Klâsik Türk Edebiyatı Metinlerinde Nil Nehri

Yıl 2017, Cilt: 19 Sayı: 19, 275 - 312, 30.12.2017

Esma Şahin

Öz

Mısır için bir hayat kaynağı ve bereket timsali olan Nil nehri, tarih boyunca ülkenin sosyo-kültürel hayatında büyük rol oynamıştır. Eski metinlerde Nil nehrinin suyunun özellikleri, kaynağından çıkıp hangi mecralara doğru yol aldığı, kaç kola ayrıldığı, nereye döküldüğü ve sosyal hayattaki yönü gibi hususlarda ayrıntılı bilgiler verilir. Dünyanın en uzun nehri olması bakımından kaynağına ulaşma çabalarının sonuçsuz kalması, kopup geldiği kaynak hakkında farklı rivayetlere yol açmış, bu rivayetlere birtakım dinî ve efsanevi bilgiler de karışarak nehir adeta bir gizem ve kutsiyet kazanmıştır. Sulama amacıyla kullanılması çok eski tarihlere dayanmakla birlikte özellikle suyunun belirli dönemlerde taşması bölge halkı için hayati bir önem taşıyagelmiş, şenlik ve festivallerle kutlanmıştır. Osmanlı şairleri de beyitlerinde Nil nehri ile ilgili çeşitli benzetme ve hayallere yer vermişler, nehir suyunun yükselmesi başta olmak üzere ilgili bazı terimlerle söz oyunları ve çağrışımlar yapmayı ihmal etmemişlerdir. Bu çalışmada, bazı eski kaynaklarda geçen bilgilerle klâsik Türk şiirinden örneklendirici beyitlere yer verilerek Nil nehrinin eski metinlerden yola çıkılarak hem gerçek ve gözleme dair hem de hayalî ve efsanevî yönü ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, su, Mısır, Nil nehri, Evliya Çelebi, Seyahatnâme

Nile River in The Classical Turkish Literature Texts

Öz

Nile River which is a source of life and prosperity for Egypt has played a very important role in the country’s socio-cultural life during the history. Detailed information was given it the old texts about the water characteristics of Nile River, the path it follows after originating from its spring, its branches, its delta and its impact on the social life. Being the longest river in the world and the uncertainty of its originating spring location, there has been various speculations about its spring origin. Those speculations together with some religious and mythical information led to Nile River to attain holiness and mystery. Flooding of Nile River during certain periods has been vital for the people of Egypt and celebrated with special events and festivals as it has been used for irrigation since the ancient times. Ottoman poets also mention various similes and images on Nile River and especially on its rise of water in their couplets using linguistic tricks and connotations. In this work, the information obtained from various classical sources has been compiled and examined to reveal the real and observational as well as fictitious and legendary aspects of Nile River through the sample couplets selected from the classical Turkish poetry.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, water, Egypt, Nile River, Evliya Çelebi, Seyahatnâme

Kaynakça

• AKSOYAK, İ. Hakkı 2006 , Gelibolulu Mustafa Âlî, Divan 3 cilt Cambridge: Harvard Üniversitesi.
• ALAY, Zehra 2005 , “Muhyiddin Çelebi’nin Hızır-nâme’si İnceleme – Metin ”, Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.
• ALTUN, Mustafa 2003 , İbrâhim İbn-i Bâlî’nin Hikmet-nâme’si 1b-149a , http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, E.T.: 30 Ekim 2017 .
• AMBROS, Edith 1982 , Candid penstrokes: The Lyrics of Me’âlî, an Ottoman Poet of the 16th century, Berlin.
• ARSLAN, Mehmet 2002 , Şeref Hanım Divanı, İstanbul: Kitabevi.
• AVŞAR, Ziya 2007 , Revânî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, E.T.: 30 Ekim 2017 .
• AY, Suzan 1999 , “Ahmed Sâdık Zîver Paşa Dîvânı”, Yüksek Lisans Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• AYDEMİR, Yaşar 2007 , Behiştî Divanı Ankara: MEB.
• BAYAK, Cemal 1998 , Sehâbî, Hüsâmü’d-dîn bin Hüseyn, Sehâbî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, E.T.: 30 Ekim 2017 .
• BİLKAN, Ali Fuat 1997 , Nâbî Divanı, Ankara: MEB.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmet 1977 , Taşlıcalı Yahya, Divan: Tenkidli Basım, İstanbul: İÜEF Yay.
• DANKOFF, Robert ve Nuran Tezcan 2011 , Evliya Çelebi’nin Nil Haritası Dürr-i bî-Misîl în Ahbâr-ı Nîl , İstanbul: YKY.
• DEMİREL, Şener 2011 , 16. Yüzyıl Şairlerinden Mânî, Dîvân ve Şehr-engîz-i Bursa, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, E.T.: 30 Ekim 2017 .
• Ebü’l-Fidâ Coğrafyası 2017 , çev. Ramazan Şeşen, İstanbul: Yeditepe.
• ERDOĞAN, Mustafa 2011 , Bursalı Rahmî ve Divanı, http://eki- tap.kulturturizm.gov.tr, E.T.: 30 Ekim 2017 .
• ————, 2013 , Gedizli Kabûlî ve Divanı, Gediz Belediyesi Kültür Yay.
• ERÜNSAL, İsmail E. 1983 , The Life And Works Of Tâcî-zâde Ca'fer Çelebi, With A Critical Edition Of His Dîvân, İstanbul: İÜEF Yay.
• KAHRAMAN, S. A., Y. Dağlı, R. Dankoff Haz. , 2007 , Evliyâ Çelebi Seyahat- nâmesi, I-X, İstanbul: YKY.
• GÖKALP, Halûk 2001 , “Fasîhî Divanı”, Yüksek Lisans Tezi, Adana: Çuku- rova Üniversitesi.
• GÜLERYÜZ, Özlem Seçkin 2008 , “Süleymaniye Kütüphanesi Fatih Bölümü 4078 Numarada Kayıtlı 16. Yüzyıla Ait Bir Şiir Mecmuası 51a- 100b ”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• GÜNDÜZ, Altay 2003 , Mezopotamya ve Eski Mısır, İstanbul: Büke Yay.
• GÜRGENDERELİ, Müberra 2002 , Mostarlı Hasan Ziyâ’î Dîvânı: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, E.T.: 30 Ekim 2017 .
• HARMANCI, Esat 2007 , Süheylî, Divan, Ankara: Akçağ Yay.
• HOOKE, S.H. 1993 , Ortadoğu Mitolojisi, çev. Alâeddin Şenel, Ankara: İmge Kitabevi.
• İbn Havkal 2017 , 10. Asırda İslâm Coğrafyası, Terc. Ramazan Şeşen , İstanbul: Yeditepe Yay.
• İMAMOĞLU, Ahmet Hilmi 1993 , “Farsça-Türkçe Manzum Sözlükler ve Şahidi’nin Sözlüğü İnceleme-Metin ”, Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• İPEKTEN, Halûk 1974 , Karamanlı Nizâmî: Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı, Ankara: Ankara Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• İSEN, Mustafa 1994 , Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü’l-ahbar’ın Tezkire Kısmı, Ankara: AKM Yay.
• İSEN, Mustafa ve İ. Hakkı Aksoyak 2003 , Vuslatî Ali Bey, Gazâ-nâme-i Çehrin, Ankara: AKM Yay.
• KAHRAMAN, Seyit Ali 2011 , Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahat- nâmesi, 10. Kitap: 1. cilt, İstanbul: YKY.
• KARACAN, Turgut 1991 , Alâeddin Ali Sâbit, Divan, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yay.
• KARAKÖSE, Saadet 1994 , Nev’î-zâde Atâyî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, E.T.: 30 Ekim 2017 .
• Kâtip Çelebi 2013 , Cihannümâ I-II, ed. Sait Öztürk , İstanbul: MEDAM.
• KAYA, Bayram Ali 2003 , Azmî-zâde Hâletî Dîvânı: Hayatı, Edebî Kişiliği, Eser- leri ve Dîvânının Tenkidli Metni, Harvard Üniversitesi.
• KIRAN, Abdullah 2008 , Ortadoğu'da Su, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• KÖKSAL, Fatih 2012 , Edirneli Nazmî, Mecma‘u’n-nezâ’ir, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, E.T.: 30 Ekim 2017 .
• KÜÇÜK, Sabahattin 1994 , Bâkî Dîvânı: Tenkitli Basım, Ankara: TDK.
• KÜLEKÇİ, Numan 1985 , “Ganî-zâde Nâdirî: Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri, Divanı ve Şeh-nâmesinin Tenkidli Metni”, Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• SEYYİD, Eymen Fuad 2007 , “Nil”, DİA, c.33, İstanbul.
• SİNAN, Betül 2004 , “Bâlî Çelebi ve Divanı 2b-35a ”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• ŞEYLAN, Ali 2003 , İbrâhîm İbn-i Bâlî Hikmet-nâme 149a-300a , http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, E.T.: 30 Ekim 2017 .
• TANRIBUYURDU, Gülçin 2012 , “Muîdî, Dîvân Metin-Çeviri ”, Doktora Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
• TARLAN, Ali Nihat 1970 , Zatî Divanı I-II, İstanbul: İÜEF Yay.
• TARLAN, Ali Nihat 1997 , Necatî Beg Divanı, İstanbul: MEB.
• TİETZE, Andreas 1975 , Mustafa Ali's Description of Cairo of 1599: Halatü’l- Kahire mine’l-adati’z-zahire, Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften.
• TOPÇU, Mümin 1997 , “Dîvân-ı Rızâyî”, Yüksek Lisans Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi.
• TULUM, Mertol ve M. Ali Tanyeri 1977 , Nev’î, Divan, İstanbul: İÜEF Yay.
• UZUN, Süreyya 2011 , “Üsküdarlı Aşkî Divanı: Tenkitli Metin, Nesre Çeviri ve 16. yy, Osmanlı Hayatının Divandaki Yansımaları”, 3 cilt , Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi.
• ÜST, Sibel 2012 , Edirneli Nazmî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, E.T.: 30 Ekim 2017 .
• VERCOUTTER, Jean 2013 , Eski Mısır, çev. Emine Çaykara , İstanbul: İletişim Yay.