Osmanlı Sultanları Niçin Şiir Yazarlar?

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 27, 158 - 212, 30.12.2021

Sebahat Deniz

Öz

Şiir konusunda Türklerde asırlar boyu nesilden nesile miras yoluyla geçen büyük bir gelenek oluşmuştur. Bunda da Türk hanedan mensuplarının ve hanedan tarafından himaye edilen şairlerin çok önemli bir yeri vardır. Bu geleneği zirveye taşıyan, pek çoğu şiirle meşgul olan Osmanlı sultanları olmuştur. Daha şehzadelik dönemlerinde çok yönlü bir eğitim alan sultanlar; dinî, ilmî, askerî, siyasî alanlarda dersler görürken aynı zamanda okçuluk, kılıç kullanımı gibi savaş sporları ile hat, musikî, kuyumculuk, oymacılık gibi sanat ve zanaatlarla da ilgilenmişlerdir. Osmanlı sultanlarının neredeyse tamamı şiire ilgi duymuştur. Bazılarının bir şiiri tespit edilebilmişken bazılarının divanları mevcuttur. Büyük çoğunluğu şair olan padişahlar, kendileri şiir yazdıkları gibi dönemlerindeki şairleri de himaye edip destekleyerek bu geleneğin sürdürülmesinde önemli rol oynamışlardır. Makalede Osmanlı padişahlarının şiir yazma sebepleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Şiirlerinden örnekler verilerek bu sebepler alt başlıklarla değerlendirilmiştir. Örnekler verilirken padişahların hepsinin şiirleri verilmemiş, her başlık altında konuyu en iyi ifade eden birkaç örnekle yetinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şiir, padişah/sultan, divan, şiir yazma sebepleri

Why Do Sultans Write Poetry?

Öz

Established in centuries, a great tradition of poetry has been passed on from one generation to another in Turks. The Turkish dynasties as well as the poets patronised by their members occupy a significant place in forming such a deeply-rooted tradition. This tradition, however, had become the most widely spread thanks to the Ottoman Sultans, most of whom had a strong interest in poetry. The Sultans, who were given military, religious, scholarly and political training during their time as prince crown, were alsointerestedinmartial arts like archery and a number of other crafts, including calligraphy, music, carving and jewelry. It can be suggested that virtually all of the Ottoman Sultans had an interest in poetry. While some only have one poem that survived, others are known to have a ‘divan’ a collection of poems . The sultans, most of whom were poets, played an essential role in the continuation of this tradition by writing poetry themselves and protecting and supporting the poets of their time. This article seeks to determine under certain headings the reasons for why the Ottoman Sultans may have written poetry. To this end, examples obtained from their poems were provided to review these reasons. Not all the poems of all of the Sultans were included in this study. A few examples were selected to represent each heading.

Anahtar Kelimeler

Poetry, sultans, divan, reasons to write poetry

Kaynakça

• AK, Coşkun 1987 , Muhibbî Dîvânı-İzahlı Metin-Kanûnî Sultan Süleymân, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• AKIN, Öykü 2009 , Harîmî Şehzâde Korkud Dîvânı’nın Nesre Çevirisi ve İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• AKKUŞ, Metin 2018 , Nef’i Divanı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr
• ALGAR, Hamid -Ali Alpaslan 1998 , “Hüseyin Baykara”, DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, c.18, s.530-532.
• AY SAY, Ümran 2021a , Cem Cem Sultan, Osmanlı Hanedan Şairleri 4, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• AY SAY, Ümran 2021b , “Cihângîr Sultan III. Mustafa , Osman Bey’den Vahdettin’e, Osmanlı Hanedan Şairleri I, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 315-329.
• AYÇİÇEĞİ, Bünyamin 2021a , Bahtî Sultan I. Ahmet, Osmanlı Hanedan Şairleri 8, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• AYÇİÇEĞİ, Bünyamin 2021b , “Mehemmed Sultan I. Mehmet ”, Osman Bey’den Vahdettin’e, Osmanlı Hanedan Şairleri I, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 85-91.
• AYÇİÇEĞİ, Bünyamin 2015 , “Bûsîrî ö. 696/1297 ? ’nin Kasîdetü’l- Bürde’sinin Diyarbakırlı Mehmed Said Paşa ö. 1308/1892 Tarafından Yapılan Mensur ve Manzum Tercümesi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 15: 27-102.
• BAYRAM, Yavuz 2018 , Adlî Dîvânı Dîvân-ı Sultân Bâyezîd-i Sânî , Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları http://ekitap.ktb.gov.tr .
• BÜYÜKKAVAS KURAN, Seyma 2006 , “Mesneviden Romana Uzanan Sebeb-i Telif Yolu Üst Kurmacaya mı Çıkar?”, Turkish Studies, 1-2, 172-201.
• ÇELEBİOĞLU, Âmil 1994 , Kanûnî Sultan Süleyman Devri Türk Edebiyatı, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• DEMİRKAZIK, Hacı İbrahim 2021a , Murâdî Sultan III. Murat, Osmanlı Hanedan Şairleri 7, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• DEMİRKAZIK, Hacı İbrahim 2021b , “Murâdî Sultan IV. Murat”, Osman Bey’den Vahdettin’e, Osmanlı Hanedan Şairleri I, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 213-231.
• DEMİRKAZIK, Hacı İbrahim 2021c , “Sultan İbrahim”, Osman Bey’den Vahdettin’e, Osmanlı Hanedan Şairleri I, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 233-239.
• DEMİRKAZIK, Hacı İbrahim 2021ç , “Vefâî Sultan IV. Mehmet ”, Osman Bey’den Vahdettin’e, Osmanlı Hanedan Şairleri I, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 241-253.
• DENİZ, Sebahat 2016 , “ Ahmed Yesevî’den Nâbî’ye Şiirle Öğreten Bilge Şahsiyetler”, 2016 Hoca Ahmet Yesevi Yılı Anısına Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi Bildirileri, ed. Dr. Yılmaz Yeşil , Ankara: Türk Eğitim-Sen Genel Merkezi Yayınları, 3. Cilt Türkoloji , 535-543.
• DENİZ, Sebahat 2021a , Muhibbî Kanûnî Sultan Süleyman, Osmanlı Hanedan Şairleri 5, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• DENİZ, Sebahat 2021b , “Harîmî Şehzade Korkut ”, Osman Bey’den Vahdettin’e, Osmanlı Hanedan Şairleri I, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 107-121.
• DOĞAN Muhammed Nur 2004 , Fatih Divanı ve Şerhi, İstanbul: Eminönü Belediyesi Yayını.
• ERDEMİR, Avni 2018 , “Sultan II. Osman Fârisî ve Divançesi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 21, 161-234.
• EROĞLU, Haldun 2001 , “Şehzade, Osmanlılar’da”, DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, c.38, s.480-483.
• EROĞLU, Haldun 2004 , Osmanlı Devleti’nde Şehzadelik Kurumu, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ERSOY, Ersen 2021a , Fârisî Sultan II. Osman, Osmanlı Hanedan Şairleri 9, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• ERSOY, Ersen 2021b , “Adlî Sultan III. Mehmet ”, Osman Bey’den Vahdettin’e, Osmanlı Hanedan Şairleri I, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık,197-205.
• ERSOYLU, Halil 1989 , Cem Sultan'ın Türkçe Divanı, Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERŞAHİN, Seyfettin 1999 , “Türk Hakimiyet Geleneğinde Bilge Kişi: Osmanlı Hakimiyyetinde Şeyh Edebali Örneği”, İslami Araştırmalar Dergisi, c.12, S.3-4, s.303-308.
• GEDİK, Nusret 2021a , İlhamî Sultan III. Selim, Osmanlı Hanedan Şairleri 10, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• GENÇ, Füsun Gülsüm 2015 , 19. Yüzyılda Şehzade Olmak: Modernleşme Sürecinde Şehzadeler, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi basılmamış , Balıkesir.
• GÖKBİLGİN, M. Tayyib 1979 , “Süleyman I”, İA, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, XI 2. bs. , s. 152.
• HORATA, Osman 2000 , “Cem Şairleri: Bir Kader Birliğinin Anatomisi”, Bilig, 15:91-107.
• İLHAN, Enes 2016 , Lale Devrinde Gül Âşığı: III. Ahmed Necîb Hayatı, Sanatı ve Divançesi, İstanbul: Gece Kitaplığı.
• KARTAL, Ahmet 2017 , “Baykara Meclislerinden Çırağan Eğlencelerine LÂLEZÂR”, Türk Kültür ve Edebiyatı Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Doğu Kütüphanesi, s. 13-50.
• KARTAL, Ahmet 2018 , “Baykara Meclisinden Yansımalar: Edebî Meclisler- 1”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 21, İstanbul, s.541-562.
• KAYA, Hasan 2021a , Adlî Sultan II. Bayezit, Osmanlı Hanedan Şairleri 3, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• KAYA, Hasan 2021b , “Selîmî Yavuz Sultan Selim ”, Osman Bey’den Vahdettin’e, Osmanlı Hanedan Şairleri I, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 179-195.
• KAYA, Hasan 2021c , “Muhlisî Şehzade Mustafa ”, Osman Bey’den Vahdettin’e, Osmanlı Hanedan Şairleri I, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 145-161
• KAYAALP, İsa 2019 , Bahtî Sultan I. Ahmed Divân, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları http://ekitap.ktb.gov.tr .
• KILIÇ, Filiz 1996 , “Osmanlı Hanedanında Bir Şair: Şehzade Korkut”, Ahmet Yesevi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi BİLİG, 2, 203-219.
• KILIÇ, Filiz 2000 , Şehzade Bayezit “Şâhî” Hayatı ve Divanı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• KIRKKILIÇ, H. Ahmet 2015 , Murâdî Divanı, Sultan Üçüncü Murad, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• KÖYMEN, Mehmet Altay 1992 , Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi III: Alp Arslan ve Zamanı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• MİROĞLU, İsmet 1989 , “Yavuz Sultan Selim Devri”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, ed. Hakkı Dursın Yıldız , İstanbul: Çağ Yayınları, c.10, s.281-312.
• ÖZCAN, Abdülkadir 2003 , “Mahmud I”, DİA, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, c.27, s. 48-352.
• ÖZTOPRAK, Nihat 2021a , Avnî Fatih Sultan Mehmet, Osmanlı Hanedan Şairleri 2, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• ÖZTOPRAK, Nihat 2021b , “Osmanlı Hanedan Şairleri Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Osman Bey’den Vahdettin’e, Osmanlı Hanedan Şairleri I, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 17-36.
• ÖZTOPRAK, Nihat 2021c , “Osman Bey”, Osman Bey’den Vahdettin’e, Osmanlı Hanedan Şairleri I, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 37-45.
• ÖZTOPRAK, Nihat 2021ç , “Orhan Bey”, Osman Bey’den Vahdettin’e, Osmanlı Hanedan Şairleri I, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 47-57.
• ÖZTOPRAK, Nihat 2021d , “Sultan I. Murat” Osman Bey’den Vahdettin’e, Osmanlı Hanedan Şairleri I, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 59-67.
• ÖZTOPRAK, Nihat 2021e , “Sunuş” Osman Bey’den Vahdettin’e, Osmanlı Hanedan Şairleri I, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 9-14.
• ÖZTÜRK, Murat 2013 , “Klasik Türk Edebiyatında Babadan Oğula- Ebeveynden Çocuğa-Nasihat Geleneği”, Akademik Bakış Dergisi, S. 39, s.1-22.
• Pervane bin Abdullah, Nazire Mecmuası, Topkapı Sarayı Müzesi Bağdat Kitaplığı, No.406.
• ŞAPOLYO, Enver Behnan 1961 , Osmanlı Sultanları Tarihi, İstanbul: Rafet Zaimler Yayınevi.
• ŞARDAĞ, Rüşdü 1982 , Şair Sultanlar, Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• TARLAN, Ali Nihad 1968 , Zatî Divanı Edisyon Kritik ve Transkripsiyon Gazeller Kısmı:I, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• TURAN, Lokman 2008 , “Türk Edebiyatında Şiir Yazma Sebepleri ve Edirneli Örfî Mahmud Ağa Divanı’ndaki On İki Gazelin Yazılma Sebepleri Üzerine”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12-2: 367-395.
• ÜZGÖR,Tahir 1990 , Türkçe Dîvân Dîbâceleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• YAVUZ, Kemal-Orhan Yavuz 2016 , Muhibbî Dîvânı, Bütün Şiirleri, Kânûnî Sultan Süleyman, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• YILMAZ, Kâşif 2001 , III. Selim İlhâmî Hayatı, Edebi Kişiliği ve Dîvânın Tenkitli Metni, Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları.
• YILMAZ, Ozan 2021a , Şâhî Şehzade Bayezit, Osmanlı Hanedan Şairleri 6, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.