Divan Şiirinde “Bezm-i Fenâ” Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2018, Cilt: 21 Sayı: 21, 17 - 48, 30.12.2018

Songül Aydın Yağcıoğlu

Öz

Estetik ve nazarî esasları İslami kültürün etkisiyle oluşan divan şiiri; XIV. yy itibaren belli bir seviyeye ulaşmış, XV. yy’da kuruluş sürecini tamamlamış ve yüksek bir ifade seviyesine ulaşarak XIX. yy’a kadar devam etmiştir. Divan şiirinin muhteva unsurları olan mazmun, mecaz ve terkipler zaman içerisinde divan edebiyatı şairleri tarafından mevcut imkânlar çerçevesinde işlenerek kendine mahsus anlam alanı oluşturmuştur. En güzel olanı en güzel şekilde söyleme amacı güden divan şairi, sınırlı olan mazmunlar içinde realiteden ayrılmayarak yeni benzetmeler, yeni mecaz ve istiareler bulma yoluna gitmiştir. Şair, özellikle tenasüb, leff ü neşr, tezat, mecaz gibi edebî sanatlardan yararlanarak kelimeler arasındaki ilişkiden, çağrışımlardan şairliği nispetinde istifade etmiştir. Şiirde mananın, kendisi üzerine inşa edildiği zemin olması dikkatiyle mazmunların divan şiiri içerindeki seyrinin ortaya çıkarılması, anlam dairesinin tespit edilmesi şiire katkısı bakımında önemlidir. Bu çalışmada öncelikle gerekçeleri belirtilerek mazmun olarak adlandırılan “bezm-i fenâ”nın; mazmun olarak kullanımının tarihi seyri, anlam alanları, anlam-bağlam ilişkisi ve bu ilişkinin hangi kelimelerle sağlandığı üzerinde çeşitli tespitler yapılmıştır. Elde edilen neticeler ile divan şiirinin anlaşılmasına katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

divan poetry, mazmun, bezm, fenâ, meaning

An Analysis on Bezm-i Fenâ in Divan Poetry

Öz

Aesthetic and theoretical principles of divan poetry formed by the influence of Islamic culture; XIV. century to a certain level, XV. It has completed its founding period and reached a high level of expression until the XIX century. The mazmun, metaphors and compositions, which are the content elements of Divan poetry, have been created by the poets of Divan literature in the framework of the existing possibilities and formed a unique meaning field. Again, the poet who is the so-called divan poet who is trying to tell the most beautiful thing in the most beautiful way has gone to find new analogies, mazmuns by not leaving real in the limited existence of words. The poet has benefited from the literary arts such as tenasüb, leffüşr, contrast, metaphor in the relation between the words, from associations to poetry. In poetry, with the attention to the fact that the meaning is the ground on which it is built, it is important to reveal the gaze of the magazines inside the divan poem, to identify the meaning circle, and to care for poetry contribution. In this study, which is prepared with the stated attention, "bezm-i fenâ", which is called as mazmun, the history of the use as mazmun, the meaning of the meaning, the meaning-context relation, and the meaning of this relationship. It is aimed to contribute to the understanding of divan poetry with the results obtained.

Anahtar Kelimeler

divan şiiri, mazmun, bezm, fenâ, anlam

Kaynakça

• AKKUŞ, Metin 1993 Haz. , Nef’î Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• AKSOYAK, İsmail Hakkı- Mehmet ARSLAN Haz. , Gelibolulu Mustafa Âlî Riyâzü’s-sâlikîn, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10681,girisvemetinpdf. pdf?0 22.10.2017 .
• AKSOYAK İ. Hakkı- Mehmet ARSLAN Haz. , Haşmet Külliyatı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10617,girisvemetinpdf. pdf?0 22.10.2017 .
• ALTUN, Kudret 1999 , Gelibolulu Mustafa ‘Âlî ve Dîvânı Vâridatü’l-Enîkâ , Niğde.
• AKÜN, Ömer Faruk 1999 , “Divan Edebiyatı”, TDVİA, C. 9, s. 389-427, İstanbul.
• ARI, Ahmet Haz. , Sâkıb Dede ve Dîvânı
• http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10645,sakibdededivanigirispdf.p df?0, 22.10.2017 .
• http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10646,sakibdededivanimetinpdf. pdf?0 22.10.2017 .
• ARSLAN, Mehmet 2004 Haz. , Antepli Aynî Dîvânı, , İstanbul: Kitabevi Yay.
• ARSLAN, Mehmet 2002 Haz. , Şeref Hanım Dîvânı, İstanbul: Kitabevi Yay.
• ATEŞ, Süleyman 1976 Haz. , İslâm Tasavvufu, Ankara: Pars Mat.
• AYAN, Hüseyin 2014 Haz. , Nesîmî Hayatı Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni, Ankara: TDK Yay.
• AYDEMİR, Yaşar Haz. , Behiştî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/ Eklenti/10597,behistipdf.pdf?0 22.10.2017 .
• AYDIN YAĞCIOĞLU, Songül 2016 Haz. , Kadı Şefî’î Dîvânı, DBY Yay., İstanbul.
• BALKAN, Ayşe 2001 , Râşid Dîvânı Edisyon Kritik ve Tasavvufî Unsurlar , Basılmamış Yüksek Lisans Tezi , Afyon Kocatepe Ünv. Sosyal Bil. Ens., Afyon.
• BAŞPINAR, Fatih, Beyânî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/ 10598,beyani-apdf.pdf?0, 22.10.2017 http://ekitap.kulturturizm .gov.tr / Eklenti / 10599,beyani-bpdf.pdf?0 22.10.2017
• BİLGİNER, Mahmut Saadettin 1976 Haz. , Mısrî Niyâzî Dîvânı Şerhi, İstanbul.
• BÜYÜKKAYA, Hande 2008 , Fâik Ömer ve Dîvânı: Karşılaştırmalı Metin- İnceleme, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi , İst. Kültür Ünv. Sosyal Bil.Enst., İst..
• CAN, Ertuğrul 2005 , Şuhûdî Dîvânçesi inceleme-metin , Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi , Çukurova Ünv. Sosyal Bilimler Enst. Adana.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmet 1984 , “Mazmun”, Türk Dili, S.388-389, Nisan-Mayıs.
• ÇELİKOĞLU, Şahver 1985 Haz. , Divan Sezâyî-i Gülşenî, Yazı Yay., İstanbul.
• ÇETİN, İsmail 1993 , Derzî-zâde Ulvî Hayatı, edebi şahsiyeti ve Dîvânının Tenkidli Metni, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi , Fırat Ünv., Elazığ.
• DEMİREL, Gamze 2005 , 18. Yüzyıl Şairlerinden Belîğ Mehmed Emiîn Dîvânı İnceleme-Tenkitli Metin- Tahlil , C. 1, Yayımlanmamış Doktora Tezi , Fırat Ünv. Sosyal Bil. Enst., Elazığ.
• DİLÇİN, Cem 2009 , Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: TDK Yay.
• EFLATUN, Muvaffak 2003 , Feyzi-i Kefevî Dîvânı: Tahlil-metin, Yayımlanmamış Doktora Tezi , Gazi Ünv. Sosyal Bilimler Enst., Ankara.
• ERDOĞAN, Mehtap 2007 , Fâtin Dîvânı, Kitabevi Yay., İstanbul.
• ERDOĞAN, Mustafa Haz. , Bursalı Rahmî ve Dîvânı, http://eki- tap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10600,bursali-rahmi- divanipdf.pdf?0 22.10.2017 .
• GÜRBÜZ, Mehmet 2005 , Rezmî Dîvânı İnceleme-Metin , Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi , Gazi Ünv. Sosyal Bilimler Ens., Ankara.
• HARMANCI, Esat Süheylî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/ Eklenti/10650,girismetinpdf.pdf?0 23.10.2017 .
• IZUTSU, Toshıhıko 2002 , İslâm Mistik Düşüncesi Üzerine Makaleler, Anka Yay., İstanbul.
• KANIK, Mahmut 2003 Çev.. , İbn-i Arabî, İlâhî Aşk, Çev.: Mahmut Kanık, İnsan Yay., İstanbul.
• İNCE, Adnan 1994 Haz. , Mirzâ-zâde Mehmed Sâlim Dîvânı, Yüksek Öğrt. Kur. Mat., Ank..
• İPEKTEN, Haluk 1990 Haz. , Nâilî Divanı, Akçağ Yay., Ankara.
• KANAR, Mehmet 2015 , Farsça Türkçe Sözlük, Say Yay. İstanbul.
• KARA, Mustafa 1995 , “Fenâ”, TDVİA, C.12, İstanbul.
• KARA ALTUNDAĞ, Ayşegül 2010 Haz. , Bolulu Hayrî Dîvânı, Bolu İl Kültür ve Turizm Müd., Ankara.
• KARAHAN, Abdülkadir 1996 Haz. , Figânî ve Divançesi, İstanbul Edebiyat Fak. Basımevi, İstanbul.
• KARAKÖSE, Saadet Haz. , Nev’î-Zâde Atâyî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10637,nevi-zade- atayipdf.pdf?0 22.10.2017 .
• KARLITEPE, Mustafa 2007 , Kelâmî Dîvânı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi , Gazi Ünv. Sosyal Bilimler Ens., Ankara.
• KAYA, Bayram Ali 2003 Haz. , Azmî-zâde Hâletî Divanı, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanın Tenkitli Metni, Harvard Ünv. Basımevi.
• KILIÇ, Mahmut Erol 2004 , Sufî ve Şiir, İnsan Yay., İstanbul.
• Mütercim Âsım Efendi 2014 , Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi, C. 6, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay., İstanbul.
• KOCAER, Abdullah Feyzi Çev. 2004 , Sahîh-i Buhârî, Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh, Yeni Şafak Gazetesi Yay., Ankara.
• MENGİ, Mine 2000 , “Divan Şiir Dilindeki Mana, Mazmun, Nükte Kelimeleri Üzerine Bir Değerlendirme”, http://turkoloji.cu.edu.tr/ ESKI%20TURK%20%20EDEBIYATI/3.php, 26.10.2017 .
• MENGİ, Mine 2000 , “Mazmun Üzerine Düşünceler”, http://turkoloji.cu.edu.tr/ ESKI%20TURK%20%20EDEBIYATI/4.php 26.10.2017 .
• NACAR, Fatih 2004 , Ferhâd Paşa Divanı, Sakarya Ünv. Sosyal Bil. Ens. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi , Sakarya.
• OKATAN, Halil İbrahim 1995 , Kafzâde Fâ’izî, Hayatı Eserleri Sanatı- Tenkitli Dîvân Metni, Yayımlanmamış Doktora Tezi , Ege Ünv. Sosyal Bil. Enst., İzmir.
• OKUYUCU, Cihan 1994 , Cinânî Hayatı Eserleri Dîvânı’nın Tenkidli Metni, TDK Yay., Ankara.
• ÖZDEMİR, Mehmet 1999 , Neccârzâde Rızâ Dîvânı’nın Edisyon Kritiği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi , Afyon Kocatepe Ünv. Sosyal Bil. Enst., Afyon.
• ÖZER, Sait 2006 , Nâtıkî Dîvânı Karşılaştırmalı Metin-İnceleme , Yayımlan- mamış Yüksek Lisans Tezi , Cumhuriyet Ünv. Sosyal Bil. Ens., Sivas.
• ÖZGÖNÜL, Öznur 2001 , Aczî Divânı İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin, Yayım- lanmamış Yüksek Lisans Tezi , Balıkesir Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enst. Balıkesir.
• ÖZTÜRK, Yılmaz 2006 , 17. yy Şairlerinden Dimetokalı Vahdetî’nin Dîvânı’nın Tenkitli Metni, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi , Marmara Ünv. Türkiyat Arşt. Enst., İstanbul.
• SCHİMMEL, Annamaria 2004 , İslamın Mistik Boyutları, Kabalcı Yay., İstanbul.
• Sefercioğlu, Nejat, Divan şiirinde Mûsikî ile ilgili Unsurların Kullanılışı: http://turkoloji.cu.edu.tr 25.10.2017.
• ŞENTÜRK, A. Atilla 2017 , Osmanlı Şiiri Kılavuzu, C.II, OSEDAM Yay., İsanbul.
• TARLAN, Ali Nihat 1981 , Edebiyat Meseleleri, Ötüken Yay. İstanbul.
• TARLAN, Ali Nihat 1992 Haz. , Hayâlî Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.
• TAŞ, Hakan 2014 , Vahyî Divanı ve İncelemesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi , İstanbul Ünv. Sosyal Bilimler Enst., İstanbul.
• ULUDAĞ, Süleyman 2001 , Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yay., İstan- bul.
• UZUN, Süreyya 2011 , Üsküdarlı Aşkî Dîvânı Tenkitli Metin, Nesre Çeviri ve 16. yy. Osmanlı Hayatının Divandaki Yansımalar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi , İstanbul Ünv. Sosyal Bilimler Enst., İstanbul.
• YAZAR, Sadık 2006 , Seyyid Şerîfî Mehmed Efendi; Hayatı, Divanı ve Hilyesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi , Fatih Ünv. Sosyal Bilimler Enst., İstanbul.
• YEKBAŞ, Hakan 2016 Haz. , Sebzî Dîvânı, Akçağ Yay., İstanbul.
• YELTEN, Muhammet 1999 Haz. , Nev’î-Zâde Atâyî- Sohbetül Ebkâr, İst. Ünv. Ed. Fak. Yay., İstanbul.
• YENİKALE, Ahmet, Ahmet Nâmî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/ Eklenti/10633,metinpdf.pdf?0, 25.10.2017 .
• YILDIRIM, Ali 1991 , İshak Çelebi Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Divanının Edisyon Kritiği , Basılmamış Yüksek Lisans Tezi , Fırat Ünv. Sosyal Bil Enst., Elazığ.
• YILDIZ, Ali 2006 , 18. yy Şairlerinden Ferhâd Paşa Dîvânı Metin-İnceleme , Basılmamış Yüksek Lisans Tezi , Marmara Ünv. Türkiyat Araşt. Enst., İstanbul.
• YURTSEVER, Murat 2000 Haz. , İsmail Hakkî Bursevî Divan, Arasta Yay., Bursa.