Haydarî-zâde İbrahim Efendi ve Manzûmeleri

Yıl 2019, Cilt: 22 Sayı: 22, 1 - 36, 01.07.2019

Mehmet Altunmeral

Öz

Haydarî-zâde İbrahim Efendi Haydarî-zâde Âsım Efendi’nin oğludur. 1280/1863-1864 yılında Erbil’de dünyaya gelmiştir. Devlet kademesinde değişik görevlerde bulunmuştur. En önemli görevi ise dört kez ifa ettiği şeyhülislâmlıktır. Ömrünün son döneminde Bağdat’a gelmiş ve burada 1930 yılının Aralık ayında vefat etmiştir. Haydarî-zâde İbrahim Efendi’nin basılmış mensûr ve manzûm eserleri şunlardır: Mezâhib ve Turuk-ı İslâmiyye Târihi 1919 , Rü’yâ 1911 , Garbdan Şarka 1911 , Terkîb-i Bend 1912 ve Irak Ordusuna Hitâb 1919 . Ayrıca dinî konularda kaleme aldığı yazıları Sırât-ı Müstakîm ve Sebîlü’r-Reşâd dergilerinde yayımlanmıştır. Mezâhib ve Turuk- ı İslâmiyye Târihi isimli eserinde mezheplerin çıkış sebepleri, nübüvvet, dinî fırkalar gibi konular ele alınmıştır. Dokuz bendden oluşan Terkîb-i Bend dışındaki manzûmelerini mesnevi nazım biçimiyle kaleme almıştır. Bu çalışmada önce Haydarî-zâde İbrahim Hakkı Efendi’nin hayatına ve mensûr eserleri hakkında ulaştığımız bilgilere yer verilmiştir. Sonra şairliğine değinilmiş ve manzûm eserlerinin incelemesi yapılmıştır. Lamartine’den çevirisi olan Garbdan Şarka, Terkîb-i Bend ve Irak Ordusuna Hitâb isimli eserlerinin tam metni çalışmaya dâhil edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Haydarî-zâde, Rü’yâ, Garbdan Şarka, Terkîb-i Bend, Irak Ordusuna Hitâb

Haydari-zade İbrahim Hakkı Efendi and His Poems

Öz

Haydarî-zâde İbrahim Efendi Haydarî-zâde Âsım Efendi’nin oğludur. 1280/1863-1864 yılında Erbil’de dünyaya gelmiştir. Devlet kademesinde değişik görevlerde bulunmuştur. En önemli görevi ise dört kez ifa ettiği şeyhülislâmlıktır. Ömrünün son döneminde Bağdat’a gelmiş ve burada 1930 yılının Aralık ayında vefat etmiştir. Haydarî-zâde İbrahim Efendi’nin basılmış mensûr ve manzûm eserleri şunlardır: Mezâhib ve Turuk-ı İslâmiyye Târihi 1919 , Rü’yâ 1911 , Garbdan Şarka 1911 , Terkîb-i Bend 1912 ve Irak Ordusuna Hitâb 1919 . Ayrıca dinî konularda kaleme aldığı yazıları Sırât-ı Müstakîm ve Sebîlü’r-Reşâd dergilerinde yayımlanmıştır. Mezâhib ve Turuk- ı İslâmiyye Târihi isimli eserinde mezheplerin çıkış sebepleri, nübüvvet, dinî fırkalar gibi konular ele alınmıştır. Dokuz bendden oluşan Terkîb-i Bend dışındaki manzûmelerini mesnevi nazım biçimiyle kaleme almıştır. Bu çalışmada önce Haydarî-zâde İbrahim Hakkı Efendi’nin hayatına ve mensûr eserleri hakkında ulaştığımız bilgilere yer verilmiştir. Sonra şairliğine değinilmiş ve manzûm eserlerinin incelemesi yapılmıştır. Lamartine’den çevirisi olan Garbdan Şarka, Terkîb-i Bend ve Irak Ordusuna Hitâb isimli eserlerinin tam metni çalışmaya dâhil edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Haydari-zade, Rüya, Garbdan Şarka, Terkib-i Bend, Irak Ordusuna Hitab

Kaynakça

• ALTUNSU, Abdülkadir 1972 , Osmanlı Şeyhülislâmları, Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• BEYDİLLİ, Kemal ve Mehmet İpşirli 2000 , “Haydarîzâde İbrâhim Efendi”, DİA, 21, 297-298.
• ÇAKIR, Ömer 2016 , “Irak Cepkhesi’ndeki Savaşların Türk Edebiyatındaki Yansımaları”, Kûtü’l-Amâre Zaferi’nin 100 Yılı Münasebetiyle I. Dünya Savaşı’nda Irak Cephesi Uluslararası Sempozyumu Bildiri Kitabı, An- kara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 541-557.
• ÇALIŞKAN, Nurettin ve Mehmet Ünal 2018 , “Bir Osmanlı Aydınının Dilin- den Döenm Eleştirisi: Şeyhü’l-İslâm Haydarî-zâde İbrahim Efendi’nin Rüyâ Mesnevîsi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11/60, 44-55.
• ERTEM, Rekin ve Sadık Albayrak 1981 , İslam Mezhepleri ve Tarikatları Tarihi, İstanbul: Medrese Yayınevi.
• HAYDARÎ-ZÂDE İBRÂHÎM 1329a , Rü’yâ, İstanbul: Hilal Matbaası.
• HAYDARÎ-ZÂDE İBRÂHÎM 1329b , Garbdan Şarka-Evsâf-ı Celîle-i Muham- medî, İstanbul: Hilal Matbaası.
• HAYDARÎ-ZÂDE İBRÂHÎM 1330 , Terkîb-i Bend, İstanbul: Hilal Matbaası.
• HAYDARÎ-ZÂDE İBRÂHÎM 1335a , Mezâhib ve Turuk-ı İslâmiyye Târihi, İs- tanbul: Evkaf-ı İslamiyye Matbaası.
• HAYDARÎ-ZÂDE İBRÂHÎM 1335b , ´Irak Ordusuna Hitâb, İstanbul: Matbaa- i Amire.
• HAYDARÎ-ZÂDE İBRÂHÎM EFENDİ 2018 , Mezhepler, Hazırlayan: Harun Çetin, İstanbul: İlim ve Hikmet Yayınları.
• İNAL, İbnü’l-Emin Mahmud Kemal 1982 , Son Sadrazamlar, IV, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• İNAL, İbnü’l-Emin Mahmud Kemal 2000 , Son Asır Türk Şâirleri, II, Hazırla- yan: M. Kayahan Özgül, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• KARAGEDİK, Hasan 2010 , Haydari-zade İbrahim Efendi’nin Mezahip ve Turuk- ı İslamiyye Adlı Eseri’nin İslam Mezhepleri Tarihindeki Yeri ve Önemi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Mezhepleri Tarihi Bilim Dalı.