Belîğî ve Dîvânçesi

Yıl 2019, Cilt: 22 Sayı: 22, 359 - 448, 01.07.2019

Yunus Kaplan

Öz

Klasik Türk şiirinde zirvenin yaşandığı bir dönem olan 16. yüzyılda sayısız şair yetişmiştir. Bu şairlerinden biri de hayatı hakkında kaynaklarda verilen bilgilerin oldukça sınırlı olduğu Belîğî’dir. İstanbullu olan şairin doğum tarihi ve asıl ismi bilinmemektedir. Meslek olarak yeniçeriliği seçmiş ve III. Murad devrinde ölmüştür. Tezkireci Latîfî’ye göre Belîğî, dîvân sahibi bir şairdir. Ancak bu eserin herhangi bir nüshasına şimdiye kadar ulaşılamamış olsa da şiir mecmualarında şairin bir dîvânçe oluşturacak kadar çok şiiri kayıtlıdır. Genellikle âşıkane ve rindane tarzda şiirler yazan Belîğî’nin şairliğinden tezkireciler övgüyle bahsetmişlerdir. Yazdığı şiirlerle divan edebiyatının iyi bir temsilcisi olduğunu ispat eden Belîğî, yaşadığı dönemin edebî zevkini bu şiirlere aksettirmede oldukça başarılı olmuştur. Vezin, kafiye ve nazım şekillerini şiire tatbik etmede oldukça başarılı olan şair, bu başarıyı mazmunları kullanma ve ince hayaller bulmada da göstermiştir. Bu çalışmada önce; Belîğî’nin şiir mecmuaları ve çeşitli biyografik kaynakların taranması neticesinde tespit edilen şiirlerinin şekil ve muhteva özellikleri üzerinde durulacak; daha sonra klasik divan tertibine uygun bir sıralanışla bu şiirlerin çeviri yazılı metnine yer verilerek şairin Dîvânçe’si oluşturulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, 16. Yüzyıl, Belîğî, Dîvânçe

Beligi and His Divanche

Öz

Numerous poets grew in 16th century which is a period when the peak was seen in the classical Turkish poetry. One of these poets is Beligi that the information on his life from the sources is very limited. The date of birth and real name of the poet who is from İstanbul are not known. He chose the janizary as occupation and he died in Murat the Third’s period. Latifi, a collector of the biographies thought that Beligi is a poet who has divan. However, many of his poetries which are enough to make a divanche are recorded in the poetry journals even if any copies of his divan has not been able to be reached up to now. The collectors of biography spoke highly of Beligi’s poesy that he wrote generally in the amorous and unconventional style. Beligi who demonstrated that he was the good representative of the divan literature with the poetries that he wrote succeeded in reflecting the literary pleasure of period, when he lived, into those poetries. The poet who was very successful at carrying out the rhythm, rhyme and verse forms into the poetry indicated his success in using the poetic themes and finding the nice imaginations. In this study, the form and content features of his determined poetries will be firstly emphasized as a result of the literature review related to Beligi’s poetry journals and the various biographies; then, the poetry’s divanche will be formed as those poetries’ translated-written text is included in an appropriate array to the classical divan formation.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Poetry, 16th Century, Beligi, Divançe

Kaynakça

• AÇIKGÖZ, Namık 2017 , Riyâzü’ş-Şu’arâ, Ankara: KTB. Yayınları. [Erişim Tarihi 05.03.2018]. e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/ Eklenti/54137,540229-riyazu39s-suarapdfpdf.pdf?0.
• AKBAYAR, Nuri Hzl. 1998 , Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî Yâhud Tezkîre- i Meşâhir-i Osmânî , C. 2. İstanbul: Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı Ortak Yay.
• AYÇİÇEĞİ, Bünyamin 2016 , “Nuruosmaniye Kütüphanesi Türkçe Şiir Mecmû‘aları: İnceleme-Dizin”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı 16, İstanbul, s. 227-367.
• CANIM, Rıdvan 2018 , Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ, Ankara: KTB. Yayınları. [E.T.: 01.02.2019]. e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/60327,latifi-tezkiretus- suara-ve-tabsiratun-nuzamapdf.pdf?0.
• DEVELLİOĞLU, Ferid 2011 , Ansiklopedik Osmanlıca-Türkçe Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• EFE, Zahid 2019 , “Kastamonulu Divan Şairi Tâli‘î ve Şiirleri”, Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 8/18, s.120- 153.
• EYDURAN, Aysun 2017 , Tezkîretü’ş-Şu’arâ, Ankara: KTB. Yayınları. [E.T.: 01.03.2018]. e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1- 83504/kinalizade-hasan-celebi---tezkiretuŻs-suara.html.
• GIYNAŞ, Kamil Ali 2017 , Pervâne Bey Mecmuası, Ankara: KTB. Yayınları. [E.T.: 06.09.2018]. e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/ Eklenti/55832,pervane-bey-mecmuasi-pdf.pdf?0.
• GÜRBÜZ, İncinur Atik 2018 , Mecmû’atü’l-Letâ’if ve Sandûkatü’l-Ma’ârif, Ankara: KTB. Yayınları. [E.T.: 15.01.2019]. e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/57123,mecmuatul- letaif-ve-sandukatul-maarifpdf.pdf?0.
• GÜRBÜZ, Mehmet 2018 , Sultân-ı Hûbâna Münâsib Eş’âr, Ankara: KTB. Yayınları. [Erişim Tarihi 05.02.2019]. e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/58582,sultan-i-hubana- -munasib-esarpdf.pdf?0.
• İSEN, Mustafa 1994 , Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KALYON, Abuzer 2011 , Peşteli Hisâlî, Metâli’ü’n-Nezâ’ir II. Cilt İnceleme- Metin, Ankara: Gazi Üniv. SBE, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• KAYA, Bige 2003 , Hisâlî Hayatı - Eserleri ve Metâliü'n-Nezâir Adlı Eserinin Birinci Cildi: İnceleme-Metin, Gazi Üniv. SBE, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• KAYABAŞI, Bekir 1997 , Kaf-zâde Fâ’izî’nin Zübdetü’l-Eş’âr’ı. Malatya: İnönü Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• KILIÇ, Filiz 2018 , Meşâ’irü’ş-Şu’arâ, Ankara: KTB. Yayınları. [E.T.: 01.02.2019]. e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/ 59036,asik-celebi-mesairus-suarapdf.pdf?0.
• KÖKSAL, Fatih 2009 , “Metin Neşrinde Vezinle İlgili Problemler, Bazı Tespit ve Teklifler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 3, İstanbul. s. 63-86.
• KURNAZ, Cemal ve Mustafa Tatcı hzl. 2001 , Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C. 1. Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Mecmû’a-i Eş’âr, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet MC 479, vr. 8b-9a.
• Mecmû’a-i Eş’âr, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, T 3560, vr. 62b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, T 3563, vr. 110b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, T 10390, vr. 8a, 138b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, T 752, vr. 14b, 24b, 25b, 37b-38a, 52a, 64b-65a.
• Mecmû’a-i Eş’âr, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, T 3759, vr. 22a, 40b
• Mecmû’a-i Eş’âr, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, T 10392, vr. 69b-71a, 74a.
• Mecmû’a-i Eş’âr, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, T 2955, vr. 106a.
• Mecmû’a-i Eş’âr, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, T 2955, vr. 130a.
• Mecmû’a-i Eş’âr, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, T 3795, vr. 34b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, T 1826, vr. 34b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, T 1532, vr. 65a.
• Mecmû’a-i Eş’âr, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, T 105, vr. 16a.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, 15 Hk 224, vr. 76b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Manzum 543, vr. 93b-94b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Manzum 564, vr. 38b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Hk 110, vr. 88a
• Mecmû’a-i Eş’âr, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Hk 3184, vr. 278a, 285a.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 3853, vr. 26b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz FB 263, vr. 97a-b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 1694, vr. 38b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz FB 263/2, vr. 97a.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Nuruosmaniye Kütüphanesi 4962, vr. 69a, 270b, 278b, 280b, 283a-284a, 289b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Nuruosmaniye Kütüphanesi 4976, vr. 347a-348a.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Oğuz Ergeç Özel Koleksiyonu, vr. 102a.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Selimiye Kütüphanesi, 22 Sel 2164, vr. 170a.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Selimiye Kütüphanesi, 22 Sel 2309, vr. 43b, 46b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Süleymaniye Kütüphanesi, Ali Nihat Tarlan 62, vr. 81b-82a, 89a.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Süleymaniye Kütüphanesi, Ali Nihat Tarlan 67, vr. 10b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Süleymaniye Kütüphanesi, Atıf Efendi 2254, vr. 87b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih 5351, vr. 87b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud 6316, vr. 16b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Süleymaniye Kütüphanesi, Hâlet Efendi Eki 244, vr. 79b, 137b, 139b, 352a.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Süleymaniye Kütüphanesi, Hasan Hüsnü Paşa 1031, vr. 18b, 177a.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Süleymaniye Kütüphanesi, Zühdü Bey 226, vr. 12b, 16b-17a, 19a-b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Revan 1972, vr. 270a, 316a, 333a, 350a.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Yapı Kredi Sermet Çifter Kütüphanesi 1082, vr. 40b, 48b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Yapı Kredi Sermet Çifter Kütüphanesi 412, vr. 24a
• Müstakim-zâde Süleyman Sadeddin, Mecelletü’n-Nisâb, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Atatürk Kitaplığı, Bel_Arp_01100.
• SOLMAZ, Süleyman 2018 , Gülşen-i Şu’arâ, Ankara: KTB. Yayınları. [E.T.: 01.05.2019]. e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56733,ahdi-gulsen-i- suarapdf.pdf?0.
• Şemseddin Sâmî 1314 , Kâmûsu’l-Âlâm. C. 2, İstanbul: Mihran Matbaası.
• ZAVOTÇU, Gencay 2009 , Zehr-i Mâr-zâde Seyyid Mehmet Rızâ, Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Tezkiresi. Ankara: KTB. Yayınları. [E.T.: 01.01.2017]. e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1- 83506/zehr-i-mrzade-seyyid-mehmed-riza---tezkire-i-riza.html.