Yûsuf u Züleyhâ Mesnevilerinde Rüyaların Amaç ve İşlevleri Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2018, Cilt: 20 Sayı: 20, 1 - 50, 01.07.2018

Ülkü Akçay Enis Tombul

Öz

Rüyanın, antik medeniyetlerden beri günlük hayat, kutsal metinler, edebiyat gibi farklı sahalarda çeşitli amaç ve işlevleri olmuştur. Rüya, genelde gayb bilgisine erişmede bir araç olarak görülüp ona belli bir kutsiyet atfedilegelmiştir. Yusuf peygamberin peygamberliğinin rüyayla başlaması ve rüya tabir ilmiyle teçhiz edilmesinin, bu kutsiyeti pekiştirdiği düşünülebilir. Rüya motifinin özellikle Yusuf u Züleyha mesnevilerinde tahkiyede sıkça başvurulan, çeşitli amaç ve işlevleri olan bir öğe olduğu görülmektedir. Süle Fakih, Şeyyad Hamza, Darîr, Garîb, Hamdî, Hatâyî, Kemalpaşazade, Taşlıcalı Yahya ve Gubârî’nin bu çalışmada incelenen mesnevilerinde bu amaç ve işlevlerin gelecekten haber verme ve harekete geçirme, şimdiki zaman bilgisi verme, âşık etme, müşkülün halli/öğüt verme olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yûsuf u Züleyhâ, mesnevi, rüya, motif

Purpose and Functions of Dreams in Yusuf u Züleyha Masnavis

Öz

Dreams had various purpose and functions in different fields such as daily life, holy books and literature, starting from the ancient civilizations. They have been usually seen as media to reach to the knowledge of the unknown and hence a certain sacredness has been credited to dreams. Prophet Joseph’s initiation to the prophecy through a dream and his being endowed with dream interpretation ability can be seen as the components that enhance dream’s sacredness. Dream, as a motif, especially can be observed as a frequently used element with various purpose and functions in the narration of Yusuf u Züleyha masnavis. We have distinguished these purpose and functions as to give the knowledge of the future and to trigger the character for a certain action, to give the knowledge of the present, to make the character fall in love with someone, to overcome a difficult situation/to give advice to the character, in the masnavis of Süle Fakih, Şeyyad Hamza, Darîr, Garîb, Hamdî, Hatâyî, Kemalpaşazade, Taşlıcalı Yahya and Gubârî that we have gone through for this paper.

Anahtar Kelimeler

Yusuf u Züleyha, masnavi, dream, motif

Kaynakça

• AKOT, Bülent 2005 , Rüya Tecrübesinin Psikolojik ve Dini Temelleri, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• AKTAŞ, Hasan 2006 , Abdurrahman Gubârî, Yûsuf u Züleyhâ İnceleme-Metin , Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• ÇAKIR, Müjgân 2005 , “Tahkiyede Benzeşme ve Farklılaşma: Türkçe Yûsuf u Züleyhâ Mesnevîlerinde Ölümle İlgili Bazı Unsurların Mukaye- sesi”, Osmanlı Araştırmaları, XXVI Prof. Dr. Mehmed Çavuşoğlu’na Armağan - II , 175-203.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed 1979 , Yûsuf u Zelihâ, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• DEMİR, Recep 2006 , Hatâyî-i Tebrizî ve Mollâ Câmî’nin Yûsuf u Züleyhâ Mes- nevîleri Üzerinde Karşılaştırmalı Bir İnceleme İnceleme-Metin , Doktora Tezi, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• DEMİREL, Mustafa 2004 , Kemâl Paşa-zâde Şemseddîn Ahmed bin Süleymân , Yûsuf u Zelîhâ, Cambridge: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
• DEMİRLİ, Ekrem 2006 , Fusûsu’l-Hikem İbnü’l-Arabî, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• GÜNAY, Umay 1986 , Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Hadislerle İslam I 2011 , Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• KARA, Mustafa 1996 , Tasavvufî Hayat Necmüddin Kübra, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• KARAHAN, Leyla 1994 , Erzurumlu Darîr: Kıssa-i Yûsuf Yûsuf u Züleyhâ, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KARAKAYA, Burcu 2012 , Garîb’in Yûsuf u Züleyhâ’sı: İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin, Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi.
• KONCU, Hanife 2007 , “Yûsuf u Züleyhâ Bibliyografyası”, Türkiye Araştır- maları Literatür Dergisi, C. 5, S. 10, 617-630.
• KONCU, Hanife 2013 , “Yûsuf ve Züleyhâ”, DİA, 44, 38-40.
• KURTULUŞ, Rıza 2013 , “Yûsuf ve Züleyhâ Fars Edebiyatı”, DİA, 44, 40-41.
• Kütüb-i Sitte. http://hadis.resulullah.org/index.php?s=oku&id=2013 03.02.2015 .
• MEYAN, Faruk 2011 , Erzurumlu İbrahim Hakkı Mârifetnâme, İstanbul: Bedir Yayınevi.
• MUŞ, Züleyhâ 2000 , Arap ve Türk Edebiyatlarında ‘Yûsuf u Züleyhâ’ Hikâyele- rinin Mukayesesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniver- sitesi.
• ONUR, Naci 1991 , Yûsuf u Züleyhâ Hamdî, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TAŞ, İbrahim 2010 , Yûsuf ve Zeliha, Ankara: Kültür Bakanlığı, 2010. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10712,Yûsufvezelihapd f.pdf?0 03.02.2015 .
• Türkçe Kur’an, http://kuran.diyanet.gov.tr/meal.html 03.02.2015 .
• Türkçe Tevrat, http://4kitap.tr.gg/T.ue.rk%E7e-Tevrat.htm 29.01.2015 .
• ULUDAĞ, Süleyman 1992 , Kelâbâzî Doğuş Devrinde Tasavvuf, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• ULUDAĞ, Süleyman 2003 , Kuşeyrî Risâlesi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• ULUDAĞ, Süleyman 2005 , Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Ya- yınevi.
• YÜKSEL, Hasan Avni 1996 , Türk İslam Tasavvuf Geleneginde Rüya, İstanbul: MEB.