A Debatable Saj’ Type: Saj’- Al Mutawazin

Yıl 2018, Cilt: 21 Sayı: 21, 589 - 604, 30.12.2018

Mehmet Fatih Köksal

Öz

One of the main harmony elements in Classical Turkish prose is “saj’ ”. As it is seen in all topics of rhetoric, the source of saj’ is inimitable words of Qur’an, i’jaz al-Quran in other words. There have been various definitions and evaluations in numerous sources from old types of rhetoric books to contemporary works. However, it draws attention that since before now especially one type of saj’ has been debatable. While some sources do not mention this type at all, some recall it with varied terms and some other define it in several ways. In fact, saj’ al-mutawazin is completely different from other types of saj’ in that the words are similar in metre but different in the final sound s called “revî“. In this article after reviewing the approaches of rhetoric books, literary theory sources and literary dictionaries to saj’ al-mutawazin, we will examine the place of this type in Qur’an that is centre of attraction and adress of reference in this issue. We also search the implementations of this type of saj’ in Sinan Pasha’s works those are accepted as the zenith of Turkish rhymed prose. Finally, we will some new detections and evaluations from theoritical to a practical level in saj’ al-mutawazin that is seen ambiguous.

Anahtar Kelimeler

Saj’, saj’ al-mutawazin, Classical Turkish prose, saj’ types, muwazene

Tartışmalı Bir Seci’ Türü: Sec’-i Mütevâzin

Öz

Klasik Türk nesrinin en önemli ahenk unsuru “seci”dir. Belâgatin hemen bütün konularında olduğu gibi seci için de kaynak Kur’ân-ı Kerim’in icaz yüklü elfazı olmuştur. En eski belâgat kitaplarından çağdaş çalışmalara kadar seci türlerine dair değişik tanım ve değerlendirmeler yapılmıştır. Seci türleri arasında özellikle birinin, öteden beri tartışma konusu olduğu dikkat çekmektedir. Kimi kitaplar bu seci türüne hiç yer vermezken kimilerinde farklı adlarla takdim edilmiş, kimilerinde ise tanımı değişik yapılmıştır. “Sec’-i mütevâzin” veya Türkçe söyleyişle “ölçülü seci” diyebileceğimiz bu seci, kelimelerin revîlerinin kafiye harfi ayrı, sadece vezinlerinin aynı olması bakımından diğer seci türlerinden büsbütün farklıdır. Bu makalede, belâgat kitapları, edebiyat sözlükleri ve edebiyat nazariyesi kitaplarının sec’-i mütevazine yaklaşımına göz atıldıktan sonra, bu türün belâgat kurallarının referans ve cazibe merkezi olan Kur’an’daki yeri ile müsecca nesrimizin zirvesi kabul edilen Sinan Paşa’nın eserlerindeki tatbikatı araştırılacaktır. Nihayet, muğlak görünen bu seci türü üzerine teoriden pratiğe uzanan bir vasat üzerinde tespit ve değerlendirmelerde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Seci, sec’-i mütevâzin, Klasik Türk nesri, seci türleri, muvazene

Kaynakça

• ABDUNNÂFİ İFFET 1289 , en-Nef’u’l-muavvel fî Tercemeti’t-Telhîs ve’l-Mutav- vel, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• AHMED CEVDET 1298 , Belâgat-i Osmâniye, İstanbul: Mahmûd Bey Matbaası.
• AHMED HAMDÎ 1293 , Belâgat-i Lisân-i Osmânî, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• ALİ NAZÎMÂ 1308 , Muhtıra-i Belâgat, İstanbul: Kasbar Matbaası.
• ATEŞ, Ahmet 1997 , “Sec’“, İslâm Ansiklopedisi, 10. cilt, Eskişehir: MEB Yayını.
• BİLGEGİL, M. Kaya 1989 , Edebiyat Bilgi ve Teorileri Belâgat , Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• BOLELLİ, Nusreddin 2001 , Belâgat -Beyân-Me’ânî-Bedî’ İlimleri- Arap Edebiyatı, İstanbul: M.Ü. İlahiyat Vakfı Yayınları.
• BULUT, Ali 2015 , Belâgat Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınlar.
• COŞKUN, Menderes 2007 , Sözün Büyüsü Edebî Sanatlar, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• DÂD, Sîmâ 1378 , Ferheng-i Istılâhât-ı Edebî, Tehran: İntişârât-ı Morvârîd.
• DURMUŞ, İsmail 2009 , “Seci”, İslâm Ansiklopedisi. C. 36, İstanbul: TDV Yayınları, s. 273-27.
• HATÎB EL-KAZVÎNÎ trsz , Telhîs ve Tercümesi – Kur’ân’ın Eşsiz Belâgati. Hazırlayanlar: Nevzat H. Yanık, Mustafa Kılıçlı, M. Sadi Çöğenli, İstanbul: Huzur Yayın-Dağtım.
• İBN MANZÛR 1981 , Lisânu’l-Arab, Tah.: Abdullah Ali el-Kebîr, Muhammed Ahmed Hasebullah, Haşim Muhammed eş-Şâzli, Kahire: Dâru’l- Maarif.
• İSMÂÎL-İ ANKARAVÎ 1284 , Miftâhü’l-belâga ve Mısbâhu’l-fesâha, İstanbul: Tasvîr-i Efkâr Matbaası.
• KÖKSAL, M. Fatih 2014 , “Nesir ve Seci”, Klasik Osmanlı Nesri, Haz. Cihan Okuyucu, Ahmet Kartal, M. Fatih Köksal, İstanbul: Kesit Yayınları.
• KUTLU, Mustafa 1990 , “Seci”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul: Dergâh Yayınları, s. 479-481.
• KÜLEKÇİ, Numan 1999 , Açıklamalar ve Örneklerle Edebî Sanatlar, 2. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• MEHMED TÂHİR SELÂM 1257 , Terceme-i Mîzânü’l-edeb, İstanbul: Takvîmhâne-i Âmire Matbaası.
• RECÂÎZÂDE MAHMÛD EKREM 1299 , Ta’lîm-i Edebiyât, İstanbul: Mihrân Matbaası.
• SHREEF, Mohammed Ali 2015 , El-Hatîb El-Kazvînî’nin Telhîsu’l-Miftâh Eseri Işığında Klâsik Türk Edebiyatı Belâgat Terimlerinin Tasnîfi, Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• SÜLEYMÂN PAŞA 1289 , Mebâni’l-inşâ, İstanbul: Mekteb-i Fünûn-ı Harbiye- i Şâhâne Matbaası.
• SÜYÛTÎ: İmam Celaleddin es-Suyuti 1983? , el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’an -Kur’an İlimleri Ansiklopedisi-, 2 cilt, Tercüme edenler: Sakıp Yıldız, Hüseyin Avni Çelik, İstanbul: Madve Yayınları.
• TULUM, Mertol 1971 , Sinan Paşa Tazarru’nâme, İstanbul: MEB Yayınları.
• TULUM, Mertol 2013 , Sinan Paşa Maârif-nâme Özlü Sözler ve Öğütler Kitabı, Ankara: AKM Yayınları.
• YILDIZ, Ayşe 2007 , “Bazı Belâgat Kitaplarına Göre Secinin Tanım ve Tasnifi Üzerine Düşünceler”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 2/4, s. 1055-1065.