Klâsik Türk Şiirinde Bir Efsânevî Kahraman Olarak Seyyid Nesîmî

Yıl 2017, Cilt: 19 Sayı: 19, 193 - 216, 30.12.2017

İlyas Kayaokay

Öz

Edebiyat tarihimizde önemli bir yeri olan, tasavvufî inancından dolayı değişik bir üslup ve kişiliğe sahip Seyyid Nesîmî, 14.yüzyılın ikinci yarısı ve 15.yüzyılın başlarında yaşamış, Türkçe ve Farsça divanı olan, Türk ve Âzerî edebiyatı arasında paylaşılamayan klasik şairlerimizden biridir. İran ve Azerbaycan sahasında uzun süre bulunmuş, daha sonra Anadolu’ya gelmiş, Hurûfî inancına bağlı olması yüzünden Halep’te derisi yüzdürülerek öldürülmüştür. Onun hayat macerası, kendisine efsânevî kahraman kimliği kazandırmış ve yedi ulu ozandan biri olarak kabul edilmesi sonucunu doğurmuştur. Buna göre; derisinin yüzülmesi suretiyle öldürülmesi, zulme uğraması, tasavvufî yönü, teslimiyeti, inandığı davadan dönmemesi, ilâhî aşk uğruna cismini feda etmesi, Mansûr’la aynı kaderi paylaşması yönleri ile şairlerin manzumelerine malzeme olan Nesîmî, şairliği ile divanlarda neredeyse hiç anılmamıştır. İşte bu durum Nesîmî’yi diğer şairlerden farklı kılmış; onun tıpkı mitolojik- efsânevî Fars kahramanları gibi divan şiirinde bir mazmun olarak yerini almasını sağlamıştır. Bu çalışmada; efsânevî bir şahsiyet olarak Nesîmî’nin, divan şairleri tarafından nasıl algılandığı, manzumelerde nasıl yer bulduğu, 33 şairden elde edilen 64 nazım parçasından hareketle ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Nesîmî, Mansûr, Hurûfîlik, Tasavvuf, Efsânevî Kahraman

As A Legendary Hero in The Classical Turkish Poetry Sayyid Nesimi

Öz

Sayyid Nesîmî, who has an important place in our literary history, is a classical poet who can not be shared between Turkish and Persian literature which lived in the beginning of the 15th century and the Turkish and Persian divan. Iran and Azerbaijan were found in the field for a long time, then came to Anatolia, he was killed by being skinned because of his devotion to Hurufi faith. His life adventure has given him the identity of a hero, and he has been recognized as one of the seven great masters. According to this; the nature of the poets, the poetry and the poetry of the poets in terms of being killed by skinning, the persecution, the mystic direction, the submission, the return of his beliefs, the cesminic sacrifice for the sake of divine love and the same destiny with the Mansur is not mentioned in the divans. This situation makes Nesîmî different from other poets. Nesîmî has taken its place as an image in divan poetry, just like mythologically-heresy Persian heroes. In this study; it is tried to put forward by moving from 64 pieces of poetry obtained from 33 poets how Nesîmî was perceived by Divan poets as a mythical personality and how he found himself in the poems.

Anahtar Kelimeler

Nesîmî, Mansur, Hurûfîlik, Sufism, Legendary Hero

Kaynakça

• AKSU, Hüsamettin 1998 , “Hurûfîlik” Diyanet İslam Ansiklopedisi, XVIII, 408-411.
• AKTAŞ, Hasan 2004 , “Yeni Türk Şiirinde Seyyid Nesîmî ve Okulu” Yort Savul Yay.
• AYAN, Hüseyin 1990 , “Nesîmî Divanı” Ankara: Akçağ Yay.
• BANARLI, Nihat Sami 1983 , “Resimli Türk Edebiyatı Tarihi” I, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• BİLGİN, A. Azmi 2007 , “Nesîmî” İslam Ansiklopedisi, XXXIII, 3-5.
• CAFEROĞLU, Ahmet ve AKPINAR, Yavuz 1992 , “Azerbaycan Türkleri Ede- biyatı” Türk Dünyası El Kitabı, C.3, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., 597-669.
• ERGUN, Saadettin Nüzhet 1945 , “Türk Şairleri” I-IV, İstanbul.
• GÜNDÜZ, Erol 2010 , “Divan Şairi Seyyid Nesîmî’nin Halk Şairi Kul Nesîmî Üzerindeki Etkileri” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, III, S.12, 202-212.
• İSEN, Mustafa 1990 , “Latîfî Tezkiresi” Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• KALYON, Filiz 2015 , “Nesîmî’nin Divanında ve Diğer Kaynaklarda Rastlan- mayan Şiirleri” Turkish Studies, X, S.16, s.s. 783-806.
• KESİK, Beyhan ve Emre Şengül 2017 , “Nesîmî’nin Yayımlanmamış Gazelleri” Mertol Tulum Kitabı, Sivrihisar Belediyesi Yay, 457-463.
• KORTANTAMER, Tunca 2010 , “Nesîmî” Çev: A. Uğur Nalcıoğlu , Atatürk Üni. Türkiyat Araştırmaları Enst. Dergisi, XLII, 119-122.
• KÖKSAL, Mehmet Fatih 2000 , “Seyyid Nesîmî’nin Bilinmeyen Tuyuğları” Journal of Turkish Studies, Agâh Sırrı Levend Hatıra Sayısı, XXIV, 182-208.
• ————, 2009 , “Seyyid Nesîmî’nin Yayımlanmamış Şiirleri” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. L, 77-135.
• KÜRKÇÜOĞLU, Kemal Edib 1973 , “Seyyid Nesîmî Divanı’ndan Seçmeler” İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• OCAK, Ahmet Yaşar 2013 , “Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler 15- 17. Yüzyıllar” İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• OLGUN, İbrahim 1970 , “Nesimi Üzerine Notlar” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, 47-68.
• ÖZTÜRK, Yaşar Nuri 1976 , “Hallâc-ı Mansûr ve Eseri Kitabü’t-Tevâsin” İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası.
• PALA, İskender 2010 , “Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü” İstanbul: Kapı Yay.
• SCHİMMEL, Annemaria 2011 , “Hallac, Kurtarın Beni Tanrı’dan” Çev: G. Ah- metcan Asena İstanbul: Pan Yayıncılık.
• ŞENÖDEYİCİ, Özer 2013 , “Nesîmî’nin Mahlasları Problemi” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, LXVIII, 171-200.
• ŞIHIYEVA, Seadet 2009 , “Nesîmî’nin Millî Mensubiyeti Meselesi” Atatürk Üni. Türkiyat Araştırmaları Enst. Dergisi. Hüseyin Ayan Özel Sayısı XXXIX, 549-482.
• ULUDAĞ, Süleyman 2005 , “Tasavvuf Terimleri Sözlüğü” İstanbul: Kabalcı Yay.
• USLUER, Fatih 2009 , “Hurufîlik: İlk Elden Kaynaklarla Doğuşundan İtibaren” İstanbul: Kabalcı Yay.
• ————, 2009b , “Nesîmî Şiirlerinin Şerhlerinde Yapılan Yanlışlıklar” Turkish Studies. IV, S.2, 1072-1091.
• ————, 2013 ,“Nesîmî”, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/ index.php?sayfa=detay&detay=1201, E.T.: 02.11.2017 .
• ÜNVER, Mustafa 2003 , “İslâm’ın Solunda Bir Kur’an Şairi: Nesîmî ve Hac Motifleri”, Ondokuz Mayıs Üni. İlahiyat F. Dergisi, S. 14-15, 221-243.
• ————, 2007 , “Nesîmî’nin Şiirlerinde Kur’an’a Referans Sorunu” Ondokuz Mayıs Üni. İlahiyat F. Dergisi, S. 24-25, 117-132.
• ZÜLFE, Ömer 2005 , “Seyyid Nesîmî’nin Tuyuğlarına Ek” Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. S. 4, 121-135.