Tarihî Metinlerde a/e Edatının Okunması Sorunu

Yıl 2020, Cilt: 24 Sayı: 24, 425 - 438, 01.07.2020

Sadettin Özçelik

Öz

Tarihî metin okumalarında vazgeçilemez tutum, anlayarak okumaktır. Söz konusu metinleri okurken tecrübelerimiz ve bilgi dağarcığımız her zaman yeterli olmaz. Bildiğimiz kelimeler ve söz yapıları arasında rahatlıkla dolaşabiliriz. Ancak tarihî metnin satırları arasında her adım ve aşamada bilmediğimiz veya anlamadığımız yapılarla karşı karşıya kalmak mümkündür. Bu nedenle anlaşılmayan yerlere soru işaretleri koyarak geçebiliriz. İlk okumadan sonraki zamanlarda, yaptığımız yeni okumalar sayesinde metnin okuyamadığımız kısımlarını anlamamış olduğumuzu fark edebiliriz. Metinleri anlayarak okumak hem kelimeleri hem de kültürü doğru anlamak demektir. Ayrıca tarihî metinleri anlayarak okumak kelimelerin etimolojisini aydınlatmak bakımından da önemlidir. İşte bu makalede tarihî metinlerde yanlış şekilde okunmuş, yapı ve anlam bakımından tam anlaşılmamış olan a/e edatı üzerinde durulacaktır. Söz konusu edatın geçtiği cümlelerden hareketle örnekler üzerinde durulacak düzeltme teklifleri sunulacaktır. Makalede Dede Korkut, Risaletu’n-Nushiyye, Manzum Siyer-i Nebi, El-Ferec Ba‘de’ş-Şidde ve Süheyl ü Nevbahâr vb. tarihî metinlerinden örnekler verilecektir. Adı geçen eserlerde a/e edatının sorunlu okunmuş, yapı ve anlam bakımından tam anlaşılmamış olan örnekleri üzerinde durulacaktır. Daha sonra edatın metinlerdeki yazım şekilleri üzerinde de durulacak ve değerlendirmeler yapılacaktır. Ayrıca Tarama Sözlüğü’nde söz konusu edatın fiillere bitişik şekilde okunarak madde başı yapılmış olan örnekleri üzerinde de durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tarihî metinlerin okunması: Dede Korkut, Risaletü’nNushiyye, Manzum Siyer-i Nebi, El-Ferec Ba‘de’ş-Şidde ve Süheyl ü Nevbahâr, Tarama Sözlüğü, Tarihî metin okumaları, a/e edatı: baka, bil e, gele, gör e, koy a vb

A Reading Problem in Historical Text a/e Edit

Öz

One of the important points of attention in reading historical texts is reading comprehension. While reading the texts in question, our experience and knowledge are not always sufficient. We can easily navigate between words and phrases that we know. However, it is possible to encounter structures that we do not know or understand at every step of reading historical texts. For this reason, we can pass the words that are not understood by putting question marks. In the times after the first reading, we may notice that we did not understand the parts of the text that we could not read thanks to the new readings we made. To read and understand the texts means to understand both words and culture correctly. It is also important to read and understand historical texts in terms of enlightening the etymology of the words. This article will focus on the a / e postposition, which has been misread in historical texts and is not fully understood in terms of structure and meaning. Based on the sentences in which the postposition is mentioned, correction proposals will be presented, which will focus on examples. In the article, examples from the historical texts of Dede Korkut, Risaletun-Nushiyye, Manzum Siyer-i Nebi, El-Ferec Ba‘de’ş-Şidde and Süheyl ü Nevbahâr etc. will be given. In the aforementioned works, examples of a / e postposition that are read problematically and which are not fully understood in terms of structure and meaning will be emphasized. Then, the writing of the postpositions in the texts will be emphasized and evaluations will be made. In addition, in the Tarama Dictionary, the examples of the postpositions that are made adjacent to the verbs will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Reading the historical texts: Dede Korkut, Risaletu’nNushiyye, Manzum Siyer-i Nebi, El-Ferec Ba‘de’ş-Şidde and Süheyl ü Nevbahâr, Tarama Dictionary, a/e postposition: bak a, bil e, gel e, gör e, koy a etc

Kaynakça

• AKKUŞ, Muzaffer 2004 , “a / e Seslenme Edatının İşlevleri Üzerine Bir Araştırma”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I 20-26 Eylül 2004 , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 855/I, 109-118.
• ALPASLAN, Sevil 2016 , El-Ferec Ba‘de’ş-şidde Paris Nüshası İnceleme - Metin , Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• ALYILMAZ, Cengiz 1999 , “Ünlemlerin Seslenmeleri Kuvvetlendirici İşlevleri”, Türk Gramerinin Sorunları II, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 434-540.
• ARAT, Reşit R. 1992 , Atabetül-Hakayık, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ATALAY, Besim 1986 , Divanü Lûgati’t-Türk Tercümesi,I-IV, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BOZ, Erdoğan 2012 , Risaletü’n-Nushiyye, Ankara: Gazi Kitabevi.
• CİN, Ali 2012 , Mesud bin Ahmed Süheyl ü Nev-Bahâr Kenzü’l-Bedâyî‘ ; İnceleme- Metin- Dizin, Konya: Eğitim Yayınevi.
• DENY, Jean 1941 , Türk Dili Grameri Osmanlı Lehçesi Ter.: Ali Ulvi Elöve , İstanbul: Maarif Matbaası.
• Cengiz Alyılmaz, bu konuda kısa fakat önemli bir tasnif denemesi yapmıştır Alyılmaz, 1999 .
• DİLÇİN, Cem 1991 , Mes’ūd bin Ahmed Süheyl ü Nev-Bahâr; İnceleme- Metin- Sözlük, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• DİLÇİN, Cem 1995 , Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERCİLASUN, Ahmet B.-AKKOYUNLU, Ziyat 2014 , Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş - Metin - Çeviri - Notlar - Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KAVRUK, Hasan-KADIOĞLU, İdris 2017 , Manzum Siyer-i Nebi, Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınları.
• KAYA, Ceval 1994 , Uygurca Altun Yaruk Giriş, Metin ve Dizin , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZÇELİK, Sadettin 2014 , “Süheyl ü Nevbahâr Üzerine Düzeltmeler”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi TEKE , Haziran 2014, 62-79.
• ÖZÇELİK, Sadettin 2016/I , Dede Korkut -Dresden Nüshası- Giriş, Notlar 1. Cilt , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZÇELİK, Sadettin 2016/II , Dede Korkut -Dresden Nüshası- Metin, Dizin 2. Cilt , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZÇELİK, Sadettin 2016 , “Tarihî Metin Okumalarında Kelimeyi Bölme ve Kelimeleri Birleştirme Sorunları: Süheyl ü Nevbahâr’dan Örnekler”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi TEKE , S. V/4 Aralık 2016 , 1593-1602.
• ÖZÇELİK, Sadettin 2019a , “Süheyl ü Nevbahâr Üzerine Düzeltmeler”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 2018/1, 5-62.
• ÖZÇELİK, Sadettin 2019b , “Tarihî Metinlerde Yuvarlak Ünlülerin Okunması Sorunu: Süheyl ü Nevbahâr’dan Örnekler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, XXIII, 669-700.
• Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü 1977 , Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Tarama Sözlüğü VII Ekler 1974 , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TAŞ, İbrahim 2015 , Süheyl ü Nevbahâr’da Eskicil Ögeler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TATÇI, Mustafa 1991 , Risaletü’n-Nushiye, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• TEKİN, Talat 1994 , Tunyukuk Yazıtı, İstanbul: Simurg Yayınları.
• TEKİN, Talat 2000 , Orhon Türkçesi Grameri, Ankara: Sanat Kitabevi.
• TEZCAN, Semih 1994 , Süheyl ü Nev-bahâr Üzerine Notlar, Ankara: Simurg Yayınları.
• TEZCAN, Semih 1995 , “Süheyl ü Nev-bahâr Üzerine Notlara Birkaç Ekleme”, Türk Dilleri Araştırmaları, Ankara: Simurg Yayınları, V, 239-245.
• ÜSTÜNER, Ahat 2003 , Türkçede Pekiştirme, Elazığ.
• YAVUZ, Kemal 2007 , Gülşehri’nin Mantıku’t-Tayr’ı Gülşen-nâme -Metin ve Günümüz Türkçesine Aktarma-, I-II, Kırşehir: Kırşehir Valiliği.