Oğlan Şeyh İbrâhim Efendi Divanı’nda Yer Alan Devriyyeler

Yıl 2018, Cilt: 20 Sayı: 20, 145 - 244, 01.07.2018

Nusret Gedik

Öz

Tasavvufî bir tabir olarak devir, varlığın Hakk’tan gelip yine Hakk’a dönüşünü açıklayan bir nazariyedir. Bu nazariyeye göre mutlak varlıktan ayrılan ilâhî varlık, iniş ve yükseliş olarak adlandırılan birtakım mertebelerden geçerek yine aslına rücû eder. Edebiyatta ise ilâhî varlığın bu yolculuğunu konu edinen metinlere devriyye adı verilir. Türk Edebiyatında müstakil olarak ilk defa Türk Edebiyatında Manzum Devriyyeler adı ile yaptığımız çalışmamızın bir parçası olan bu makalede de devriyye nazım türünün gelişiminde hem kaleme aldığı devriyyelerin sayıca fazla olması hem de muhteva ve üslup yönünden kendisinden öncekilerden farklı bir yeri olan Oğlan Şeyh İbrâhim Efendi’nin Dîvân’ında yer alan devriyyelerinin metinleri verilmiş ve bu devriyyelerin genel üslup özellikleri üzerinde durulmaya çalışılmıştır. Oğlan Şeyh İbrâhim Efendi’nin kaleme aldığı devriyyeleri şairin edebî şahsiyetini yansıtmasının yanı sıra kendisinden sonra kaleme alınacak devriyyeler manzumelerini de etkilemiştir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, devr, devriyye, Oğlan Şeyh İbrâhim Efendi

Devriyyes of Oglan Sheikh İbrâhim Efendi in His Divan

Öz

Devr as a mystical term is a theory which explains the being coming from Hakk and its return to Hakk. According to this theory, the divine being separated from the absolute being returns to the original by passing through a number of stages called the descent and ascension. In literature, the works that take up this journey of divine existence are called devriyyes. This article, which is a part of our work which we have done for the first time in the Turkish Literature with the name of the "Poetic Devriyyes in Turkish Literature" studies the devriyyes of Oglan Sheikh İbrâhim Efendi who has a different place from other poets before him in terms of the number and the content of the devriyyes he wrote. In this article, the texts of the Oglan Sheikh İbrâhim Efendi's devriyyes are given and their general stylistic features are emphasized. His devriyyes are important in a way to not only to present his literary personality but also their wording and style had influence on a lot of poets.

Anahtar Kelimeler

İslamic mysticism, devr, devriyye, Oglan Sheikh İbrâhim Efendi

Kaynakça

• BURSALI MEHMET TÂHİR 2000 , Osmanlı Müellifleri, haz.: Mustafa Tatçı, Cemal Kurnaz, Ankara: Bizim Büro Yay.
• ÇETİN, Kamile 2008 , "Tasavvuf Şiirinde Ağaç ve Meyve İstiâresi: Gaybî Örneği", Turkish Studies, Volume 3/2, Spring, 194-208.
• GEDİK, Nusret, 2016 , Türk Edebiyatında Manzum Devriyye, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dnş.: Prof. Dr. Nihat Öztoprak, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• GİRİTLİ SALACIOĞLU MUSTAFA CELVETÎ 2000 , Dîvan, Haz: Cemâl Kurnaz, Mustafa Tatçı, Yaşar Aydemir, Ankara: Akçağ Yay.
• HÜSEYİN VASSÂF 1990 , Sefîne-i Evliyâ, Haz.: Mehmet Akkuş, Ali Yılmaz, İstanbul: Seha Neşriyat.
• KEMİKLİ, Bilal, 2001 , “Tasavvuf Edebiyatında Hulûl ve İttihâda Dair Bir Risâle: Risâle-i Redd-i Hulûl ve’l-İttihâd”, Tasavvuf İlim ve Akademik Araştırma Dergisi, C. 2, S. 5, 111-116.
• ________ 2002 , “Bayramî-Melamî Şâir: Oğlan Şeyh İbrâhim Efendi”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 7, 239-266.
• ________ 2000 , "Türk Tasavvuf Edebiyatında Devriyye ve Sun'ullah-ı Gaybî'nin Devriyyesi", İslâmî Araştırmalar Dergisi, C. 13, S. 12, 217-226.
• KILIÇ, Mahmud Erol 2009 , Sûfi ve Şiir, İstanbul: İnsan Yay.
• TÜRER, Osman 2005 Haz. , Mehmed Nazmî Hediyyetü’l-İhvân, Osmanlılarda Tasavvufî Hayat -Halvetîlik Örneği, İstanbul: İnsan Yay.
• MEHMED SÜREYYÂ 1995 , Sicill-i Osmânî, Haz.: Ali Aktan vd., İstanbul: Sebil Yay.
• OCAK, Ahmet Yaşar 1998 , Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler 15.- 17. Yüzyıllar , İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• OĞLAN ŞEYH İBRÂHİM 2003 , Müfîd ü Muhtasar, Haz: Bilal Kemikli, İstanbul: Kitabevi Yay.
• ÖGKE, Ahmet 2004 , “Oğlan Şeyh İbrâhim Efendi’ye Göre Sohbet Âdâbı”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, C. 17, S. 1, 84-90.
• GÖKBULUT, Süleyman 2012 , “Oğlan Şeyh İbrâhim Efendi ve Bazı Tasavvufî Görüşleri”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.11, S. 22, 253-280.
• TANSEL, F. Abdullah, 1969 , “Olanlar Şeyhi İbrâhim Efendi ve Devriyesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 17, 187-199.
• TATCI, Mustafa 1997 , “Niyâzî-i Mısrî’nin Devriyyeleri ve Devir Anlayışı”, Edebiyattan İçeri, Ankara: Akçağ Yay., 234-271.
• TUMAN, Mehmet Nâil 2001 , Tuhfe-i Nâilî, Haz.: Cemal Kurnaz, Mustafa Tatçı, Ankara: Bizim Büro Yay.
• UÇMAN, Abdullah 2001 , "Hâşim Baba ve Devriyyeleri", Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 5, 137-156.
• ________ 2010 , “Tasavvufta Devir Anlayışı ve Yûnus Emre’nin Devriyyeleri”, Doğumunun 770. Yıldönümünde Uluslararası Yûnus Emre Sempozyumu Bildirileri Kitabı, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültürel ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Yay., 16-24.
• YANANLI, Rahmi 2008 , Hazret-i Dil-i Dânâ Oğlan Şeyh İbrâhim Efendi Külliyatı, İstanbul: Kitabevi Yay.
• YILMAZ, Nuri 1998 , Olanlar Şeyhi İbrâhim Efendi Külliyatı, Yayımlanmamış
• Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.