Fazla Sayıda Yazma Nüshası Bulunan Hacimli Bir Eserin Nüsha Ailesinin ve Tenkitli Metninin Kurulması Hakkında Değerlendirmeler: Künhü’l-ahbâr Örneği

Yıl 2018, Cilt: 21 Sayı: 21, 115 - 146, 30.12.2018

Suat Donuk

Öz

El ile çoğaltılmış tarihi metinlerin aslına yakın bir surette neşrine dayanan metin tenkidi, bilginin sonraki kuşaklara bozulmadan aktarılması bakımından oldukça önemlidir. El yazması nüshaların ortak ve ayırıcı hatalarından hareketle soy ağacını çıkartmaya dayanan stemmatoloji metin tenkidini tamamlayıcı bir bilimdir. Ülkemizde son dönemde metin tenkidi ve stemmatoloji ile ilgili kuramsal çalışmalar hız kazanmıştır. Her el yazması eserin kendine has özellikleri vardır. Muhtevası hacimli bazı tarihî kitaplar fazla sayıda yazma nüsha ile günümüze intikal etmiştir. Bu tür eserlerde muhteva malzemesi ve yazma nüshalar çok sayıda olduğu için sadece metin tenkidi ve stemmatolojinin verileriyle işin içinden çıkmak güçtür. Böyle bir eser neşredecek bir nâşir metin tenkidi ve stemmatolojinin temel kabullerinin yanı sıra esere, yazarın yaşamına, yazarın ve yüzyılın dil ve anlatım hususiyetlerine, eserin mensubu olduğu edebî dönemin ilkelerine ve tarihi bilgilere hâkim olmalıdır. Metin tenkidinin bilindik kaideleri doğrultusunda, 3-5 nüsha mukayesesiyle kuracağı bir metnin müellifin elinden çıkmış esere göre eksiklikler barındırabileceğini bilmelidir. Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Künhü’l-ahbâr adlı genel tarih kitabı Türk edebiyatının fazla sayıda nüshası bulunan hacimli eserlerinden biridir. Bu makalede Künhü’l-ahbâr örneği üzerinden fazla sayıda nüshası bulunan hacimli kitapların nüsha ailesini çıkartma hakkında değerlendirmeler yapılacak; bu tür eserlerin tenkitli metnini kurmada müellife ait cümle, paragraf, manzume vb. unsurların metin dışı kalmasını önlemek maksadıyla yeni bir yöntem teklif edilecektir.

Anahtar Kelimeler

metin tenkidi, stemmatoloji, Künhü’l-ahbâr

The Evaluations on The Establishment for The Copy Group and Text with The Criticism of A Bulky Work Which Has Got Many Manuscript Copies; The Sample of Künh el-Akhbar

Öz

The criticism of the historical texts, which are transcripted by hand, on the base of their publishing that is close to their origin is very important in terms of transfering the information to the next generation without the deterioration. The stemmatology on the base of making a family tree from the point of the manuscript copies’ common and distinctive mistakes is a science which is the complement of text criticism. The speculative studies related to the text criticism and stemmatology accelerated in our country in the recent period. Each of the manuscript works has got the specific features. Some of the historical books that their content is bulky have been inherited with many manuscripts to today. As the material of content and manuscript copies in those works have the great numbers, it is very difficult to deal only with the data of text criticism and stemmatology. A publisher who will publish such a work should get the better of the work, life of the author, the language and wording features of the author and century, the literal period’s principles and historical information that the work is involved with the main recognitions of the text criticism and stemmatology. He/she should know that a text that he/she will compare it with its 3-5 copies will include the deficiencies than the work which is made by an editor in accordance with the text criticism’s well-known bases. The general history book with the name of Künh el-Akhbar of Mustafa Ali who is from Gelibolu is one of the bulky books with the numerous copies in Turkish literature. In this article, the evaluations will be made about making the copy group of the bulky books which have the numerous copies, through the sample of Künh el-akhbar; a new method will be offered in order to prevent that the factors such as the publisher’s sentence, paragraph, poem to make a text with the criticism of such works are kept out of the text.

Anahtar Kelimeler

text criticism, stemmatology, Künh el-Akhbar

Kaynakça

• AKSOYAK, İsmail Hakkı 2007 , “Kefeli Hüseyin’in Râz-nâme Adlı Eserinde Nüsha Ailesi Kurmada İzlenen Yöntem”, Turkish Studies, Volume 2, İssue 3, s. 32-39.
• ________ 2016 , “Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Divanları’nın Nüsha Ailesini Kurmada İzlenen Yöntem”, 14. Yüzyıldan 19. Yüzyıla Anadolu ve Ru- meli’de Yazılmış Türkçe Edebi Metinler Üzerine Söylenmemiş Sözler, Ankara: Grafiker Yayınlar.
• ALAND, Kurt ve Barbara Aland 1982 , Der Text des Neuen Testaments. Einführung in die Wissenchaftlichen Ausgaben sowie in Theorie und Praxis der Modernen Texcritik, Stuttgart.
• ATEŞ, Ahmet 1942 , “Metin Tenkidi Hakkında Dâsitân-ı Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman Münasebeti ile ”, Türkiyat Mecmuası, Cilt 7, s. 253-267.
• BORDALEJO, Barbara 2011 , “The Phylogeny of the Tale-Order in the Canterbury Tales”, Stemmatik Tenkitli Metin Neşrinde Soy-ağacı Yaklaşımı, Derleyen-Çeviren Murteza Bedir, İstanbul: Küre Yayınları.
• BOZKURT, Nebi 2012 , “Ûc b. Unuk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklo- pedisi, Ankara 2012, C. 42, s. 34-35.
• ÇERÇİ, Faris 2000 , Gelibolulu Mustafa Âlî ve Künhü’l-ahbar’ında II. Selim, III. Murat ve III. Mehmet Devirleri, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• DONUK, Suat 2016 , Türk Edebiyatında Vefeyatnâme ve İsmail Beliğ’in Güldeste- i Riyâz-ı İrfân’ı, Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları.
• EKİNCİ, Ramazan hzl. 2018 , Vekayi’ü’l-fuzala Şeyhî’nin Şakâik Zeyli-Şeyhî Mehmed Efendi, editör Derya Örs, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• ERÜNSAL, İsmail 2006 , “Divan Neşirlerinde Karşılaşılan Güçlükler I: Gü- venilir Bir Metin Te’sisi”, Osmanlı Araştırmaları, XXVII, İstanbul, 17- 45.
• Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü’l-ahbâr, Süleymaniye Yazma Eser Kütüp- hanesi, Esad Efendi Bölümü, No. 2161.
• GRİFFİTH, J. G. 1968 , “A Taxonomic Study of the Manuscript Tradition of Juvenal”, Museum Helveticum, 25, 38-101.
• İSEN, Mustafa 1994 , Künhü’l-ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• KAVAKÇI, Yusuf Ziya 1982 , İslam Araştırmalarında Usul, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• KRİSTELLER, Paul Oskar 1981 , “The Lachmann Method: Merits and Limitations”, TEXT, 1, 11-20.
• LACHMANN, Karl 1969 , Kleinere Schriften, Berlin: Mouton de Gruyter.
• MAAS, Paul 1958 , Textual Criticism, çev. Barbara Flower, Oxford: Clarendon Press.
• MAAS, Paul 2011 , “Textual Criticism”, Stemmatik Tenkitli Metin Neşrinde Soy-ağacı Yaklaşımı, Derleyen-Çeviren Murteza Bedir, İstanbul: Küre Yayınları.
• O’HARA, Robert ve Peter Robinson 2000 , Report on the Textual Criticism Challenge 1991, September 2000, http://bmcr.brynmawr.edu/ 1992/03.04.22.pdf E.T: 04.09.2018 .
• OKUYUCU, Cihan 2009 , “Tenkitli Metin Çalışması ile İlgili Fikirlerim”, İslami İlimlerde Metodoloji/Usul Meselesi II, Tartışmalı İlmî İhtisas Toplantıları 1,2,3, 19-20 Nisan 2008, İstanbul, s. 442-445.
• ÖZYILDIRIM, Ali Emre vd. 2017 , Metin Neşri: Problemler, Tespitler, Öneriler, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XII, İstanbul: Klasik Yayınları.
• POLAT, Salahattin 2008 , “Çok Anlamlı, Çok Boyutlu ve Disiplinlerarası Bir Kavram: Metin Tenkidi”, Hadis Tetkikleri Dergisi, Cilt VI, Sayı I, s. 7- 28.
• REYNOLDS, L.D. ve N. G. Wilson 1975 , Scribes and Scholars. A Guide to the Transmission of Greek and Latin Literature, Oxford.
• SALEMANS, Ben 2000 , Building Stemmas with the Computer in a Cladistic, Neo-Lachmannian Way, Katholieke Universiteit Nijmegen.
• SCHMİDT, Jan 2002 , “Künhü’l-ahbâr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklo- pedisi, Ankara, C. 26, s. 555-556.
• ŞENTÜRK, M. Hüdai 2003 , Künhü’l-ahbâr C. II Fatih Sultan Mehmed Devri 1451-1481, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• TULUM, Mertol 2000 , Tarihi Metin Çalışmalarında Usul, İstanbul: Deniz Kitabevi.
• WATTEL, E. 1996 , “Clustering in Stemmatological Trees: How to Handle a Large Number of Versions”, Studies in Stemmatology, eds. Pieter van Reenan and Margot van Mulken, Amsterdam: Benjamins, 311.
• WEST, Martin L. 1973 , Textual Criticism and Editorial Technique Applicable to Greek and Latin Textes, Stutgart 1973.
• WİTKAM, Jan Just 2011 , “Establishing the Stemma: Fact or Fiction”, Stemmatik Tenkitli Metin Neşrinde Soy-ağacı Yaklaşımı, Derleyen- Çeviren Murteza Bedir, İstanbul: Küre Yayınları.