Söze Vurulan Mühür: Bâkî’nin Hâtem Kasidesi’nde Anlam Boyutları

Yıl 2019, Cilt: 22 Sayı: 22, 449 - 488, 01.07.2019

Volkan Karagözlü

Öz

Aynı malzemeyle üreten iki sanatçının birbirine olan üstünlükleri malzemeyi kullanma şeklinden kaynaklanır. Sanatçının ustalığı sanat eserinin değerini belirlemede başat rol oynarken sanat eserinin başarısını da ortaya koyar. Plastik sanatlarda görsel malzemenin estetik biçimde kullanımı biçim ile ilgili olmasına rağmen, yazılı eserlerde işitme duyusu sanat eserini değerlendirmek için kullanılır. İster plastik sanatlarda isterse yazılı sanatlarda olsun eserin başarısı, anlatımındaki ustalığa bağlıdır. Yazılı eserlerde bu ustalık kelime ve kelimelerin kullanılma biçimlerinde ortaya çıkar. Üzerinde araştırma yapılacak sanat eseri şiirse ve oluşturulduğu dönemin sosyal, ekonomik, psikolojik ve kültürel bağlamından kopmuş ve uzaklaşmış bir sanat eserinden söz ediliyorsa, sanatçının üslubunu belirlemek bir kat daha zor hâle gelecektir. Bâkî’nin Semiz Ali Paşa’ya sunduğu Hâtem Kasidesi, anlam ve anlatım olanakları bakımından son derece dikkati çeken bir yapıya sahiptir. 57 beyitlik kasideyi bir sadrazama sunulmuş, sanatlı süslü söyleyişleri olan bir şiir olarak okumak mümkün; fakat şairin üslubu ve kelimeler arasındaki ilişkiler çözüldüğünde şiirin sadece caize almak için sunulan veya şairin sanat gücünü göstermek için yazılan satırlardan ibaret olmadığı anlaşılmaktadır. Bâkî’nin kasidesi iç içe geçmiş çeşitli anlam katmanlarından oluşmuştur. Bunlar sayesinde anlam yelpazesi genişletilmiş şiirde adeta anlam yumağı oluşturulmuştur. Beytin ilk okunduğundaki anlamı, kelimeler arasındaki anlam ilişkileri değerlendirildiğinde daha sonra farklılaşmaktadır. Şairin dili ustaca kullanması sayesinde ortaya çıkan bu durum sonucunda şiir değişik anlamlara gelecek şekilde okunabilmektedir. Kasidede biçimin getirdiği kompozisyonun dışında Bâkî tarafından oluşturulan kompozisyon özelliği sayesinde, anlatımın sürekliliği ve anlatımdaki değişiklikler gözlemlenebilmektedir. Hâtem Kasidesi’nin bir özelliği de beyitler arasında izlenebilir bütünlerin olmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Bâkî, kaside, mühür, üslup, anlam katmanları

Seal The Expression: Meaning Dimension of Bâkî’s Hatem Ode

Öz

The superiority of the two artists who produce with the same material is due to the way they use the material. The master of an artist plays a key role in determining the value of a work of art, but also reveals the success of the work of art. Although the use of visual material in aesthetic form is related to the form in plastic arts, the sense of hearing in written works is used to evaluate the work of art. Whether it is in plastic arts or written arts, the success of the work depends on the mastery of the expression. This mastery in written works, has revealed words and the way words are used. If the artwork to be investigated is poetry and If you are talking about a work of art that has broken away from the social, economic, psychological, and cultural context of the era it will become a bit more difficult to determine the style of the artist. Hâtem Ode, presented by Bâkî to Semiz Ali Pasha, has a very remarkable structure in terms of meaning and expression possibilities. It is possible to read it as a poem with artful ornate pronunciations, 57 couplets eulogy was presented to a grand vizier. However, when relations between poetry style and words are resolved, it is understood that poetry is not merely the lines presented to show or to show the artistry of the poet. Apart from the composition brought by the form on the ode, on account of the composition feature created by Bâkî, continuity of narration and changes in narrative can be observed. One characteristic of Hâtem Ode is that there are all traceable tracks among the couplets. So much so that in the beginning the features of a seal, the materials used in the seal, the shape of the seal, the structure, the pieces. In short, the stage of construction of the seal can be followed in order.

Anahtar Kelimeler

Bâkî, ode, seal, style, semantic stratum

Kaynakça

• ALLAN, J. 1979 , “Mühür”, MEB İslam Ansiklopedisi, VIII, İstanbul: Milli Eği- tim Basımevi.
• ALLAN, J. 1987 , “Hâtem”, MEB İslam Ansiklopedisi, V, 1. Kısım, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• DANKOFF, Robert, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı 2006 , Evliya Çelebi Se- yahatnamesi Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu-Dizini, I, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• FİRDEVSİ, 1994 , Şehnâme, II, Çev. Necati Lugal , İstanbul: MEB Yayınları.
• KAPLAN, Hasan 2013 , Bâkî’nin Ses Dünyası, Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KURNAZ, Cemal 1998 , “Hümâ”, TDV İslam Ansiklopedisi, XVIII, Ankara: TDV Yayınları, s. 478.
• KUTLAR, F. Sabiha 2005 , Klasik Dönem Metinlerinde Değerli Taşlar ve Risâle-i Cevâhir-nâme, Ankara: Öncü Yayınevi.
• KÜÇÜK, Sabahattin 1994 , Bâkî Divânı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KÜÇÜKAŞÇI, Sabri Mustafa 2013 , “Yüzük”, TDV İslam Ansiklopedisi, XLIV, İstanbul: TDV Yayınları, s. 55-57.
• KÜTÜKOĞLU S., Mübahat 2006 , “Mühür”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXI, İstanbul: TDV Yayınları, s. 530-531.
• MEHMED SALÂHÎ 1313 , Kâmûs-ı Osmânî, III, İstanbul: Mahmûd Beg Mat- baası.
• “Mühür Mumu” 2004 , Ana Britanica, XVI, s. 342.
• MÜTERCİM ÂSIM EFENDİ 2000 , Burhân-ı Kâtı’, Haz. Mürsel Öztürk - Derya Örs , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• OCAK, Ahmet Yaşar 1999 , Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sûfîlik: Kalen- derîler, XVI-XVII. Yüzyıllar , Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ONAY, Ahmet Talat 2007 , Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Birleşik Yayınevi.
• REDHOUSE, S. James W. 1992 , Turkish and English Lexicon, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• SEFERCİOĞLU, M. Nejat 2008 , “Meyve Redifli Gazeller”, Turkish Studies, III/5, s. 321-344.
• STEINGASS, F. 1998 , A Comprehensive Persian-English Dictionray, Beirut: Lib- rairie du Liban Publishers.
• ŞAHİN, Esma 2011 , Bâkî Divanı’na Göre 16. Yüzyıl Osmanlı Toplum Hayatı, Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensti- tüsü.
• TUNÇ, Sema, Emine Yeniterzi 2013 , “Divan Şiirinde Mühür”, Turkish Stu- dies, VIII/ 1 , s. 2633-2650.
• Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, 2003 , II, s.81.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı 1995 , “Tuğra ve Pençeler ile Ferman ve Bu- yuruldulara Dair”, Belleten, V/17-18 Ankara: TTK Yayınevi, s.101- 157.
• http://www.erospirlanta.com/icerik/pirlanta-ozellikleri E.T.: 01.07.2018 .
• https://www.thâlespirlanta.com/pirlantahakkinda-merak-ettikleri- niz/pirlanta-sozlugu-97.htm E.T.: 01.07.2018 .
• http://www.tdk.gov.tr/in- dex.php?option=com_gts&arama=gts&kelime=göz%20kulak%20o lmak&cesit=29&guid=TDK.GTS.5b5da58d816275.02848374 E.T.: 29.07.2018 .