Recaizade Ekrem'in Gazelleri

Yıl 2023, Cilt: 30 Sayı: 30, 16 - 30, 27.06.2023

Gizem Akyol

Öz

Bu makalede Recaizade Ekrem’in gazellerinin özellikleri üzerinde durulmaktadır. Türk edebiyatına kattığı yeniliklerle bir devir yaratan Recaizade, klȃsik nazım şekillerinin hemen hemen her türünü kullanmıştır. Yeniliği, şiirdeki etkisi seyreltilmiş bir geleneğin varlığı ile açıklayan Tanzimat kuşağının diğer mensupları gibi o da klȃsik nazım şekilleri üzerinde kişisel tasarruflar ortaya koymuştur. Bu nazım şekillerinin başında da gazel gelmektedir. Ekrem’in Nağme-i Seher’den Nijad Ekrem’e kadarki yedi eserinde bulunan üç yüz elli dört şiirin yüz elli sekizini gazeller oluşturur. Kendi ifadesiyle bir mecmûa-yı eş’ȃr olan Nağme-i Seher’deki gazellerin birçoğu klȃsiktir. Zemzeme’lerle birlikte yeni sanat anlayışı belirginleşmeye ve gazeller de şahsȋleştirilmiş bir içerikle yazılmaya başlar. Burada değişen ve dönüşen yalnızca gazel geleneği değildir. Recaizade’nin gazellerine bakıldığı zaman “şair”in kendi benliğine dair bilgisi, algısı, inançları ve düşünceleriyle kendine alan açtığı görülür. Gazelin fȃillerinden biri olan ȃşığın sevgiliye bakışı farklılaştığı gibi sevgiliden beklenen özelliklerde de şahsȋleşmiş bir şey aranır. Şiirde karakterizasyona kapı aralayan bu beklentinin başka bir yönü daha vardır. O da şiirin payitahtı olan gazelin “birincil” veya “seçkin” fȃiline (mutlak) bir taarruzu da içererek ikincil (dünyevȋ) olanı öne çıkarmasıdır. Recaizade Ekrem’in Batılı şairlerin düşünce ufkuyla buluştuğu en yenilikçi şiirleri içeren kitaplarına “tagazzülden geçemem” diyerek gazel ilave etmesini, başka bir deyişle yeniyi inşa sürecinde klȃsik şiir birikimini kendine daima hatırlatan yaklaşımı ondaki edebȋ kavrayışın genel karakteri olan farklılıklara alan açma, çok yönlülük gibi özelliklerde aramalıdır. Eskiyi devam ettirmek onun sanatı içinde yeniye karşı psikolojik bir direnç oluşturmadığı gibi, klȃsik şiirlerinin azımsanamayacak kadar çok oluşu dönemin edebȋ konjonktüründe de olumsuz eleştirilere maruz kalmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Nazım şekli, gazel, Recaizade Ekrem, klȃsik şiir, Zemzeme, Nağme-i Seher.

Kaynakça

• BAKER, Ulus (2020), Sanat ve Arzu, İstanbul: İletişim Yay.
• DOĞAN, Muhammet Nur (2004), “Divan Şiirinde Aşk”, Doğu-Batı, Yıl: 7, Sayı: 26, Şubat, Mart, Nisan, 35-58.
• ENGİNÜN, İnci (1995), Abdülhak Hamid’in Mektupları, İstanbul: Dergȃh Yay.
• ES, Hikmet Feridun (1945), “Kütüphanenin Üst Rafındaki Küçük Sepet Sandık”, 2 Mayıs, 5.
• İsmail Hikmet (Ertaylan), (1925), Türk Edebiyatı Tarihi, On Dokuzuncu Asır Ortaları, C. I, Bakü.
• KOCATÜRK, Vasfi Mahir (1970), Büyük Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• KURGAN, Şükrü (1954), Recaizade Ekrem, Hayatı, Sanatı, Eserleri, İstanbul: Varlık Yay.
• Mahmut Ekrem (Recaizade), (1288/R. 1872/1873), Nağme-i Seher -Mensûr Bazı Hayȃlat ve Âsȃr-ı Sȃire İle Müzeyyel Dȋvançe-i Eş’ȃr.
• ÖZGÜL, M. Kayahan (2000), Arayışlar Devri Türk Şiiri Antolojisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• (2012), XIX. Asrın Özel Bir Edebiyat Mahfeli Olarak Encümen-i Şuarȃ, Ankara: Kurgan Edebiyat.
• (2015), Şiirin Hazanında Gazel Dökenler III, Leskofçalı Gȃlib Bey, İstanbul: Kitabevi Yay.
• ÖZÖN, Mustafa Nihat (1941), Son Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Maarif Matbaası.
• Recaizade Mahmut Ekrem (1300/R. 1884/1885), Zemzeme, (İkinci Kısım), Birinci Tab’ı, İstanbul: Matbaa-i Ebuziya.
• (1301a/R. 1885/1886), Takdir-i Elhȃn, Birinci Tab’, Dersaadet: Mahmut Bey Matbaası.
• (1301b/R. 1885/1886), Zemzeme (Üçüncü Kısım), Matbaa-i A.K. Tozluyan, İstanbul
• (1306/R. 1890/1891), Zemzeme, [Birinci Kısım], İkinci Tab’ı, İstanbul: Karabet Matbaası.
• (1311/R. 1895/1896) Pejmürde, Âlem Matbaası, Konstantiniye, 1311. (tarih yok), Nijad Ekrem, Selȃnik Matbaası.
• SAZYEK, Hakan, Esra Sazyek, Betül Solmaz (2021), Recaizade Mahmut Ekrem Külliyatı 1, Mektuplar, Arizalar, Yazılar, İstanbul: Kopernik Kitap.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi (1997), XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• YETİŞ, Kazım (1996), Namık Kemal’in Türk Dili ve Edebiyatı Üzerine Görüşleri ve Yazıları, İstanbul: Alfa Yay.