Arapça Mesellerin Bir Tercümesi: Kudsî'nin Terceme-i Durûb-ı Emsâl-i Arabiyye’si

Yıl 2019, Cilt: 22 Sayı: 22, 669 - 688, 01.07.2019

Rabbaa Rababa

Öz

Kültür ve medeniyetin en özlü aynalarından olan meseller, hemen her dönem dikkat çekici metaforlar olmuştur. Kaynaklar, mesellerin anlamı kuvvetlendirmek ve düşünceyi kısa yoldan ifade etmek amacıyla kullanıldığını vurgular. Her meselin arkasındaki derin yapı, anlam ve hikâye sözün özü bağlamında oldukça önemlidir. İslami dönemde İran ve Arap edebiyatlarının etkisiyle edebi metinlerde sıkça görülen meseller, özellikle XVII. yüzyıldan sonra daha çok işlenmiştir. Kudsi’nin eseri Tercemei Durûb-ı Emsâl-ı Arabiyye, Arapça mesellerin Türkçeye çevirisidir. Kudsi’nin eseri 28 bölümden oluşmaktadır. Eserde 120 meseli alfabetik olarak verip tercüme etmiştir. Kudsi’nin özellikle mesellerin kullanım sebeplerini açıklaması, onu benzerlerinden ayırmaktadır. Kudsi’nin eserdeki didaktik tavrı, öne çıkan temel unsurlardan biridir. Terceme-i Durûb-ı Emsâlı Arabiyye’deki derkenar açıklamaları, farklı bir üslubun esere hâkim olduğunu göstermektedir. Eser, dönem padişahı III. Ahmed’e sunulmuştur. Eserde geçen Arap atasözlerine bakıldığında kaynak olarak Kur’ân, hadîs, hâdise, teşbih, kıssa, hikmet ve şiirin seçildiği tespit edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat, mesel, Kudsî, Terceme-i Durub-ı Emsâl-ı Arabiyye

A Sample of an Arabic Proverbs Translation: Qudsi's Terceme-i Durub-i Emsal-i Arabiyye

Öz

Proverbs, which are the most concise mirrors of culture and civilization, have been remarkable metaphors almost every period. The sources emphasize that proverbs are used to strengthen meaning and to express thought in a short way. The deep structure, meaning, and story behind every proverb are very important in the context of the word. The proverbs, which are frequently seen in literary texts under the influence of Iranian and Arabic literature in the Islamic period, have been mostly studied after the 17th century. Qudsi’s work “Terceme-i Durub-i Emsal-i Arabiyye” is translation of Arabic proverbs into Turkish. The work of Qudsi consists of 28 chapters. He translated 120 proverbs in alphabetical order and translated them. Qudsi's explanation of the reasons for the use of proverbs, in particular, distinguishes him from his peers. Qudsi's didactic attitude in his work is one of the main elements. The explanations of the “Terceme-i Durûb-i Emsâl-i Arabiyye” show that a different style dominates the work. This work is dedicated to Sultan Ahmed 3nd. When we look at the Arab proverbs mentioned in the book, we have determined that the Qur'an, hadith, event, simile, verse, wisdom and poetry have been chosen.

Anahtar Kelimeler

Literature, proverb, Qudsi, Terceme-i Durub-i Emsal-i Arabiyye

Kaynakça

• ABDULLÂH KUDSÎ, Tercüme-i Durûb-ı Emsâl-ı Arabiyye, Süleymaniye Kü- tüphanesi, Nuruosmaniye 4928: 55. vr, 1a-55a.
• AKSOY, Ömer Asım 1988 , Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, II cilt İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• ASKERÎ, Hasen 1988 , Cemheretü’l-Emsâl, II cilt , Beyrut: Dârü’l-Fikr.
• BEĞENMEZ, Nuh Mustafa 2013 , Atasözlerinde Günlük Hayat, Yüksek Lisan Tezi, Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• BİRGİVÎ, Mehmed Riyazî, Düstûru'l-Amel fî Durûbi'l-Emsâl, Süleymaniye Kü- tüphanesi, Ali Nihat Tarlan 110/3: 45.vr, 106b-151a.
• DURMUŞ, İsmâil 2004 , “Mesel”, İslam Ansiklopedisi, XXIX, İstanbul: TDV Yayınları, 293-297.
• FÂRÂBÎ, İsmâ’îl 1987 , es-Sıhâh, VI cilt , thk, Ahmed Abdülgaffâr Attâr, Bey- rut: Dârü’l-İlm.
• GÜLÜM, Emrah 2013 , XV. Yüzyılın İlk Yarısında Telif Edilen Divanlarda Ata- sözleri ve Deyimler, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.
• HÂMİD, Âsımzâde Terceme-i mezâmînü'l-emsâl, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Edebiyat Araştırmaları 5599: 253.vr, 1a-253a.
• HÜSÂMÎ, Dervîş Hasan, Tuhfetü’l-emsâl, Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruos- maniye 4703: 72.vr, 1a-72b.
• HÜSEYİN, Âlî, Ukudu’l-Ukûl, Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi 5242, 49.vr, 1a-49b.
• İBNÜ SELLÂM, Kâsim 1980 , Kitâbu'l-Emsâl, thk, Abdülmecîd Katâmiş, Am- man: Dârü'l-Memûn.
• NAKŞÎBENDİ, Mîrek Muhammed, Nevâdirü'l-Emsâl, Süleymaniye Kütüpha- nesi, Atıf Efendî 2051/2, 45.vr., 52a-97b.
• NÜVEYRÎ, Şihâbüddîn 2002 , Nihâyetü’l-Ereb fi Fünûni’l-Edeb, XXXIII cilt , Kahire: Dârül-Kütüb.
• PASAROFÇAVÎ, Hâlis İbrâhîm, Mecma‘u’l-Emsâl Düstûru’l-‘Acem. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, İran Dili Araştırmaları 1641: 442.vr, 1a-442a.
• RABABA, Rabbaa 2013 Abdullâh Kudsî ve Tercüme-i Durûb-ı Emsâl-i Arabiy- ye'si, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.
• SALİM EFENDİ 1879 , Tezkire-i Sâlim, İstanbul: Der-saadet Matbaası.
• SÂMİ, Şemsettin 1317 , Kâmûs-ı Türk-i, İstanbul: Dar-ı Sa’âdet.
• ŞEYHÎ, Mehmed 1989 , Şakaik-i Numâniyye ve Zeyilleri, V cilt haz, Ab- dülkâdir Özcan, İstanbul: Çağrı yayınları.
• ŞİRÂZÎ, Emsâl-i Acem, Mısır Milli Kütüphanesi, Türkçe Yazmaları, 856: 11.vr, 11a-23b.
• ŞUÛRÎ, Hasan, Ferheng-i Şuûrî, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 3242: 605.vr, 1a-605b.
• TÂHİR BEY 1914 , Osmanlı Müellifleri, IV cilt , İstanbul: Matba’a-i Âmire.
• Terceme-i Durûb-ı Emsâl, Millet Kütüphanesi Ali Emîri, Arabî bölümü, 362: 4.vr, 77a-80b.
• Terceme-i Durûb-ı Emsâl, Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 4965: 2.vr, 247b-248b.
• TUMAN, Nâil 2001 , Tuhfe-i Nâilî, Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri, II cilt haz, Cemâl Kurnaz, Mustafa Tatcı, Büro yayınları.
• YAZAR, Sadık 2007 . ''XIV-XV ve XVI. Yüzyıl Dîvânlarında Arapça Mesel- ler''. Edebiyat Bilimi Sorunları ve Çözümleri Ankara, 10-15 Eylül 2007 . Ed. Zeki Dilek vd, TÜRKIYE: ICANAS, 1777-1802.
• YAZAR, Sadık 2011 , Anadolu Sahası Klasik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği, Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• YAZICI, Numan 2003 , Arapça-Türkçe/Türkçe-Arapça Atasözleri ve Deyimler, İs- tanbul: Rağbet yayınları.