Melâmet Karşısında Kaygusuz Abdâl

Yıl 2018, Cilt: 21 Sayı: 21, 265 - 278, 30.12.2018

M. Esat Harmancı

Öz

Anadolu’da ilk ürünlerini vermeye başlayan Türk edebiyatı, göçerlerin yeni dini ve yeni kültürleri tanıma sürecinin etkisinde şekillenmiştir. Sözlü kültürün ve henüz kurumsallaşma öncesi inanç düzeninin etkisi de söz konusu edildiğinde, Anadolu’da kendine özgü bir edebi dil ortaya çıkmış oldu. İslam dinini göç sürecinde tanımış olan Türk toplumu, tabiatına da uygun olan ezoterik yatkınlık nedeniyle adına daha sonra tasavvuf diyeceğimiz bir duygu dilini özümsemiştir. Bahsi geçen İslamlaşma ve Batıya doğru göç sürecinde, manevi hava Melâmet merkezli bir maneviyat ekseninde şekillenmekte idi. Anadolu’daki öncülere bakıldığında ilk edebi üretim yapan sanatçıların hemen hepsinin Melâmet meşrepli aşk anlayışını dile getirdikleri görülür. Zamanla Anadolu’ya özgü hale gelen bu gezginci dervişliğin en yetkin temsilcilerinden biri de Kaygusuz Abdâl’dır. Bu makalede, eserlerinden hareketle Kaygusuz’un Melâmet algısı üzerinde durulacak ve eserlerine yansıması ele alınacaktır. Erkan ve doktrin açısından Anadolu Melâmîliği bağlamında Kaygusuz Abdâl’ın yeri ve önemi üzerinde durulacaktır. Melâmet doktrinine uygun düşen anahtar kavramlar üzerinden Kaygusuz’un Melâmete yaklaşımı ve kendine özgü söylemi ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Melâmet edebiyatı, Kaygusuz Abdâl, Abdâllık, meşrep

Love Again Kaygusuz Abdâl

Öz

Turkish literature, which started to give its first products in Anatolia, was shaped under the influence of the process of recognizing the new religious and new cultures of the nomads. When the influence of the oral culture and pre-institutionalization of the order of belief was mentioned, a literary language emerged in Anatolia. Turkish society, who recognized the religion of Islam in the process of immigration, assimilated a sense of emotion which we would call sufism in the name of esoteric predisposition. In the process of Islamization and migration to the West, the spiritual air was formed on the axis of a spirituality centered on Melâmet. When we look at the pioneers in Anatolia, it is seen that almost all of the artists who make the first literary production express their understanding of Melâmet love. Kaygusuz Abdâl is one of the most competent representatives of these sofists who have become peculiar to Anatolia. In this article, we will focus on Kaygusuz Abdâl 's Melâmet perception and reflect on his works. In terms of doctrine, the place and importance of Kaygusuz Abdâl in the context of Anatolian Melâmet will be emphasized. The key concepts of the Melâmet doctrine will attempt to elucidate Kaygusuz Abdâl 's approach to discourse and his own discourse.

Anahtar Kelimeler

Melâmet literature, Kaygusuz Abdâl, Heteredox sufism

Kaynakça

• ERDEM YILDIRIM, Burcu 2011 , Kaygusuz Baba Abdâl ’nın Budalanâme Adlı Eserinin İncelenmesi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• GÜZEL, A. 1983 , Kaygusuz Abdâl’ın Mensur Eserleri, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• GÜZEL, Abdurrahman 1999 , Abdâl Mûsâ Velâyetnâmesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• GÜZEL, Abdurrahman 1999 , Kaygusuz Abdâl Alâaddin Gaybî Menâkıbnâmesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• GÜZEL, Abdurrahman 2010 , Kaygusuz Abdâl Dîvânı, Ankara: MEB Yayınları.
• GÜZEL, Abdurrahman 1983 , Kaygusuz Abdâl’ın Mensur Eserleri, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• GÜZEL, Abdurrahman 2004 , Kaygusuz Abdâl Alâaddin Gaybî , Ankara: Akçağ Yayınları.
• KAYGUSUZ ABDÂL, Mesnevi 3, Marburg, Ms. or. oct. 4044, v. 71b-105a.
• OCAK, A. Yaşar 1999 , Kalenderîler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• OCAK, A. Yaşar 2000 . Alevi-Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri, İstan- bul: İletişim Yayınları.
• OCAK, A. Yaşar 2000 , Babaîler İsyanı, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• ULUDAĞ, Süleyman 1988 , DİA “Abdâl” Maddesi, I, 59-61.