
• İMAMOĞLU, Ahmet Hilmi 2005 , Muğlalı Şâhidî İbrahim Dede, Tuhfe-i Şâhidî Farsça-Türkçe Manzum Sözlük , Muğla: Muğla Üniversitesi Yayınları.
• KAÇAR, Irmak 2017 , “Lutfullah Halîmî’nin Farsça-Türkçe Manzum Sözlüğü: Tuhfe-i Mukaddimetü’l-Luga”, Literaturca Journal of Turkish Language and Literature, 3/2: 131-146.
• KAPLAN, Yunus 2017 , “Farsça-Türkçe Manzum Bir Sözlük: Tuhfe-i Mukaddimetü’l-Lügat”, Studies of The Ottoman Domain, 7/12: 213- 236.
• KARA KÜTÜKÇÜ, Nimet 2017 , “Geleneksel Bir Manzum Sözlük: Tuhfe-i Şâdî”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6/7: 114-151.
• KARTAL, Ahmet 2001 , Ahmed Remzî Efendi Tuhfe-i Remzî İnceleme- Transkribe Metin-İndeks-Sözlük , Ankara: Bilge Yayınevi.
• KAYA, Hasan 2017 , “Kerîmî’nin Manzum Sözlüğü”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 18: 213-252.
• KAYA, Hasan ve Bünyamin Ayçiçeği 2019 , Müsellesnâme Osman Şâkir’in Manzum Sözlüğü, İstanbul: İdeal Kültür Yayınları.
• KILIÇ, Atabey 2007 , “Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî Metin ”, Turkish Studies, 2/2: 410-475.
• KILIÇ, Atabey 2013 , “Osman Şâkir’in Türkçe-Farsça Manzum Lugati: Nazm-ı Dil-ârâ”, Uluslararası Klasik Türk Edebiyatı Sempozyumu 10- 12 Mayıs 2012 Bildiriler Kitabı, Ordu: Ordu Üniversitesi Yayınları, 145-153.
• OKUMUŞ, Sait 2009 , “Muhammed Hevâî Üsküfî ve Türkçe-Boşnakça Manzum Sözlüğü Makbûl-i Ârif Potur Şâhidî ”, Turkish Studies, 4/4: 823-844.
• OKUMUŞ, Sait 2011 , “Bosnalı Osmân b. Hüseyin’in Farsça-Türkçe Manzum Sözlüğü: Tuhfe-i Manzûme”, Osmanlı’dan Günümüze Bosna-Hersek Uluslararası Sempozyumu Bildirileri 09-11 Haziran 2010, Editör: Prof. Dr. Enver Halilovic, Tuzla: Tuzla Üniversitesi Felsefe Fakültesi, 509- 521.
• Osman bin Hüseyin Bosnevî yazma eser , Manzûme, Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi No: R.3451/5.
• Osman bin Hüseyin Bosnevî yazma eser , Manzûme, Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi No: R.4287.
• Osman bin Hüseyin Bosnevî yazma eser , Manzûme, Milli Kütüphane, No: 19 HK 1859/5.
• Osman bin Hüseyin Bosnevî yazma eser , Manzûme, Milli Kütüphane, No: 19 HK 1884/2.
• Osman bin Hüseyin Bosnevî yazma eser , Manzûme, Milli Kütüphane, No: 05 BA 1604/3.
• Osman bin Hüseyin Bosnevî yazma eser , Manzûme, Süleymaniye Kütüphanesi Reşit Efendi Bölümü, No: 977/4.
• Osman Şikloşî yazma eser , Tuhfe-i Elma‘î, Milli Kütüphane, No: 06 Mil Yz A 2267/2.
• ÖLKER, Gökhan 2013 , “Lugât-i Manzûme-i Nûriye Berây-ı Terceme-i Lisân-ı Rumiye Üzerine”, Turkish Studies, 8/9: 2007-2019.
• ÖLKER, Perihan 2015 , Manzum Sözlük Geleneği ve Mahmûdiyye Arapça- Türkçe Manzum Sözlük , Konya: Palet Yayınları.
• ÖZ, Yusuf 2016 , Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZTAHTALI, İbrahim İmran 2004 , Lâmi˘î Çelebi ve Lügat-ı Manzumu Tuhfe- i Lâmi˘î , Bursa: Gaye Kitabevi.
• Szársomlyó Természetvédelmi Terület E.T.: 11.11.2019 , https://hu.wikipedia.org/ wiki/Sz%C3%A1rsomly%C3%B3.
• ŞİŞMAN, Rabia Şenay 2016 , “Farsça Türkçe Sözlüklerden İlm-i Lugat”, Turkish Studies, 11/4: 899-974.
• TANYILDIZ, Ahmet 2013 , Mes‘ûd Lutfî Efendi, Tuhfe-yi Lutfî Türkçe-Farsça Manzum Sözlük , İstanbul: Akademik Kitaplar.
• TURAN, Muhittin 2012 , “Hasan Rızâyî ve Kân-ı Ma‘ânî İsimli Manzum Sözlüğü”, Turkish Studies, 7/4: 2939-2992.