Taşlıcalı Yahya Bey’in “Şah u Gedâ” Mesnevisinde Çevresel ve Olgusal Boyutuyla Mekân Tasvirleri

Yıl 2015, Cilt: 14 Sayı: 14, 29 - 46, 01.07.2015

Handan Belli

Öz

XVI. yüzyıl şairlerinden Taşlıcalı Yahya Bey’in beş mesnevisinden biri olan Şâh u Gedâ mesnevisi mahalli özellikler taşıyan telif bir eser olma özelliği yanında mekân tasvirleriyle de dikkat çekmektedir. Edebî eserlerde kahramanların varlık bulduğu ve hikâyenin gerçeklik yönünü sağlayan mekânlar, çevresel ve olgusal boyutuyla iki bölümde incelenmektedir. Çevresel mekân tasvirleriyle kahramanın varlık gösterdiği çevrenin tanıtılması, olgusal mekân tasvirleriyle ise kahramanın içinde bulunduğu ruh halinin gösterilmesi mümkündür. Şâh u Gedâ mesnevisinde çevresel mekân tasvirleri ve mesnevinin başkahramanı olan Gedâ’nın ruh halini yansıtmak amacıyla yapılmış olgusal mekân tasvirleri yer almaktadır. Bu bağlamda Şâh u Gedâ mesnevisinin çevresel ve olgusal mekân tasvirlerin ele alındığı bu makalede özelde Şâh u Gedâ mesnevisi genelde ise klasik Türk edebiyatı mesnevilerinde mekânın tasviri ve ontololojik anlamda mekân-varlık ilişkisi incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Şâh u Gedâ, Yahya Bey, mesnevi, mekân, varlık

Taşlicali Yahya Bey’in “Şâh u Gedâ” with Factual Environmental and Space Dimensions Description of the Masnavi

Öz

“Şâh u Gedâ”, one of the five masnavis of Yahya Bey of Taşlıca, in addition to being a copyrighted work with local characteristics, is significant with the spatial portrayals it contains. The spaces that the protagonists are embodied and provide the realistic aspect of the study could be examined in two sections of ambient and factual dimensions. Ambient spatial portrayals provide information on the environment that the protagonist exists, while factual spatial portrayals reflect the mood of the protagonist, which we could not observe physically. Together with ambient spatial portrayals, there are spatial descriptions to reflect the mood of Gedâ, the protagonist of the masnavi. Thus, in this study, which scrutinizes the ambient and factual spatial portrayals in the Şâh u Gedâ masnavi in particular, examines spatial portrayals in classical Turkish literature in general, and space-entity relationship ontologically.

Anahtar Kelimeler

Şâh u Gedâ, Yahya Bey, masnavi, space, entity

Kaynakça

• AYYILDIZ, Mustafa 2011 , Roman, Tanım-Tarihçe-Teknik, Ankara: Akçağ Yayınları.
• CEBECİOĞLU, Ethem 2009 , Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları.
• CHITTICK, William 2008 , Var Olmanın Boyutları, Tasavvuf ve Vahdetü’l- Vücûd Üstüne Yazılar, der-çev. Turan Koç , İstanbul: İnsan Yayın- ları.
• ÇETİN, Nurullah 2007 , Roman Çözümleme Yöntemi, Ankara: Öncü Kitap.
• DEVELLİOĞLU, Ferit 2004 , Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lūgat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• GÜRER, Dilaver 2008 , “Hz. Yûsuf’un Gördüğü Rüyanın Fusûsu’l- Hikem’deki Yorumu” Tasavvuf/ İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-1 , yıl: 9 , sayı: 21, ss. 39-56
• İsmail Hakkı Bursevî, Kâbe ve İnsan Tuhfe-i Atâiyye, haz. Veysel Akkaya, İstanbul: İnsan Yayınları.
• KORKMAZ, Ramazan 2007 , “Romanda Mekânın Poetiği” , Edebiyat ve Dil Yazıları, edt. Ayşenur Külahlıoğlu, S.Eker, Ankara, s. 399-415.
• KUTLUER, İlhan 1993 , “Cevher” maddesi, İslam Ansiklopedisi, C.7, ss. 450- 455, İstanbul: TDV.
• Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü 2006 , edt. Zafer Erginli , İstanbul: Kâlem Yayınevi.
• Muhyiddin-i Arabî 2011 , Füsusu’l-Hikem, haz. Hamza Kılıç , İstanbul: İnsan Yayınları.
• MUTÇALI, Serdar 1995 , Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık Yayınla- rı.
• Şeyh Gâlib, Hüsn ü Aşk 2008 , hzl.: Muhammet Nur Doğan , İstanbul: Yelkenli Yayınları.
• TEKİN, Mehmet 2004 , Roman Sanatı 1 Romanın Unsurları , İstanbul: Ötü- ken Neşriyat.
• TOK, Vedat Ali 2007 , “Şiirimizde Hazan”, Türkoloji Dergisi, Adana: Çuku- rova Üniversitesi.
• UYANIK, Mevlüt 2002 , “İslam Felsefesinin Teşekkül Dönemi “Varlık” Anlayışında Birinci ve İkinci Cevher Kavramı”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi I, ss. 132-159.
• YAKAR, Hüseyin 2007 , Fuzûlî’nin “Leyla Ve Mecnun” Mesnevisinde Ta- biat Tasvirlerinin Estetik Olarak Kullanımı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi , İstan- bul.
• YAVUZ, Yusuf Şevki 1991 , “Araz” maddesi, İslam Ansiklopedisi, C. 3, ss. 337-342, İstanbul: TDV.
• YOLDAŞ, Kazım 1993 , Taşlıcalı Yahya Bey Şâh u Gedâ, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya.