Âşık Ömer Divanı’nda Şehirlere Yazılan Şiirler

Yıl 2023, Cilt: 30 Sayı: 30, 182 - 212, 27.06.2023

Yılmaz Faraşoğlu

Öz

Divan şairleri yaşadıkları coğrafya ilgisiz kalmamış, şiirlerinde çeşitli vesilelerle yerleşim yerlerinden bahsetmişlerdir. Özellikle mahallileşmenin etkisiyle şairler yaşayıp görmedikleri, gelenek içinde bahsettikleri genel coğrafya yanında bizzat yaşayıp gördükleri, görev sebebiyle bulundukları yerleri de şiirlerinde kullanmış ve bunun neticesinde klâsik Türk şiirinde şehrengiz, şehir şiirleri, bilâdiyye, sâhil-nâme gibi şehirleri konu edinen nazım türleri doğmuştur.
Klâsik Türk edebiyatında müstakil olarak şehirler üzerine yazılmış şiirler de vardır. Bu şiirler gazel, kaside, murabba, mesnevi, kıtʻa, tarih, şarkı, koşma gibi hemen bütün nazım şekillerinde karşımıza çıkar. Bir şehrin doğal güzellikleri, tarihi ve mimari özellikleri, şehir halkı ve güzellerinin methedildiği bu şiirler aynı zamanda o şehrin tarih ve kültürüne veya bir dönemine kaynaklık edebilecek bilgiler içerir. Methiye ağırlıklı bu şiirler dışında sayıları az olmakla birlikte şehir veya ahalisinin hicvedildiği, şehirler üzerine mersiyelerin yazıldığı şiirler de vardır.
Bu makalede, şehirlerin tarihi ve kültürüne dair bilgiler ihtiva etmesiyle önemli olan şehir şiirleri hakkında bilgi verildikten sonra 17. Yüzyıl şairi Âşık Ömer’in hayatı ve eserleri üzerinde durulacak, şairin 9 farklı mekân için yazdığı 15 şiiri üzerinden şehir algısı tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, Şehir şiirleri, Aşık Ömer, Şehirler

Kaynakça

• ARSLAN, Mehmet (2018), “Divan Edebiyatında Şehirler Üzerine Yazılan Şiirler ve Bunlar Arasında Amasya Şiirleri”, Uluslararası Amasya Şairleri Bilim Şöleni Bildiriler Kitabı, M. F. Köksal, S. Murat, M. İlhan (Ed.), s. 47-70, Ankara: KIBATEK.
• AYÇİÇEĞİ, Bünyamin (2018), “Divan Şiirinde Seb‘ü’l-Mesânî Kavramı ve Anlam Çerçevesi”, HİKMET-Akademik Edebiyat Dergisi, 4, s. 491-503.
• BATİSLAM, Hanife Dilek (2009), “Şehir Şiirleri ve Şeyhülislâm Yahyâ’nın Edirne Gazelleri”, Atatürk Üniversitesi TAED, 39, s. 483-498.
• BATİSLAM, Hanife Dilek (2011), "Divan Şairinin Benzetme Dünyasında Mısır ve Nil”, Turkish Studies, (6) 1, s. 203-210.
• BOSTAN, İdris (1988), XVI. Asırda Osmanlı TersAneleri ve Gemi İnşa Tezgâhları, Mimarbaşı Kocasinan, Yaşadığı Çağ ve Eserleri I, (Ed.: Sadi Bayram), İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yay.
• BOŞKOV, Vanço (1980), “Türk Edebiyatında Şehir Şiirleri ve Şehir Mersiyeleri”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, 12, s. 69-76.
• ÇELEPİ, Mehmet Surur (2005), Âşık Ömer Divanı’nın Tahlili, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• DARKOT, Besim (1979), İzmir, İslam Ansiklopedisi, 5, İstanbul: MEB Basımevi.
• DEMİR, Cenk (2019), “Sinop Rum Cemaati’nin 19. Yüzyıldaki Sosyal Yapısı”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 27, s. 111-142.
• DEMİRKENT, Işın (2001), İstanbul, TDV İslam Ansiklopedisi, 23, s. 205-212.
• ED-DÛRÎ, Abdülaziz (1991), Bağdat, TDV İslam Ansiklopedisi, 4, s. 425-433.
• ERDOĞAN, Mustafa (2009), “Bazı Osmanlı Şairlerinin Mısır İzlenimleri”, Turkish Studies, 4 (2), s. 439-478.
• ERGUN, Sadettin Nüzhet (1365/1946), Âşık Ömer: Hayatı ve Şiirleri, İstanbul: Semih Lütfi Kitabevi.
• EYİCE, Semavi (2000), İbrahim Paşa Sarayı, TDV İslam Ansiklopedisi, 21, s. 345-347.
• FAROQHİ, Suraiya (2010), Osmanlı İmparatorluğu ve Etrafındaki Dünya, İstanbul: Kitap.
• GÖKSEL, Gökçe (2017), Âşık Ömer (17. Yy) Divanı’nda Askerlikle İlgili Unsurlar, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• GÜLHAN, Abdülkerim (2021), “Rıfkî’nin Konya Şehri ile Kestel ve Kızıldağ Yaylaları Vasfındaki Şiirleri”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 8 (22), s. 343-356.
• HARTMANN, Robert (1979), Şam, İslam Ansiklopedisi, 11, İstanbul: MEB.
• KAPLAN, Hasan (2016), “Mahallî Şairin Mahallî Coğrafyası: Kütahyalı Rahîmi’nin Şiirlerinde Yer Adları”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 17, s. 121-172.
• KAPLAN, Hasan (2018), “Divan Edebiyatında Sakız ve Sakız’ın Fethinin Edebiyatın Nükte Dünyasına Yansımaları”, EKEV Akademi Dergisi, 22/73, s. 367-394.
• KAPLAN, Hasan (2020), “Bir İstanbul Methiyesi: İzzet’in Bilâdiyesi”, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 5 (2), s. 442-487.
• KAPLAN, Yunus (2016), “Klâsik Türk Edebiyatında Bilâdiyeler ve Zihnî Efendi ile İştibî Ahmed Efendi Bilâdiyeleri”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 13 (1), s. 102-124.
• KAPLAN, Yunus (2017), “Lale Devri İstanbul’unda Padişah Bahçelerini Anlatan Manzum Bir Eser: Hıfzî ve Mesâir’i”, Manisa Celal Bayar Üniv. Sosyal Bilimler Dergisi, 15 (1), s. 307-330.
• KARAHAN, Abdülkadir (1991), Âşık Ömer, TDV İslâm Ansiklopedisi, 4, s. 1.
• KARASOY, Yakup ve Yavuz Orhan (2003), “17. Yüzyıl Saz Şâiri Âşık Ömer Üzerine Bazı Mülâhazalar”, SÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 13, s. 177-215.
• KARASOY, Yakup ve Yavuz, Orhan (2010), Âşık Ömer Divanı, Konya: İnci Ofset.
• KARAVELİOĞLU, Murat (2003), “Klâsik Türk Edebiyatında Bağdat”, Tarih ve Tabiat Vakfı (Irak Dosyası) I, s. 231-252.
• KELEŞ, Mahmut Recep (2020), “Memlüklü Dönemi Suriye’de Âlimlerin Rolleri: İbn Hallikan Örneği”, İslami Araştırmalar, 31 (3), s. 513-528.
• KİEL, Machiel (2012), Varna, TDV İslam Ansiklopedisi, 42, s. 524-527.
• KOL, Duygu (2017), 18. Yüzyılda Sinop Limanı, Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• KUFACI, Osman (2019), “Coğrafyanın Baki Divanı’na Aksi: Şehir Adları”. EKEV Akademi Dergisi, 78, s. 467-480.
• KURNAZ, Cemal (1997), “Arayıcızâde Hüseyin Ferdî ve Derviş Ömer Efendi’nin Bilâdiyeleri”, Divan Edebiyatı Yazıları, Ankara: Akçağ Yay.
• KUTLAR, Fatma Sabiha (2011), “Klâsik Türk Şiirinde Şehir Hicivleri ve Arpaemîni-zâde Mustafa Samî’nin Edirne Kasîdesi”, Turkish Studies, 6 (2), s. 1-16.
• KUVAN, Hatice (2009), Âşık Ömer Divanında Sosyal Hayat, İstanbul: Fatih Üniv. SBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• KUYULU, İnci (2001), İzmir, TDV İslam Ansiklopedisi, 23, s. 526-529.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat (2001), İzmir, TDV İslam Ansiklopedisi, 23, s. 515-524.
• MAXİM, Mihai (2012), Tuna, TDV İslam Ansiklopedisi, 41, s. 372-374.
• ORAL, Selman (2018), XVII. Yüzyılda Şam Bölgesinde Meydana Gelen Ayaklanmalar, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• ÖRENÇ, Ali Fuat (2009), Sakız Adası, TDV İslam Ansiklopedisi, 36, s. 6-10.
• ÖZ, Mehmet (2009), Sinop, TDV İslam Ansiklopedisi, 37, s. 252-256.
• ÖZ, Mustafa (2022), Kerbela, TDV İslam Ansiklopedisi, 25, s. 271-272.
• ÖZKAN, Deniz (2015), 18. ve 20. Yüzyıl Osmanlı Mimarisi Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi-Cilt II, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• ŞANLI, İsmet (2015), “Derdini Tuna’ya Döken Şair Âşık Çelebi ve Tuna Kadisesi’nin Anlam Dünyası”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (38), s. 310-316.
• TOMAR, Cengiz (2010), Şam, TDV İslam Ansiklopedisi, 38, s. 311-315.
• TÜRKDOĞAN, Melike Gökcan (2009), “Ahmedî’nin İskendernâme’sinde Kadın Hükümdar Modeli ve Kraliçe Kaydafa”, Turkish Studies, 4 (7), s. 760-773.
• TÜRKER, Fatma (2011), Sinop Seyyid Bilal Türbesi Haziresindeki Mezar Taşları, Samsun: 19 Mayıs Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• TÜRKMEN, Mustafa Nuri (2011), “Osmanlı Devleti’nde Saray İhtiyaçlarının Karşılanması: Kar ve Buz Temini”, Akademik Bakış Dergisi, 4 (8), s. 203-214.
• YEKBAŞ, Hakan (2015), “Malatyalı Necâtî ve Şehir Methiyeleri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 15, s. 377-401.
• YILDIZ, Enes (2018), “Klâsik Türk Edebiyatında Şehir Şiirleri ve Revânî’nin Yayımlanmış Divanı’nda Yer Almayan Medine Kasidesi”, International Journal of Language Academy, 6 (2), s. 120-143.
• YILDIZ, Enes (2021), “Kilisli Rıfkî’nin Kesdel, Tekfur ve Kızıldağ Methiyeleri”, Gaziantep University Journal Of Social Sciences, 20 (4), s. 2144-2164.
• YILMAZ, Cevdet (2009), “Tarihi Sinop Kalesi Cezaevi”, Doğu Coğrafya Dergisi, 22, s. 1-16.