Dîvân Neşirlerinde Tertip Üzerine Dikkatler: Leylâ Hanım Dîvânı Örneği

Yıl 2023, Cilt: 30 Sayı: 30, 418 - 442, 27.06.2023

Nihat Öztoprak

Öz

19. yüzyıl kadın şairlerinden Leylâ Hanım’ın Dîvân’ı, 4 yazma ve 4 matbu nüshasına dayanılarak merhum Mehmet Arslan tarafından neşredilmiştir. Neşir esnasında yazma nüshalardaki tertip hususiyeti fark edilmediği için naşir tarafından araştırmacılara kolaylık olsun ve kısmen de olsa tertipli olsun diye şiirler nazım şekillerine göre gruplandırılmıştır. Buna göre şiirler kasideler, murabbalar, muhammesler, tahmisler, müseddesler, tesdisler, tesbî, müsemmen, tesminler, terkib-bendler, terci-bendler, tarihler, gazeller, müstezâdlar, şarkılar, lugazler, rubaîler, kıt’alar, müfredler şeklinde gruplandırılarak sıralanmıştır.
Ancak Leylâ Hanım Dîvânı’nın yazma nüshalarının başında yer alan bir rubaîye göre şairin Dîvân’ını tertip ettiği anlaşılmaktadır. Bu tertip, naşir tarafından fark edilmediği için neşirde Dîvân’ın tertibi naşire göre tamamen değiştirilmiştir.
Bu makalede, öncelikle yazmalarına göre Leylâ Hanım Dîvânı’nın tertip hususiyetleri ortaya konmuş sonra yazmaların tertibi ile neşrin tertibi karşılaştırılarak nesirde şairin oluşturduğu tertibin nasıl değiştirildiği belirlenmiştir. Böylece divan neşirlerinde divanın tertibine riayet etmemenin ne gibi değişikliklere, sıkıntılara, sapmalara sebep olduğu; şairin inanç ve kültür dünyasını yansıtan divan tertibinin değiştirilmesinin şairi anlama ve tanımada ne gibi eksiklikler doğurduğu ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Leylâ Hanım, Divan, Divan Tertibi, Kadın şair, İzzet Molla

Kaynakça

• Ahmed Rifat (2004), Lügat-i Târihiyye ve Coğrafiyye, Tıpkıbasım/Facsimile, I-III, Ankara: Keygar Neşriyat.
• AKÜN, Ömer Faruk (1994), “Divan Edebiyatı”, DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, IX: 389-427.
• ARSLAN, Mehmet (2003) (Haz.), Leylâ Hanım Dîvânı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• ÇELİK, Halime Esra (2007), Güftesi Divan Şairlerinden Leyla Hanım’a Ait Bestelerin Usul-Aruz Vezni İlişkisi Yönünden İncelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik Anabilim Dalı.
• EFE, Pınar (2020), “Leylâ Hanım’ın Yayımlanmamış İki Şiiri”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (ESTAD), III/2: 618-626.
• E.J.Wilkinson Gibb (1999), Osmanlı Şiir Tarihi (A History of Ottoman Poetry), Terc. Ali Çavuşoğlu, I-II, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Fatîn Davud (2017), Hâtimetü’l-Eş‘âr (Fatin Tezkiresi), Haz. Ömer Çiftçi, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü (e-kitap). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55976,fatin-tezkiresi-pdf.pdf?0 (Erişim tarihi: 12.02.2023).
• KAHRAMAN, Seyit Ali (haz.) (1996), Mehmet Süreyyâ Sicill-i Osmanî, I-VI, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Mehmed Zihnî (1982), Meşâhirü'n Nisâ, haz. Bedreddin Çetiner, I-II, İstanbul: Şamil Yayınevi.
• ÖZDİNGİŞ, Vicdan (2009), “Leylâ Hanım Dîvanı’nda Mevlânâ’ya Yazılmış Şiirler”, Kubbealtı Akademi Mecmuası, 9, 17-30.
• Leylâ Hanım Dîvânı’nın Yazma Nüshaları:
• Leylâ Hanım Dîvânı, Ankara Millî Ktp. Yz. A. 731.
• Leylâ Hanım Dîvânı, Ankara Millî Ktp. Yz. A. 413.
• Leylâ Hanım Dîvânı, Ankara Millî Ktp. Yz. A. 2918/3, yk. 33b-55b.
• Leylâ Hanım Dîvânı, Ankara Millî Ktp. Yz. A. 2846/2, yk. 26b-73b.
• Leylâ Hanım Dîvânı, İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Belediye K. 774.
• Leylâ Hanım Dîvânı, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Ktp, İbnülemin Koleksiyonu, no: 3147 (NEKTY 10593).
• Leylâ Hanım Dîvânı’nın Matbu Nüshaları:
• Dîvân-ı Leylâ Hanım, Bulak 1260 (1844).
• Dîvân-ı Leylâ Hanım, Litograf, Baskı yeri ve baskı tarihi yok.
• Dîvân-ı Leylâ Hanım, Takvimhane-i Âmire Matbaası, İstanbul 1267 (1851).
• Dîvân-ı Leylâ Hanım, Litograf, Şirket-i İraniyye Destgahı, İstanbul 1290 (1873).