Klasik Türk Şiirinde Menekşe İle İlgili Benzetmelerin Kökeni Üzerine

Yıl 2017, Cilt: 19 Sayı: 19, 433 - 450, 30.12.2017

Ayşe Yıldız

Öz

Klasik Türk şiirinin mekân tasvirlerinde cennet imgesi önemli bir yere sahiptir. Bu şiir anlayışında sevgili ideal insan güzelliğin sembolüdür ve ideal mekân güzelliğinin sembolü olan cennetle birlikte ele alınır. Gülün cennet çiçeği olması gibi, klasik Türk şiirinde cenneti andıran bahçe tasvirlerinde de merkezde gül yer alır. Gül her ne kadar bu idealize bahçenin en temel çiçeği olsa da diğer çiçeklerle beraber menekşe de kendine yer bulmuş hatta kimi şiirlerin redifi olmuştur. Menekşe klasik Türk şiirinde en çok âşıkla ilgili benzetmelerde kullanılmış ve koku, renk ve şekil özellikleri ile yer almıştır. Siyaha yakın mor rengi saç, ben, hat tüy ve matemin benzetileni olmasının, yere yakınlığı ve boynunun eğri oluşu tevazu ve itaatle bağdaştırılmasının nedeni olmuştur. Bu çalışmada söz konusu benzerliklerin mitolojik sebeplerinin araştırılması amaçlamaktadır. Aslen bir Frigya tanrıçası olan Kybele ve Attis anlatısının Yunan, Roma ve Sicilya varyantları bir araya getirildiğinde klasik şiirde menekşe benzetilenlerin önemli bir kısmı ile örtüştüğü durumlara dikkat çekilecektir.

Anahtar Kelimeler

menekşe, klasik Türk şiiri, mitoloji, Kybele, Attis

Study on The Origins of Metaphors Related to Violet in Classical Turkish Poetry

Öz

The image of heaven has an important part in depictions of places in classical Turkish poetry. In this perception of poetry, the beloved ideal person is the symbol of beauty and it is addressed together with heaven, which is the symbol of the beauty of an ideal place. Rose is in the center of heavenly garden depictions in classical Turkish poetry, so it is the flower of heaven. Although rose has been the main flower of this idealized garden, together with other flowers, violet has also found its place and has even become the redif repeated voice of some poems. Violet has mostly been used with metaphors about poetsingers in classical Turkish poetry, and it has taken roles such as scent, color and shape characteristics. Because of its purple color close to black, it has been used in metaphors related to hair, spots on body, feather and mourning, and because it is close to the ground and it has a bent neck, it has been associated with humbleness and obedience. The aim of this research is to find the mythological causes of the related similarities. When the narration of Cybele and Attis, originally a Phrygian goddess, is combined with its Greek, Roman and Sicilian variants, there will be more emphasize on situations in which a considerable part of violet metaphors coincides in classical poetry.

Anahtar Kelimeler

violet, classical Turkish poetry, mythology, Cybele, Attis

Kaynakça

• AÇIL, Berat 2015 , “Klasik Türk Şiirinde Estetik Bir Unsur Olarak Çiçekler”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, V, 1-28.
• AKDOĞAN, Yaşar, Ahmedî Divanı, e-kitap http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniyasarakdoganpdf.pdf?0 [E.T: 01.11.2017].
• AKYÜZ, Kenan-Süheyl Beken-Sedit Yüksel- Müjgân Cunbur Haz. 1990 , Fuzûlî Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
• ANDREWS, Walter. G 2000 , Şiirin Sesi Toplumun Şarkısı, Çev. Tansel Güney , İstanbul: İletişim Yay.
• ARMUTLU, Sadık 2012 , “Arap ve Fars Şiiri Bağlamında Gazel Türünden Gazel Nazım Şekline Geçiş”, Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu Bildirileri 20-22 Ekim 2011 , 14-27.
• ————, 2014 , “Deri Farsçasında Gazelin Oluşumu, Felsefesi: Bu Gazeldeki Aşk Söylemi ve Güzellik Unsurlarının Kaynağı Olarak Hadarî ve Uzrî Gazel”, Doğu Esintileri, I, 33-120.
• AYAN, Hüseyin 2002 , Nesîmî, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni, I-II, Ankara: TDK Yay.
• AYVAZOĞLU, Beşir 2001 , Güller Kitabı, İstanbul: Ötüken Yay.
• BAYLADI, Derman 2005 , Mitoloji Sözlüğü, İstanbul: Say Yay.
• BAYRAM, Yavuz 2001 , Çiçekler ve Diğer Bitkilerin Divan Şiirine Yansımaları İle Anlam Çerçeveleri, Doktora Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üni- versitesi.
• COOPER, J. C. 1978 , An Illustrated Encyclopaedia of Traditional Symbols, London: Thames and Hudson Press.
• ÇELEBİOĞLU, Ayşe 2016 , “Klasik Türk Şiirinde Menekşe”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, XXXVII, 161-182.
• GARDİN, Nanon -Robert Olorenshaw-Jean Gardin-Olivier Klein 2014 , Larousse Semboller Sözlüğü, Çev. Beyza Akşit , İstanbul: Bilge Yay.
• GEZGİN, Deniz 2015 , Bitki Mitosları, İstanbul: Sel Yay.
• GOODY, Jack 2010 , Çiçeklerin Kültürü, çev. Mehmet Beşikçi , İstanbul: Ayrıntı Yay.
• GRIMAL, Pierre 2007 , Mitoloji Sözlüğü Yunan ve Roma, Çev. Sevgi Tamgüç , İstanbul: Kabalcı Yay.
• JUNG, Carl G 2016 , İnsan ve Sembolleri, Çev. Hatice Mukaddes İlgün , İstanbul: Kabalcı Yay.
• KARAİSAİLOĞLU, Adnan 2001 , Klasik Dönem Türk Şiiri İncelemeleri, Ankara: Akçağ Yay.
• KARTAL, Ahmet 2016 , Türk Fars Edebî İlişkileri Hakikate Düşen Gölge, İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yay.
• KUHNKE, Rainer W. 2003 , “Bizans ve İslam Bahçeleri”, Bahçelerin ve Parkların Tarihi der. Hans Sarkowicz; çev. Ersel Kayaoğlu , Ankara: Dost Kitabevi Yay.
• MAYER-TASCH ve Peter Cornelius 2003 , “Cennet Bahçesi”, Bahçelerin ve Parkların Tarihi der. Hans Sarkowicz; çev. Ersel Kayaoğlu , Ankara: Dost Kitabevi Yay.
• MUTÇALI, Serdar 2012 , Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık Yay, İstanbul.
• ÖZTÜRK, Özhan 2009 , Folklor ve Mitoloji Sözlüğü, Ankara: Phoenix Yay.
• PLOTINUS 2011 , Enneades Dokuzluklar V, çev. Zeki Özcan , Ankara: Birleşik Yay.
• REDFORD, Scott 2008 , Anadolu Selçuklu Bahçeleri, İstanbul: Eren Yay.
• SCHIMMEL, Annemarie 2016 , Dinler Tarihine Giriş, Haz. Recep Kibar , İstanbul Külliyat Yay.
• STEINGRABER, Erich 2003 , “Yitik Cennet Anıları- Sanatın Aynasında Eski Bahçeler” Bahçelerin ve Parkların Tarihi der. Hans Sarkowicz; Çev. Ersel Kayaoğlu , Ankara: Dost Kitabevi Yay.
• TANSUĞ, Sabiha 2001 , “Çiçeklerin Dili-Lisanü’l-Ezhâr”, VII. Uluslararası Halk Edebiyatı Semineri, 7-9 Mayıs 1997 Haz. Güven Tanyeri , Eski- şehir: Yunus Emre Kültür Sanat ve Turizm Vakfı Yay, 357-369.
• TARLAN, Ali Nihat 1945 , Hayâlî Bey Dîvânı, İsanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• TUNALI, İsmail 2013 , Grek Estetiği, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya 1997 , Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü, İstanbul: Ülken Yay.
• YILDIRIM, Nimet 2008 , Fars Mitolojisi Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yay.
• YILDIZ, Ayşe 2017 , “Sevgilinin Boyunun Benzetilenleri Bağlamında Narveni Yeniden Düşünmek” Littera Turca- Journal of Turkish Language and Literature, 3/1, 330-336.