Sözü Güzelleştiren Sanatlardan Mukâbele Tanım ve Tasnifi Üzerine Birkaç Not

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 27, 287 - 314, 30.12.2021

İsmail Güleç

Öz

Birbirine zıt olmayan iki veya daha fazla ibareyi cümlede kullandıktan sonra, sırasına riayet ederek bunların mukâbillerini zıtlarını getirmek” şeklinde tanımlanan mukâbele üzerinde durulmayan, konu ile ilgili kaynaklarda bir paragraf ve birkaç örnekle geçiştirilen söz sanatlarındandır. Müstakil bir bedi sanat olmasına rağmen ilgili kitaplarda müstakil bir başlık altında ele alınmaz. Bu çalışmada, mukâbelenin tanımı, tasnifi, tezât ile ilgili durumu, önerilen karşılıkla ilgili tartışmalar ele alınacak ve konu ile birtakım önerilerde bulunulacaktır. Mukâbelenin mahiyetinin daha açık anlaşılması için Türk edebiyatının önemli şairlerinin şiirlerinden örnekler vererek konu her yönüyle ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tezât, söz sanatları, mukâbele, mutabakat

Comparation Muqabala as Art Embellishing the Speech A Few Notes on Its Definition and Classification

Öz

Comparation Muqabala is defined as after using two or more phrases without opposite to each other in the sentences, it is to bring their response their opposite. Comparation Muqabala is one of the rhetorical arts that is not emphasized. It is one of the rhetoric arts that is glossed over with a paragraph and a few examples in the relevant sources. Although it is an independent rhetorical art, it is not discussed under headline in dictionaries and the related books. In this study, after the definition of the muqabala is given, its classification, the situation related to the tezât, discussions about the names proposed to him will be discussed and suggestions will be made on the subject. For a better understanding more clearly of what the comparation is, examples from the important poets of Turkish literature will be given and the subject will be tried to be revealed from all aspects.

Anahtar Kelimeler

Rhetoric, contrast, mukâbele, mutabakat

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa 1987 , Belâgat-i Osmâniyye, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi.
• Ahmed Hamdî 1293 , Belâgat-ı Lisân-ı Osmânî, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Ahmed Reşid 1328 , Nazariyyât-ı Edebiyye, İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekâsı.
• Albayrak, Erdoğan 2010 , Arap Dili ve Belâğatinde Mukâbele San'atı ve Kur'ân- ı Kerîm'den Örnekler, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Alvan, Türkan 2005 , Emrî Divânı’nın Nazım Bilgisi ve Belâgat Yönünden İncelenmesi, Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydın, Mustafa 2018 , Arap Dili ve Belagatinde Bedi İlmi ve Sanatları, İstanbul: İşaret Yayınları.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Sa’îd Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî 1996 , Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, ve Me’ahu Hâşiyetu’l- Kâzerûnî, I-V, nşr. eş-Şeyh ‘Abdülkadir ‘İrfan el-‘Aşşâ Hassûne, Beyrût: Dâru’l-Fikr.
• Bulut, Ali 2017 , Belâgat: Meânî-Beyân-Bedî. İstanbul : M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı.
• Coşkun, Menderes 2007 , Sözün Büyüsü Edebi Sanatlar Edebi Sanatlar Üzerine Mukayeseli Bir Çalışma , İstanbul: Dergah Yayınları.
• Durmuş, İsmail 2006 , “Mukabele” TDV İslam Ansiklopedisi, 31, 101-102.
• Eliaçık, Muhittin 2015 , “Belâgat Kitaplarında Mutabakat Tezât Sanatı = The Art of Contrast in Rhetoric Books”, International Journal of Language Academy, III./3. s. 37-49.
• Güleç, İsmail 1997 , Bahrü’l-Maârif’te Geçen Edebi Terimler, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güleç, İsmail 2013 , Kasîde-i Masnua yahut Surûrî’nin Şehzâde Mustafa Medhiyesi, İstanbul: Kitabevi.
• Güleç, İsmail 2020 , “Leff ü Neşrin Tanımı ve Tasnifine Dair Birkaç Not", Karabük Türkoloji Dergisi, 2, 10-19.
• Gür, Süleyman 2014 , Kâzî Beyzâvî Tefsîrinde Belâgat İlmi ve Uygulanışı, Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• İbnü’l-Kâmil Mehmed Abdurrahman 1309 , Belâgat-i Osmâniyye. İstanbul: Kaspar Matbaası.
• Kaçar, Mücahit 2011 , “Türkçe Te’lif Edilmiş Bir Belagat Kitabı: Şerifi’nin Hadîkatü’l-Fünûn İsimli Eseri= A Book about Eloquence Written in Turkish: The Book of Sherifi, Hadikatü’l-Fünun”, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü Türkiyat Mecmuası, 21, 211-237.
• Karaman, Hayreddin vd. 2003 , Kur’an Yolu: Türkçe Meal ve Tefsir, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kazvînî, el-Hatîb Celâluddîn Muhammed b. ‘Abdirrahmân, 2003 . el-Îzâh fi ‘Ulûmi’l-Belâğa, el-Meânî el-Beyân el-Bedî’, nşr. İbrâhîm Şemsüddîn, Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Mehmed Rif’at 1308 , Mecâmiü'l-Edeb: Usul-i Fesahat; İlm-i Maani; İlm-i Beyan; İlm-i Bedi’ İstanbul: Kaspar Matbaası.
• Mirduhizade Abdurrahman Süreyya 1303 , Mîzânü’l-Belâga, İstanbul: Ceride-i Askeriye Matbaası.
• Muallim Naci 2017 , Istılâhât-ı Edebiyye. Haz. M. A. Yekta Saraç: Ankara: TDK.
• Mütercim Âsım Efendi 1305 , el-Okyânûsü’l-Basît fî-Tercemeti’l-Kāmûsi’l- Muhît, İstanbul.
• Recâizâde Mahmud Ekrem 1299 , Ta’lîm-i Edebiyyât. İstanbul: Mihran Matbaası.
• Ruscuklu Mehmed Hayri 1308 , Belâgat, İzmir: Aydın Vilayet Matbaası.
• Sa‘düddîn Teftâzânî, 1317 , el-Muhtasaru’l-Meânî, İstanbul: İstanbul: Şirket-i Sahafiye-i Osmaniye.
• Said Paşa 1305 , Mîzânü’l-Edeb, İstanbul: A. Maviyan Şirket-i Mürettibiye Matbaası.
• Saraç, Mehmet Ali Yekta 2004 , “Edebî Sanat Terimlerinin Türkçe Karşılıkları Üzerine”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi [İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi] [TDED], 32, 131-147.
• Saraç, Mehmet Ali Yekta 2004 , “Edebî Sanat Terimlerinin Türkçe Karşılıkları Üzerine” TDED, 32, 131-147.
• Saraç, Mehmet Ali Yekta 2004 , “Osmanlı Döneminde Belâgat Çalışmaları”, Journal of Turkish Studies, Harvard University, 27, 311-344.
• Sekkâkî Ebû Ya’kûb b. Ebî Bekr Muhammed b. Ali, 1987 , Miftâhu’l-Ulûm, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Soysal, Orhan 2005 , Edebi Sanatlar ve Tanınması, İstanbul: MEB Yayınları.
• Süleyman Paşa 1289 , Mebâni’l-İnşâ I-II, İstanbul: Mekteb-i Fünûn-ı Harbiyye-i Hazret-i Şâhâne Matbaası.
• Tahirü'l-Mevlevî 1974 , Edebiyat Lügati. İstanbul: Enderun Kitabevi.