Cemşîd ü Hurşîd Mesnevisindeki Epizot ve Motiflerin Türk Halk Hikâyeleri ve Masallarıyla Mukayesesi

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 27, 375 - 402, 30.12.2021

Ruken Karaduman

Öz

Sözlü anlatım yoluyla günümüze ulaşan halk hikâyeleri ve masallar, halk muhayyilesinde sentezlenen birçok kültürel unsuru ihtiva eder. Bu kültürel unsurların, yalnızca halk edebiyatı metinlerinde değil; klasik ve modern Türk edebiyatı ürünlerinde de izlerini takip etmek mümkündür. Her edebi gelenekte, önceki anlatılarla taşınan kültür birikimi, sosyal inanç sistemi ve yaşam tarzı sanatçı tarafından özümsenip onun kendine has perspektifi ile yansıtılır. Özellikle klasik Türk edebiyatının tahkiye esasına dayalı nazım biçimlerinden olan mesnevilerde kadim anlatıların; inanışlar, mitler ve efsaneler gibi kültürel miras ögelerinin etkileri yoğun biçimde hissedilmektedir. Bu durum şairlerimizin mesnevî formunu İran edebiyatı aracılığıyla tanıyıp kullanırken anlatılarını kendi kültürleri ile özdeşleştirmeyi de başardıklarının bir göstergesidir. Ahmedî’nin 4798 beyitlik Cemşîd ü Hurşîd mesnevisi, edebiyatımızda tahkiye tekniği bakımından önemli bir yere sahiptir. Telif bir eser olan bu mesnevinin epizot ve motifleri açısından ele alınıp Türk masalları ve halk hikâyeleri gibi geleneksel anlatı türleri ile benzerlik ve farklılıklarının tespiti çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır. Bu makalede Türk kültürüne ait birçok halk hikâyesi ve masal incelenerek Cemşîd ü Hurşîd’deki biçim ve işlev yönüyle tekrar eden epizot ve motifler bağlamında Dede Korkut Hikâyeleri, Elif ile Mahmut, Tahir ile Zühre, Raznihan ile Mahfiruze, Ferhad ile Şirin gibi halk hikâyelerinden ve Güneş Kızı, Kırk Oğlan, Altın Araba adlı masallardan örneklere yer verilmiştir. Ayrıca; metinler arasındaki bağıntıları ortaya çıkarmak için mesnevinin olay akışı içindeki anlatımlar, zikredilen bu halk anlatı türleri ile özellikle kurgu dünyası, olağanüstülükler ve yapısal unsurlar noktasında ihtiva ettiği benzerlikler üzerinden değerlendirmeye tabi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Cemşid ü Hurşîd, masal, halk hikâyesi, mesnevi, epizot, motif

Comparison Of Epizot And Motifs In Cemşîd ü Hurşid Mesnevi With Turkish Folk Story And Fairy Tales

Öz

Folk tales and tales that have survived through oral expression contain many cultural elements synthesized in folk imagination. It is possible to follow the traces of these cultural elements not only in folk literature texts but also in classical and modern Turkish literature products In every literary tradition, the cultural accumulation, social belief system and lifestyle carried by previous narratives are assimilated by the artist and reflected by his unique perspective Especially in mesnevi, which is one of the verse forms of classical Turkish literature based on narration, the effects of cultural heritage elements such as beliefs, myths and legends of ancient narratives are felt intensely. While our poets recognize and use the Mesnevi form through Iranian literature, they succeed in assimilating this form with themselves. Ahmedî's 4798 couplets Cemşîd ü Hurşîd mesnevi has an important place in our literature in terms of narration technique. The subject of our study is to examine this mesnevi, which is a compilation work, in terms of episodes and motifs, and to determine the similarities and differences with traditional narrative types such as Turkish fairy tales and folk talesIn this article, folk tales such as Dede Korkut Stories, Elif ile Mahmut, Tahir ile Zühre, Raznihan ile Mahfiruze, Ferhad ile Şirin and many tales such as Güneş Kızı, Kırk Boy, Altın are studied in the context of repetitive episodes and motifs in terms of form and function in Cemşîd ü Hurşîd. In addition, in order to reveal the relations between the texts, the narratives in the event flow of the mesnevi were evaluated over the similarities they contain with these folk narrative types, especially in the world of fiction, extraordinary and structural elements..

Anahtar Kelimeler

Cemşid ü Hurşîd, tale, folk tale, mesnevi, episode, motif

Kaynakça

• AKALIN, Mehmet 1975 , Ahmedî Cemşîd Ü Hurşîd, Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• ALPTEKİN, A. Berat 1997 , Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ALPTEKİN, A. Berat 2018 , Efsane Ve Motifleri Üzerine, Ankara: Akçağ Yayınları.
• EKİCİ, Metin 1995 , Dede Korkut Hikâyeleri Tesiri İle Teşekkül Eden Halk Hikâyeleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• EKİZ, Osman Nuri 1986 , Dede Korkut, İstanbul: Kastaş Yayınları.
• GÜNAY, Umay 2015 , Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği Ve Rüya Motifi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÖCAL, Oğuz vd. 2017 , Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları.
• PROPP, J. Vladimir 1987 , Masalların Yapısı Ve İncelenmesi, Çev: Hüseyin Gümüş , Ankara: Kültür Ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• PROPP, J. Vladimir 1995 , Olağanüstü Masalların Dönüşümleri Yazın Kuramı, Rus Biçimcilerin Metinleri, Çev: Mehmet Rifat, Sema Rifat , İstanbul: Yapı Kredi.
• PROPP, J. Vladimir 2017 , Masalın Biçimbilimi, Çev: Mehmet Rifat, Sema Rifat , İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• SAKAOĞLU, Saim 2007 , Masal Araştırmaları, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TEZCAN, Nuran 2016 , Divan Edebiyatına Yeniden Bakış, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• TEZEL, Naki 1985 , Türk Masalları, C.1/2, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• TÜRKMEN, Fikret 2015 , Tahir ile Zühre İnceleme-Metin , Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• YEŞİLDAL, Ünsal Yılmaz 2018 , “Bir Arketip Olarak Yılan”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6/13 : 420 – 431.
• YURDATAP, Selami Münir 2011 , Halk Masalları, Ankara: Elips Yayınları.