İdama Mahkûm Bir Şair: Caniklizâde Hayreddin Râgıb Paşa ve Kayıp Bir Kısım Şiirleri

Yıl 2023, Cilt: 31 Sayı: 31, 133 - 152, 25.12.2023

Mehmet Sait Çalka

Öz

Klasik Türk edebiyatında eser vermiş, manzume kaleme almış nice şair vardır ki vefatlarından sonra geride bıraktıkları eserlerin bir şekilde yer değiştirmesi, elden ele geçmesi, yurt dışına satılması veya kaçırılması gibi nedenlerden dolayı bilimsel anlamda tanıtılamamıştır. Kaynaklarda önemli sayıda şiirlere sahip olduğu zikredilen fakat bu şiirlerin yeri hakkında bilgi verilmeyen şairlerin bir kısım şiirlerinin tespit edilmesi, o şairlerin en azından edebî kişiliğini ortaya koymada son derece değerlidir.
Biyografik kaynaklarda şiirlerinin hatta divanının varlığından bahsedilen ancak günümüze kadar bahse konu olan divanı veya şiirleri tespit edilememiş bir şair de Osmanlı tarihinde idamla cezalandırılan bir paşa olup ayrıca Râgıb mahlasıyla manzumeler kaleme almış olan Caniklizâde Hayreddin Râgıb Paşa’dır. Bu çalışmada, İngiltere Milli Kütüphanesi’nde (Biritish Library) bulunan ve Or 7083 numarasıyla kayıtlı olan Türkçe el yazması ile Tayyar Mahmud Paşa’nın divanında kardeşi Hayreddin Râgıb Paşa’nın bir gazeline yazdığı tahmisten hareketle Hayreddin Râgıb Paşa’nın kayıp olduğu bilinen şiirlerinden tespit edilen 9 adet gazeli ile 1 adet müfredi incelenmiştir. Bu manzumelerin ışığında şairin şairlik yönü klasik Türk edebiyatı araştırmacılarının istifadesine sunulmuştur.
Çalışmanın giriş kısmında 18. asırda Osmanlı’nın önemli ailelerinden olan ancak devlete ve tebaaya karşı yanlış tutumlarından dolayı Bâb-ı âli tarafından ölümle cezalandırılıp ortadan kaldırılan Caniklizâdelerin kısa bir tarihçesi verilmiştir. Daha sonra, Hayreddin Râgıb Paşa’nın hayatına dair tarihi ve biyografik kaynaklardan elde edilen bilgiler verilmiştir. Ardından çalışmaya konu olan Hayreddin Râgıb Paşa’nın yeni tespit edilmiş gazellerinin şekil ve muhteva bakımından incelemesine yer verilmiştir. Son bölümde ise manzumelerin çeviri metni verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

18. asır, Caniklizâdeler, Hayreddin Râgıb Paşa, Kayıp şiirler, Gazeller.

Kaynakça

• Abdizade Hüseyin Hüsameddin Efendi (2007), Amasya Tarihi, C. 4 Zeyl. (haz. Mesut Aydın, Güler Aydın), Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları.
• Ahmed Cevdet Paşa (1972), Tarih-i Cevdet, C. 3. İstanbul: Hikmet Neşriyat.
• AKSOY, Ömer Asım (1988), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1 -Atasözleri Sözlüğü-, İstanbul: İnklap Kitabevi.
• AKSU, Belgin Tezcan, Şükrü Halûk Akalın ve Recep Toparlı (2022), Türk Atasözleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÜN, Recep (2008), “Samsun-Çarşamba Rıdvan Paşa Camii Hazîresindeki Mezar Taşları-II (Celî Sülüs Kitabeli Olanlar)”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26 (26-27), s. 117-74.
• GÜRBÜZ, Mehmet (2020), “Hayreddin, Hayreddin Râgıb Paşa”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, erişim tarihi: 10.12.2022, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hayreddin-hayreddin-ragib-pasa
• İPEKTEN, Haluk (1999), Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, İstanbul: Dergah Yayınları.
• İSEN, Mustafa (1997), “Aruzun Anadolu’daki Gelişimi Çizgisi”, Ötelerden Bir Ses, Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KARABEY, Turgut (2015), Türk Edebiyatında Tarih Düşürme, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• KARAGÖZ, Rıza (2003), Canikli Ali Paşa, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• KARTALLIOĞLU, Yavuz (2011), Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni (16., 17. ve 18. Yüzyıllar), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mehmed Nâil Tuman (2001), Tuhfe-i Nailî Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri, C. I-II. (haz. Cemâl Kurnaz-Mustafa Tatçı), Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Mehmed Süreyyâ (1996), Sicill-i Osmânî, (haz. Nuri Akbayar), C. 2. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• MERT, Özcan (1993), “Canikli Hacı Ali Paşa Ailesi”, DİA, 7:151-54.
• POYRAZ, Yakup (2014), Tayyar Mahmud Paşa ve Divanı, Samsun: Etüt Yayınları.
• Râgıb Hayreddin Paşa (Tarihsiz), Gazeliyât-ı Hayreddin Râgıb Paşa Canikî, British Library, Or. 7083, vr. 35b-36a.
• SARAÇ, M. A. Yekta (2011), Klasik Edebiyat Bilgisi Biçim-Ölçü-Kafiye, (4. baskı), İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• SERBESTOĞLU, İbrahim (2017), “Âyanlar Çağında Amasya’nın İdaresi: Caniklizâdeler ve Amasya”, Uluslararası Akdeniz Medeniyetleri Sempozyumu Bildiri Kitabı, Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları, s. 59-82.
• ŞAHİN, Canay (2003), The Rise and Fall of an Ayân Family in Eighteenth Century Anatolia: the Caniklizâdes (1737-1808), Doktora Tezi, Ankara: Bilkent Üniversitesi.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atilla ve Ahmet Kartal (2004), Eski Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Dergah Yayınları.
• TDK. (2023), Deyimler ve Atasözleri Sözlüğü, (Elektronik), erişim tarihi: 08.06.2023, https://sozluk.gov.tr/
• TOSUN, Murat Dursun (2023), Arşiv Belgelerinde Caniklizadeler, İstanbul: Sim Kitap ve Baskı Atölyesi Yay.
• ÜNVER, İsmail (2008), “Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”, Turkish Studies 3(6):1-146.
• YAKIT, İsmail (2017), Türk-İslam Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme, 4. baskı. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• YILMAZ, Şaban (ed.) (2022), “Hacı Ali Paşa’nın Torunu Hayreddin Râgıb Paşanın Kabri“, Hacı Ali Paşa, Facebook Blog Sayfası, (Erişim Tarihi: 01.12.2022). https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=pfbid0jAS31d7tYTUXg8ewCY3KCNYbw6dXjymTjiQi29NWNGe1mtNskWTeNaEk3Ztk42xGl&id=1809417469280393&mibextid=Nif5oz
• YORULMAZ, Hüseyin (1996), Dîvân Edebiyatında Nâbî Ekolü -Eski Şiirde Hikemiyat-, İstanbul: Kitabevi Yayınları.