Bir Mersiye İki Şehzade: Zâtî’nin Şehzade Şehinşah ya da Şehzade Mehmed Mersiyesi

Yıl 2017, Cilt: 19 Sayı: 19, 255 - 274, 30.12.2017

İbrahim Sona

Öz

16. yüzyıl, Osmanlı devletinin siyasi ve iktisadi üstünlüğünün yanında sosyal ve kültürel anlamda da en güçlü dönemidir. Edebiyatta Hayâlî Bey, Zâtî, Nev’î, Lâmi’î, Kemalpaşazade, Taşlıcalı Yahya nihayet Bâkî bu dönemde yetişmiştir. Klasik edebiyatın ilginç simalarından birisi de Zâtî’dir. Ahmet Paşa ve Necâtî ile klasik edebiyatın temelini atan şairlerden kabul edilen Zâtî; şiirleri, şairliği ve şairlerin uğrak mekânı Bayezid’deki dükkânıyla önemli bir yerdedir. 876/1471’de doğup 954/1547’de vefat eden Zâtî, üretken bir şairdir. Yayımlanmış 1825 gazele ve yayımlanmamış 100’e yakın kasideye sahip Zâtî’nin divan nüshalarında dört beş mersiye bulunmaktadır. Bunlar, Sultan II. Bayezid’in; belirli farklarla biri Şehzade Şehinşah ve Şehzade Mehmed’in; Zeynî’nin ve Müeyyedzade’nin ölümü üzerine kaleme alınmıştır. Şehzade Şehinşah 1511’de Zâtî 40 yaşında iken; Şehzade Mehmed 1543’te Zâtî 73 yaşında iken vefat etmiştir. Ağıt’ın klasik edebiyattaki karşılığı olan mersiye, özellikle hâmî kaybedildiğinde kaleme alınan ve şairin kısa sürede yazması gereken şiirlerdendir. Şair, Şehzade Şehinşah’ın ölümü üzerine 5 bendden oluşan bir terkib-bend yazmıştır. Şehzade Mehmed’in vefatı, ölümünden üç yıl önceye tekabül eden Zâtî, zamanın kısıtlı olması ve yaşlılığın da etkisiyle Şehzade Şehinşah için 32 yıl önce yazdığı mersiyeye bir bend daha ekleyerek şiiri yeniden yazmıştır. Bu çalışmada Zâtî’nin küçük farklılıklar taşıyan bu mersiyesi değerlendirilecek ve yorumlanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Zâtî, Mersiye, Şehzade Şehinşah, Şehzade Mehmed, terkib-bend

One Elegy Two Princes: Zâtî's 'Şehzade Şehinşah' or 'Şehzade Mehmed' Elegy

Öz

The 16th century is the period on which Ottoman Empire had not only political and economic superiority but also the strongest social and cultural structure. In literature, literary people such as Hayâlî Bey, Zâtî, Nev'î, Lâmi'î, Kemalpaşazade, Taşlıcalı Yahya and finally Bâkî were educated in this period. One of the interesting personas of classical literature is Zâtî. Along with Ahmet Paşa and Necâtî, Zâtî who was accepted to lay the foundations of classical literature was in an eminent place with his poetry, poesy, and his local shop in Bayezid where most poets visited. Zâtî born in 876/1471 and died in 954/1547 was a highly productive poet. Zâtî has 1825 published gazels and approximately 100 nonpublished kasides. There are four five elegies in the divan’s manuscripts of Zâtî. These elegies were written about death of Sultan Bayezid II, Prince Şehinşah and Prince Mehmed, Zeynî and Müeyyedzâde. Prince Şehinşah died in 1511 when Zâtî was 40 years old and Prince Mehmed died in 1543 when Zâtî 73 years old. Elegies in classical Turkish literature especially are written because of patron’s death and should be written in a short time by poets. The poet wrote an elegy consisting of 5 bends when Şehzade Şehinşah died. When Prince Mehmed died, the poet rewrote an elegy by adding one bend to the Şehzade Şehinşah’s elegy he wrote 32 years ago because of his lack of time and his old age, the poet would pass away three years later. In this study, this elegy which includes minor differences will be evaluated and interpreted.

Anahtar Kelimeler

Zâtî, Elegy, Prince Şehinşah, Prince Mehmed, terkibbend

Kaynakça

• ÇAVUŞOĞLU, Mehmet 1970 , “Zâtî’nin Letâyifi”, İÜEF. Türk Dili ve Edebi- yatı Dergisi, XVIII, 25-51.
• DEMİRAYAK, Kenan 2001 , “Kasîdetü’l-Bürde”, TDVİA İslam Ansiklopedisi, XXIV, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 566-568.
• EMECEN, Feridun 2010 , “Süleyman I”, TDVİA İslam Ansiklopedisi, XXXVIII, Ankara: TDV, 62-74.
• İPEKTEN, Haluk 1996 , Divan Edebiyatında Edebî Muhitler, İstanbul: MEB Yayınları.
• İSEN, Mustafa 1994 , Acıyı Bal Eylemek Türk Edebiyatında Mersiye, Ankara: Akçağ Yayınları.
• İSEN, Mustafa 2012 , Dile Duran Ölüm Klasik Türk Edebiyatında Mersiyeler, İstanbul: Kapı Yay.
• KARAVELİOĞLU, Murat A. 2015 , Mecmû’a-i Kasâ’id-i Türkiyye, Ankara: TDK. Yay.
• KILIÇ, Filiz 2010 , Haz. , Âşık Çelebi, Meşâirü’ş-Şu’arâ İnceleme Metin, 3. C. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad 2006 , Divan Edebiyatı Antolojisi, Ankara: Akçağ Yay.
• KURNAZ, Cemâl 2003 , “Osmanlı Şair Okulu”, Journal of Turkish Studies, Festschrift in Honor of Günay Kut, Vol. 2, Department of Near Esartern Languages and Literatures, Harvard University, 403-420.
• KURTOĞLU, Orhan 2013 , “Zâtî, Ivaz”, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/, [E.T.: 31.10.2017].
• ÖZYILDIRIM, Ali Emre 2012 , “Sâbit’in Türk Edebiyatındaki Yeri Üzerine Bazı Sorular”, Türkbilig, XXXIII, 1-10.
• ŞENTÜRK, A. Atilla 2011 , “Halkın Şiiri mi, Yüksek Zümre Şiiri mi? Model Bir Şair: Zâtî”, Dil ve Edebiyat Dergisi, XXXIII, 22-28.
• TARLAN, Ali Nihat 1967 , Zâtî Divanı, Edisyon Kritik ve Trankripsiyon Gazeller Kısmı, I, İstanbul: İstanbul Üniv. Edebiyat Fak. Yay.
• ULUÇAY, Çağatay 1959 , “Bayezid II Ailesi”, Tarih Dergisi, X, 19, 105-124.
• YAKUPOĞLU, Cevdet 2010 , “II. Bayezid’in Oğlu Şehzade Mahmud’un Hayatı ve Faaliyetleri”, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, VI, 12, 319-339.
• ZÂTÎ, Külliyât-ı Dîvân-ı Zâtî, Bayezid Umumi Kütüphanesi, Nr. 3595, 244 varak.
• ZÂTÎ, Dîvân-ı Zâtî, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih Bölümü, Nr. 3824, 264 varak.