19. Yüzyıl Şairi İlmî’nin Bülbüliyye Mesnevisi

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 27, 1 - 56, 30.12.2021

Ahmet Alkan

Öz

Klasik Türk şiirinde uzun anlatılar denilince akla mesneviler gelmektedir. Uzun anlatıları konu etmesinden dolayı genellikle aruzun kısa kalıplarıyla yazılan bu nazım şekliyle din, siyaset, ahlak, tasavvuf, aşk vb. konulu birçok hikâye kaleme alınmıştır. Adı geçen bu konular içinde aşkı konu edinenlerin önemli bir yeri vardır. Klasik Türk şiirinde sıklıkla işlenen aşk mesnevilerinden biri de gül ve bülbülün hikâyesinin konu edildiği gül ü bülbüllerdir. Bülbülün güle olan aşkının anlatıldığı bu hikâyeyi birçok şair gül ü bülbül, bülbülnâme, bülbüliyye gibi adlarla işlemiş ve bu konu üzerine mesneviler kaleme almıştır. Gül ü bülbül kaleme alan şairlerden biri de İlmî’dir. 19. yüzyıl şairlerinden olan İlmî Maraşlıdır. Doğum tarihi hakkında elde bilgi bulunmayan şairin asıl adı Ali İlmî olup Çelebi-zâde lakabıyla bilinmektedir Şair, aslen 15. yy’da Elbistan’a yerleşen Hz. Hüseyin ve Zeynelâbidîn neslinden olan Nurullah Çelebi soyundan gelmektedir. Bu çalışmada İlmî’nin kaleme aldığı Bülbüliyye adlı mesnevi konu edilmiştir. Çalışmada klasik Türk edebiyatındaki gül ü bülbül mesnevileri hakkında genel bilgiler sunulmuş, Bülbüliyye’nin diğer gül ü bülbüller arasındaki yeri gösterilmeye çalışılmış, eserin Maraşlı Çelebizâde Ali İlmî’ye aidiyeti tartışılmış, sonrasında mesnevi, şekil ve muhteva açısından ele alınarak transkripsiyonlu metni verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İlmî, bülbüliyye, gül ü bülbül, mesnevi.

Masnavi Titled “Bülbüliyye” by 19th Century Poet İlmî

Öz

Talking about long narratives in Classical Turkish poetry, the first thing that comes to mind are the ‘masnavis’. Poems written using this poetry form structured with short patterns of aruz prosody mostly because they involve long narratives, have covered numerous stories about religion, politics, ethics, Sufism, love etc. Masnavis written above love from among all other topics mentioned above, have a special place in classical Turkish poetry. One of the love masnavis which are very common in classical Turkish poetry are the “gül-ü-bülbül masnavis”. Many different poets have covered this wellknown love story between the rose and the mockingbird in their poems under titles like gül-ü-bülbül, bülbülnâme or bülbüliyye and have written many different masnavis about it. One of the poets who wrote gül-ü-bülbül masnavis was İlmî. As a 19th century poet, İlmî is originally from Maraş in Turkey. While the Poet’s exact date of birth is unknown, his full name was Ali İlmî and was known with the nickname “Çelebi-zâde”. The poet was actually a descendent of Nurullah Çelebi who was known to be a descendent of Prophet Hussein who had moved to Elbistan in 15th century and of Zeynelâbidîn. This study covers the masnavi titled Bülbüliyye written by İlmî. The study presents general information on gül-ü-bülbül masnavis, emphasizes the place of Bülbüliyye among other gül-ü-bülbül masnavis, discusses the possibility of the piece to have been written by Çelebizâde Ali İlmî from Maraş, and analyzes the piece in terms of masnavi style, structure and content and presents a transcribed version of the piece.

Anahtar Kelimeler

İlmî, bülbüliyye, gül ü bülbül, masnavi.

Kaynakça

• ALICI, Lütfi 2014 , “İlmî, Çelebi-zâde Ali Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, https//teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ilmi-celebizadeali-efendi. [Erişim Tarihi: 01.11.2020].
• ALICI, Lütfi ve ALICI, Gülcan 2014 , Maraşlı Divan Şairlerinden Çelebi-zâde Ali İlmî ve Gebeli-zâde Rahmî –Çeviri Yazı-Tıpkıbasım-, Kahramanmaraş: Öncü Basımevi.
• ALTUNMERAL, Mehmet 2020 , “Ahmet Remzi Akyürek’in Gülzâr-ı Aşk İsimli Tercümesi”, İnternational Journal of Filologia, Yıl:3 4 , 20-40.
• AYAN, Hüseyin 1981 , Bülbül-nâme Rıfâ’î, Emek Matbaacılık.
• BAKIRCI, Fatih 2013 , Salâhî Gül ü Bülbül Giriş-Metin-Türkiye Türkçesi Çevirisi-Dizin-Tıpkıbasım , Doktora Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• BAYRAM, Yavuz 2001 , Çiçekler ve Diğer Bitkilerin Dîvân Şiirine Yansımaları İle Anlam Çerçeveleri, Doktora Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• CEYLAN, Ömür 2007 , Kuşlar Dîvânı, İstanbul: Kapı Yayınları.
• ÇİFTÇİ, Cemil 2000 , Maraşlı Şairler Yazarlar Alimler, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• ÇUKURLU, Talip 2019 , “Klasik Osmanlı Şiirinde Gülün Bülbül ve Diğer Hayvanlarla İlişkisi”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2 1 , 353-376.
• ÇUKURLU, Talip 2019 , Kitâb-ı Gül, Osmanlı Edebiyatında Gül , Ankara: Akçağ Yayınları.
• DEMİREL, H. Gamze 2007 , “16. Yüzyıl şairlerinden Fazlî’nin ‘Gül ü Bülbül Mesnevisi’ndeki Şahıs Kadrosunun Tasavvufî Açıdan Değerlendirilmesi, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 21, 89-103.
• DEMİREL, İsmail 2015 , Hikâye-i Bülbülnâme, İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• EMİR, Mehmet Zeki 1993 , Manisalı Birrî-i Attar Mehmet Dede Bülbül-name Tenkitli Metni ve İncelemesi, Yüksek Lisans Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• EREN KAYA, Fazile 2017 , “Rifâ’î’nin Bülbül-nâmesi Üzerine Bir İnceleme”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 19, 59-76.
• ERVERDİ, Ezel, vd. 1981 , “İlmî Ali Efendi, Çelebizâde ”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, IV, İstanbul: Dergah Yayınları.
• GÖZİTOK, Mehmet Akif 2016 , “Manzum Sözlük Geleneğimizin Kayıp Halkası: Nazm-ı Bedî”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 55, 127-148.
• GÜRBÜZ, Mehmed. 2014 , “Hayâtî, Hacı Ahmed Hayâtî Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, https//teis.yesevi.edu.tr/maddedetay/hayati-haci-ahmed-efendi. [Erişim Tarihi: 01.11.2020].
• İlmî, Bülbüliyye, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar No: 872.
• İPEKTEN, Haluk 2015 , Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, İstanbul: Dergah Yayınları.
• KARTAL, Ahmet 2013 , Doğunun Uzun Hikâyesi Türk Edebiyatında Mesnevi , İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
• KAYA, Bayram Ali 2015 , “Klasik Türk Şiirinde Şifâlı Bitkiler Üzerine Bir Deneme”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 15, 263-314.
• KILIÇ, Muzaffer 2021 , Vâhidî’nin Gül ü Bülbül Risâlesi Ahmed RemziAkyürek’in Gülzâr-ı Aşk Çevirisi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• KURNAZ, Cemal 1992 , “Bülbül”, TDVİA, VI, 485-486.
• KURNAZ, Cemal 1992 , “Gül”, TDVİA, XIV, 219-222.
• KURNAZ, Cemal; TATCI, Mustafa 2001 , Mehmet Nail Tuman, Tuhfe-i Nâilî Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri, II, Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• ÖZALP, Ömer Hakan 2010 , Tuhfe Şârihi Hayatî Ahmed Efendi 1751-1814 Şiirleri, Kütüphanesi ve Tehâfüt-i Müstahrece’si, İstanbul: Özgü Yayınları.
• ÖZKAN, Mustafa 1996 , “Gül ü Bülbül”, TDVİA, XIV, 222-223.
• ÖZKAN, Mustafa 1996 , “Şair Fazli ve Bülbül’ü”, İlmi Araştırmalar, 3, 81-86.
• ÖZTEKİN, Nezahat 2000 , Bekâyî’nin Gül ü Bülbül’ü ile Fazlî’nin Gül ü Bülbül’ünün Karşılaştırılması Bekâyî’nin Gül ü Bülbül Metni ve İncelemesi , İzmir: Ege Fakültesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ÖZTEKİN, Nezahat 2002 , Fazlî Gül ü Bülbül, İstanbul: Akademi Kitabevi.
• SARAÇ, M. A. Yekta 2014 , Klasik Edebiyat Bilgisi-Biçim-Ölçü-Kafiye, İstanbul: Bilimevi Basın Yayın.
• ŞENTÜRK, Atilla 2007 , Osmanlı Şiiri Kılavuzu, II, İstanbul: OSEDAM Yayınları.
• TANÇ, Nilüfer 2009 , “Rifâî’den Oscar Wilde’a Gül ve Bülbül”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 39, 967-987.
• TURAL, Sadık vd. 2004 , Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, V, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• YAVUZ, Fikri ve Özen, İsmail 1972 , Osmanlı Müellifleri, II, İstanbul: Meral Yayınevi.
• YAZAR, İlyas 1999 , Ömer Fuâdî Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Bülbüliyye’sinin Tenkitli Metni, Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Bölümü.
• YILMAZ, Mehmet 2008 , Kültürümüzde Arapça ve Farsça Asıllı Vecizeler Sözlüğü 1-2, İstanbul: Sütun Yayınları.
• ZAVOTÇU, Gencay 2002 , “Türk Edebiyatında Gül ve Bülbül”, Editör: Hasan Celal Güzel vd. , Türkler, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, V, 1730-1742.