Muhteşem-i Kâşânî’nin Kerbelâ Mersiyesinin Manastırlı Mehmed Rif’at Tarafından Yapılan Bilinmeyen Bir Tercümesi ve Bu Tercümenin Osmanlı Tercüme Geleneğindeki Yeri

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 27, 455 - 488, 30.12.2021

Mustafa Kılıç

Öz

Biyografik kaynaklar son dönem Osmanlı şairlerinden Manastırlı Mehmed Rif’at ö. 1907 ’in bir Dîvânçe’sinin bulunduğunu kaydederler. Bu Dîvânçe veya Mecmû’a-i Eş’âr Mehmed Rif’at hayatta iken basılmadığı ve elyazması hâli de muhtemelen müsvedde hâlinde kaldığı için günümüze ulaşamamıştır. Ancak, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Katalogu’na kayıtlı bir yazma eser, Mehmed Rif’at’in bu kayıp Dîvânçe/Mecmû’a-i Eş’âr’ından izler taşımaktadır. Bu yazmada yer alan terkîb-bend nazım şekliyle yazılmış şiir, Rif’at’in tezkirelerde zikredilen Kerbelâ mersiyesidir. Bu çalışmada, Manastırlı Mehmed Rif’at’a ait mersiyenin transkripsiyonlu metni ve diliçi çevirisi verilmiştir. Bu şiir aynı zamanda Fars şairi Muhteşem-i Kâşânî ö. 1588 ’nin Kerbelâ mersiyesinin nazmen tercümesi olduğu için transkripsiyonlu metnin dışında mersiye, Farsça aslıyla mukayese edilmiş ve metnin Osmanlı tercüme geleneğindeki yeri değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kerbelâ Mersiyesi, Manastırlı Mehmed Rif’at, Muhteşem-i Kâşânî

A Translation Of Muhteşem-i Kâşânî’s Karbala Dirge An Unknown Translation By Manastırlı Mehmed Rif’at And The Place of This Translation in The Tradition of Ottoman Translation

Öz

Biographical sources record that Manastırlı Mehmed Rif'at dod. 1907 , one of the late Ottoman poets, has a Dîvânçe. Since this Dîvânçe or Mecmû'a-i Eş'âr Mehmed Rif'at was not published while he was alive, and the manuscript is probably in draft form, it has not survived. However, a manuscript registered in the Istanbul University Rare Works Library Catalog bears traces of this lost Dîvânçe/Mecmû'a-i Eş'âr by Mehmed Rif'at. The poem in this manuscript, written in the form of "Terkîbbend" verse, is the Karbala dirge of Rif'at mentioned in the biographies. In this study, the transcribed text and intralingual translation of the elegy of Mehmed Rif'at of Manastır are given. Since this poem is also a verse translation Karbala dirge of the Persian poet Muhteşem-i Kâşânî dod. 1588 , apart from the transcripted text, the dirge has been compared with the Persian original and the place of the text in the Ottoman translation tradition has been evaluated.

Anahtar Kelimeler

Karbala dirge, Manastırlı Mehmed Rif'at, Muhteşem-i Kâşânî

Kaynakça

• ARSLAN, Mehmet ve Mehtap Erdoğan 2009 , Kerbelâ Mersiyeleri, Ankara: Grafiker Yay.
• BOZDOĞAN, Ahmet 2001 , Manastırlı Mehmet Rıfat ve Eserleri Üzerine Bir İnceleme. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• CEYHAN, Adem 2012 , “Manastırlı Mehmed Rifat Bey’in Matlûbu Külli Tâlib Tercümesi”, CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Doç. Dr. Mustafa Aksoy Armağan Sayısı 10 1 , 57-71.
• ÇİFTÇİ, Cemil 2011 , Mûsâ Kâzım Paşa, Aşkın Hazineleri Makâlîd-i Aşk , İstanbul, Kevser Yay.
• DEMİRCİOĞLU, Cemal 2009 , “19. Yüzyıl Sonu Türk Edebiyatında ‘Tercüme Kavramı”, Journal of Turkish Studies Türklük Bilgisi Araştırmaları , Kaf Dağının Ötesine Varmak, Günay Kut Armağanı, II 27 , 13-31.
• DEMİRCİOĞLU, Cemal 2013 , “El-Cahız’dan Manastırlı Memet Rıfat’a: Arap Çeviri Kuramcıları ile Osmanlı Mütercimleri Arasındaki Bağlantılar”, Turkish Studies, 8 13 , 739-759.
• DEMİRCİOĞLU, Cemal 2016 , Çeviribilimde Tarih ve Tarihyazımı, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• İNAL, İbnülemin Mahmut Kemal, 1969 , Son Asır Türk Şairleri O-S , Cüz VII, İstanbul: MEB Yay.
• İSEN, Mustafa 2004 “Mersiye Türk Edebiyatı ”, İslam Ansiklopedisi, C.29, Türkiye Diyanet Vakfı, 218-219.
• İSEN, Mustafa 2012 , Dile Duran Ölüm: Klasik Türk Edebiyatında Mersiyeler, İstanbul: Kapı Yay.
• KAHRAMAN, Alim 2003 , “Mehmed Rif’at, Manastırlı”, İslam Ansiklopedisi, C.28, Türkiye Diyanet Vakfı, 519-520.
• KAYA, Bayram Ali 2020 , Osman Nevres Dîvânı, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/76247,osman-nevres- divanipdf.pdf?0 23.09.2021
• KILIÇ, Filiz 2018 . Âşık Çelebi, Meşâi’rü’ş-Şu’arâ, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59036,asik-celebi-mesairus- suarapdf.pdf?0 23.09.2021
• KOLEKTİF 2019 , Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yay.
• KÖKSAL, Mehmet Fatih 2012 . "Metin Neşrinin Ana Esasları". Türklük Bilimi Araştırmaları, 31, 179-209.
• KURTULUŞ, Rıza 2006 . “Muhteşem-i Kâşânî”, İslam Ansiklopedisi, C.31, Türkiye Diyanet Vakfı, 77-78.
• KUTLAR-OĞUZ, Fatma Sabiha 2017 , "Türkçe Metin Neşirlerindeki Farsça Şiirlere Dair Tespitler, Öneriler", Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XII - Metin neşri: problemler, tespitler, öneriler. İstanbul: Klasik Yayınları. s. 132-160.
• LEVEND, Agâh Sırrı, 2015 , Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Dergâh Yay.
• MANASTIRLI MEHMED RİFAT, 1327/1909 , Cevâhir-i Çihâr-Yâr ve Emsâl-i Kibâr, nşr. Ganimet bint Rifat, Matbaa-i Uhuvvet, Marunî , Halep.
• MUHTEŞEM-İ KÂŞÂNÎ H.1313/M.1896 , Harîr-i siyah, İ.B.B. Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e-Kaynaklar, HP_Osm_00305/02.
• MUHTEŞEM-İ KÂŞÂNÎ, Külliyât, 58b, IUNEK Farsça Yazma Eserler, NEKFY01551.
• PAKER, Saliha 2009 , “Tercüme ve Nazire olarak Çeviri: Kültüre Bağlı Kavramlar”, Journal of Turkish Studies / Türklük Bilgisi Araştırmaları Cem Dilçin Armağanı , 33 2 , 89-110.
• PAKER, Saliha 2014 , “Tercüme, Telif ve Özgünlük Meselesi”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX Metnin Halleri: Osmanlı’da Telif, Tercüme ve Şerh içinde ss. 37-71 . İstanbul: Klasik Yayınları.
• RECÂİZÂDE MAHMUT EKREM 2014 , Recâizâde Mahmut Ekrem’in Bütün Eserleri-2 Takdîr-i Elhân, Kudemadan Birkaç Şair, Pejmürde, Takrizât, hzl. Hakan Sazyek-Tolga Bayındır-Esra Sazyek-Doğan Evecen , Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
• SELÇUK, Ersin 2013 , “İran Edebiyatında Mersiye Türleri”, Doğu Araştırmaları, 12, 5-22.
• TOSKA, Zehra 2000 , “İleriye Yönelik Araştırmalarla İlgili Olarak Eski Türk Edebiyatı Sahasında Yazılmış Olan Çeviri Metinleri Değerlendirmelerde İzlenecek Yöntemler Ne Olmalıdır”, Journal of Turkish Studies Türklük Bilgisi Araştırmaları , XXIV, 1 , 291-306.
• YAZAR, Sadık 2011 , Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• YAZAR, Sadık 2014 , “Osmanlı Dönemi Şiir Tercümesinde Karşılaşılan Biçimsel nazım biçimi, aruz ve kafiye Zorluklar”, Metnin Hâlleri: Osmanlıʼda Telif, Tercüme ve Şerh içinde ss. 248-293 , İstanbul: Klasik Yayınları.
• YAZAR, Sadık 2020 , “Bakir Bir Araştırma Sahası Olarak Osmanlı Tercüme Geleneği”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 60 1 , 153-178.
• YAZICI, Tahsin 2004 , “Mersiye Fars Edebiyatı ”, İslam Ansiklopedisi, C.29, Türkiye Diyanet Vakfı, 218-219.
• YILDIZ, Ayşe 2009, “Tercüme Kavramı Ve Türkçe Mesnevilerde Tercüme Meselesinin Klâsik Edebiyatlar Bağlamında Yorumlanması Denemesi”, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume, 4 7 , 939-954.
• YILMAZ, Müslüm 2016 , Klasik Türk Edebiyatında Kerbelâ Hadisesi, Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• ZİYA PAŞA H. 1292/ M. 1875-1876 . Harâbât, 2. cilt, Matabaa-i Âmire, İstanbul.