BAYKARA MECLİSİ’NDEN YANSIMALAR -Edebî Meclisler, Vâsıfî Etrafında Gelişen Olaylar 7-

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 27, 403 - 453, 30.12.2021

Ahmet Kartal

Öz

Zeynüddîn-i Mahmûd-ı Vâsıfî tarafından Farsça olarak kaleme alınan Bedâyi’u’l-vekâyi’, özellikle Türk kültür ve sosyal hayatına dair ihtiva ettiği geniş ve önemli bilgiler vesilesiyle dikkat çekmektedir. Bu yönüyle Türk kültür tarihi için çok önemli olan bu eserde, özellikle Mâverâünnehir ve Türkistân coğrafyasında değişik mekânlarda tertip edilip oluşturulan edebî meclislerin hüviyetini yansıtan, özelliğini ortaya koyan çeşitli meclislere yer verilmiş ve onların tasvirleri yapılmıştır. Bu çalışmada, Bedâyi’u’l-vekâyi’de yer alan, o dönem edebî meclislerine ışık tutan ve Vâsıfî’nin bizzat katıldığı meclislerin tercümesine yer verilecektir. Bu meclislerden biri, Semekand’ın attarlar pazarında bulunan Mollâ-zâde-i Mücellid’in dükkânında düzenlenmiştir. Bu meclise dönemin önemli fazılları ile şairleri katılmışlardır. Diğerleri, Hâce Hâşimî tarafından tertip edilen ve yine dönemin önemli şairleri ile ileri gelenlerinin katılımcı olduğu meclislerdir. Ayrıca Mevlânâ İsâmuddîn-i İbrâhîm ve Vâsıfî-i Herâtî ile bunların öğrencileri arasındaki husumet ve ihtilafı konu edinen, bu ihtilaf ve husumet etrafında gelişen olaylara da yer verilmiştir. Burada Vâsıfî ve diğer şairlere ait Farsça, Arapça ve Türkçe şiirlerin varlığı dikkat çekmektedir. Bu şiirler arasında daha çok gazel ve kasideler yer almaktadır. Bunların bir kısmı yazılan nazirelerdir. Tarih manzumelerinin yanında manzum bir Arapça mektup da bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Şiir meclisi, nazire, övgü şiiri, hiciv, tarih manzumesi, manzum mektup

REFLECTIONS FROM BAYKARA ASSEMBLY -Literary Assemblies, Events Developing Around Vâsıfî 7-

Öz

Bedâyi’u’l-vekâyi’, written in Persian by Zeynüddîn-i Vâsıfî, draws attention especially with the extensive and important information it contains on Turkish culture and social life. In this work, which is very important for the history of Turkish culture in this respect, various assemblies reflecting the identity and characteristics of the literary assemblies, organized at different places, especially in Transoxiana and Turkistan, were included and described. In this study, the translation of the assemblies in Bedâyi'u'l-vekâyi, which shed light on the literary assemblies of that period and to which Vâsıfî personally attended, will be included. One of these assemblies was held in Mollâ-zâde-i Mücellid's shop, located in the herbalists' market of Semekand. The distinguished people and poets of the period participated in this assembly. Others are the assemblies organized by Hâce Hâşimî, and in which the important poets and distinguished people of the period participated. In addition, the events surrounding the enmity and conflict between Mevlânâ İsâmuddîn-i İbrâhîm and Vâsıfî-i Herâtî and their students were also included. The Persian, Arabic, and Turkish poems by Vâsıfî and other poets draws attention here. These poems are mostly ghazals and odes. Some of them are written nazires. Apart from the historical poems, there is also an Arabic letter in verse.

Anahtar Kelimeler

Poetry assembly, nazire, praise poem, satire, historical poem, letter in verse

Kaynakça

• AKA, İsmail 2010 , “Şâhruh”, TDV İA, 38, 293-295.
• ALGAR, Hamid 2005 , “Muhammed Pârsâ”, TDV İA, 30, 563-565.
• ALÎ ŞÎR NEVÂ’Î 1323 , Tercume-i Mecâlisü’n-nefâis: Mecâlisü’n-nefâis, Der Tezkire-i Şu‘arâ-i Karn-i Nohum Hicrî, Te’lîf: Mîr Nizâmuddîn Alî Şîr Nevâ’î, be-Sa‘y u İhtimâm-i Alî Asgar Hikmet , Tehrân [Bu eserin 1-178. sayfaları Fahri-yi Heratî’nin, 179-409. sayfaları ise Kazvînî’nin Mecâlisü’n-nefâis tercümesini kapsamaktadır.].
• ALTIKULAÇ, Tayyar 2006 ,“Nâfi’ b. Abdurrahman”, TDV İA, 36, 287-289.
• AMÎD, Hasan 1362 , Ferheng-i Amîd, Tehrân.
• ATA, Emine Nur 2018 , Türk Dünyası Efsanelerinde “Su Çıkarma” Motifi Üzerine Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• ATEŞ, Ahmed 1968 , İstanbul Kütüphanelerinde Farsça Manzum Eserler I, İstanbul.
• AYDINLI, Osman 2009 , “Semerkand”, TDV İA, 36, 481-484.
• BÂBÜR 2006 ; Baburnâme Vekayi Gazi Zahîreddin Muhammed Babur, Doğu Türkçesinden çeviren: Reşit Rahmeti Arat, Önsöz ve Tarihi Özet: Y. Hikmet Baydur, İstanbul: Kabalcı.
• ÇETİN, Osman 1998 , “Horasan”, TDV İA, 18, 234-241.
• DEHHUDÂ, Ali Ekber 1373 , Lugat-nâme, 14 cilt , Tehrân: Muessese-i İntişârât-i Çâp-i Dânişgâh-i Tehrân.
• DURMUŞ, İsmail 2000 , “İsferâyînî, İsâmüddîn”, TDV İA, 22, 516-517.
• ENVERÎ, Hasan 1382 , Ferheng-i Bozurg-i Sohen, 8 c., Çâp-i devvom, Tehrân.
• ERASLAN, Saniye 2019 , “Türkistanlı Bir Şair: Vâsıfî ve Türkçe Şiirleri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 23, 758-774.
• Er-REYSÛNÎ, Ahmed – Ali Hakan Çavuşoğlu 2010 ,“Şâtıbî, İbrâhîm b. Mûsâ”, TDV İA, 38, 373-375.
• ESHENKULOVA, Kishimjan 2001 , Timurlular Devrinde Medrese Eğitimi ve Ulûm el-Evâ’il [Matematik, Astronomi ve Tıp], Yüksek lisans tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• FARMANİ, Naqibullah 2019 , İslam Medeniyetinde Herat: İlmî ve Kültürel Açıdan, Yüksek Lisans Tezi, Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• HAYYÂMPÛR, Doktor A. 1372 , Ferheng-i Suhanverân, 2 c., Tehrân: Çâphâne-i Fecr-i İslâm.
• KANAR, Mehmet 2016 , Büyük Türkçe-Farsça Sözlük, İstanbul: Say Yayınları.
• KARTAL, Ahmet 2019 ,“Klasik Türk Şiirinde “Misk””, Osmanlı Edebî Metinlerinin Anlam Dünyası Sempozyumu 12-13 Mayıs 2017. Bilecik Bildiri Kitabı, hzr. Mehmet Özdemir, Bilecik, s. 9-44.
• KARTAL, Ahmet 2003 , “Alî Şîr Nevâî'nin Farsça Şiirleri”, Bilig, 26, 147-180.
• KARTAL, Ahmet 2003 , Hakîkate Düşen Gölge: Türk-Fars Edebî İlişkileri, 2. baskı, İstanbul: Doğukütüphanesi.
• KARTAL, Ahmet 2019a , “Baykara Meclisinden Yansımalar: -Edebî Meclisler 3-”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 23, s. 610-668.
• KÂTİB ÇELEBİ 2013 , Cihan-nüma, 2 c., ed. Said Öztürk, İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Medeniyet Araştırmaları Merkezi.
• KILAVUZ, Ahmet Saim 2013 , “Zeynelabidin”, TDV İA, 44, 365-366.
• KUTLUER, İlhan 1993 , “Câlînûs” mad., TDV İA, 7, 32-34.
• MU’ÎN, Muhammed 1371 , Ferheng-i Fârsî, Şeş cild, Çâp-i heştum, Tehrân: Çâphâne-i Sipihr.
• MÜSTAKİMZÂDE, Müstakimzâde Süleymân Sa’deddîn Efendi 2014 , Tuhfe- i Hattâtîn, hzr. Mustafa Koç, İstanbul: Klasik.
• NEVÂYÎ, Alî Şîr Nevâyî 1996 , Muhâkemetü'l-lügateyn [İki Dilin Muhakemesi], Haz. F. Sema Barutçu Özönder , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• NEVÂYÎ, Alî Şîr Nevâyî 2001 , Mecâlisü’n-nefâyis I Giriş ve Metin , II Çeviri ve Notlar , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• OKUMUŞ, Ömer 1993 , “Câmî, Abdurrahman”, TDV İA, 7, 94-99.
• SARI, Mehmet Ali 1991 ,“Âsım b. Behdele”, TDV İA, 3, 475-476.
• STEİNGASS, F. 1975 , Persian-English Dictionary, Beirut: Librairie du Liban.
• ŞEMSEDDÎN SÂMÎ 1996 , Kâmûsu’l-a’lâm, tıpkıbasım, 1-6, Ankara: Kaşgar Neşriyat.
• ŞÜKÛN, Ziya 1984 , Farsça-Türkçe Lûgat, Gencîne-i Güftâr Ferheng-i Ziyâ, 1-3, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• TAKA, Muhlis 2021 , Timurlular Devrinde Semerkand, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• TÜRKOĞLU, İsmail 2010 , “Şeybânî Han”, TDV İA, 39, 43-45.
• UNAT, Yavuz 2012 , “Uluğ Bey” mad., TDV İA, 42, 127-129.
• UYDU YÜCEL, Mualla 2012 , “Ubeydullah Han”, TDV İA, 42, 22-23.
• VANLIOĞLU, Mehmet 2002 , “Kâtibî, Şemseddin”, TDV İA, 25, 42.
• VANLIOĞLU, Mehmet – Mehmet Atalay 1994 , Edebiyat Lügati, Erzurum: Atatürk Üni. Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• VÂSIFÎ, Zeynüddîn Mahmûd-ı Vâsıfî 1349 , Bedâyi’u’l-vekâyi’, nşr. A. Boldirev , Cild-i evvel, Çâp-i divvom, Çâphâne-i zer.
• YILDIRIM, Nimet 2001 , Fars Edebiyatında Kaynaklar, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını.
• Yüce Kur’an ve Açıklamalı-Yorumlu Meâli 2016 , hzr. Abdulkadir Şener-M. Cemal Sofuoğlu-Mustafa Yıldırım, İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir