Mecmuada Kaybolan Divan: ʿAlîmî’nin Divanı Örnekleminde Mecmualarda Az Görünür Divanlara Dair

Yıl 2024, Cilt: 32 Sayı: 32, 339 - 377, 30.06.2024

Ibrahim Direkli

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1447744

Öz

Derleme yoluyla meydana getirilmiş mecmua tarzı eserler her geçen gün artan bir ilgiyle akademik neşir çalışmalarına konu edilmektedir. Çalışmamızda derleme tarzı eserlerin muhtevasına bağlı olarak yapılan neşirlerin oluşturulma şekillerine vurgu yapılmıştır. Böylece tek bir mecmuadan faydalanılarak oluşturulan akademik neşirler ve birden fazla mecmuanın referans alınmasıyla oluşturulan neşirler şeklinde kendi içinde iki kategori halinde düşünülmüştür. Mecmualarda edebiyat literatürüne girmemiş ve mecmuaların gölgesinde kalmış divanların bulunabileceği yayımlanmış örnekler üzerinden gösterilmeye çalışılmıştır.
Mecmua kelimesinin klasik Türk edebiyatı kaynaklarında hangi anlam ilgisi ile kullanıldığı, yapılan çalışmalar da göz önünde bulundurularak vurgulanmış, özellikle tezkirelerde mecmuanın kullanımına dair tarama ve inceleme yapılarak kelimenin anlam ilgileri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda tezkirelerde mecmua kelimesinin birçok farklı anlam ilgisi tespit edilmiş ve örnek cümleler verilmiştir. Tezkirelerde mecmua kelimesinin kullanımı ile ilgili bazı istatistiki veriler tablo ve grafikler eşliğinde değerlendirilmiştir.
Bu çalışmanın önemli bir bölümü ʿAlîmî Mecmuası’nın incelemesine hasredilmiştir. Bu inceleme neticesinde ʿAlîmî’ye ait şiirlerin olduğu bölüm gerek tertip hususiyetleri gerek muhtevası açısından bir divanın varlığını ilham etmektedir. Mecmualarda az görünür divan örneklerinin varlığına güçlü bir vurgu olabilecek ʿAlîmî Divanı örneğinin tanıtımı ve incelenmesi de çalışmada öne sürülen uygulamaya örnek olarak işlenmiştir.
Makalenin son bölümünde biyografik kaynaklarda ʿAlîmî’nin hayatına dair araştırma yapılmış; ancak mezkûr şair hakkında herhangi bir bilgiye/kayda rastlanmamıştır. ʿAlîmî’nin eserinden yola çıkarak asıl adı, yaşadığı dönem, etkileşim içerisinde olduğu kişiler ve eserlerine dair bilgiler tespit edilip sonuçları paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, divan, mecmua, ʿAlîmî

Teşekkür

Makaleyi gözden geçirip bazı konularda fikir veren Prof. Dr. Sadık YAZAR, Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK hocalarıma ve Şeyma Nur Ata'ya teşekkür ederim.

The Divan Lost in a Magazine: About Divans Less Visible in Magazines in the Sample of Divan of ʿAlîmî

Öz

Compiled anthology-style works are increasingly becoming the focus of academic publishing endeavors. In our study, emphasis has been placed on the various methods of publication based on the content of compiled works. Thus, two categories have been considered: academic publications created using a single anthology and those created by referencing multiple anthologies. Examples of published works have been used to illustrate the presence of divans that have not entered the literary literature and remain in the shadows of anthologies.
The usage of the term "mecmua" (anthology) in classical Turkish literary sources has been highlighted, considering previous studies, particularly through a survey and examination of its usage in tezkires (biographical dictionaries), to identify its contextual meanings. In this context, various contextual meanings of the term "mecmua" in tezkires have been identified and example sentences have been provided. Statistical data regarding the usage of the term "mecmua" in tezkires has been evaluated with tables and graphs.
A significant portion of this study has been dedicated to the examination of the ʿAlîmî Mecmuası (ʿAlîmî Anthology). Through this examination it has been suggested that the section containing poems attributed to ʿAlîmî, both in terms of organization and content inspires the existence of a divan. The introduction and analysis of the ʿAlîmî Divanı (ʿAlîmî Divan), which could serve as a strong example highlighting the presence of rarely seen divan examples in anthologies have been presented as an example in the study.
In the final section of the article research has been conducted on biographical sources regarding the life of ʿAlîmî; however no information or record about the poet has been found. Information about ʿAlîmî's real name, the period he lived in, individuals he interacted with and his works has been deduced from his works and shared as findings.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Literature, divan, mecmua, ʿAlîmî

Kaynakça

• AÇIKGÖZ, Namık (2017), Riyâzu’ş-şuʿarâ-Riyâzî Mehemmed Efendi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• AYDEMİR, Emrah ve Fatih ÖZER (2019), Eslâf (Faik Reşâd), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• AYDEMİR, Yaşar (2016), “Remzî Divanı”, Türkiyat Mecmuası, 2, 11-34.
• BELENKUYU, Bekir (2020), “Yazıcıoğlu Mehmed Bahâeddin Tevfik (1845-1917) ve Bilinen Tek Eseri ‘Ufak Mecmûʿa-i Şiʿr’”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 67, 1-36. https://doi.org/10.14222/Turkiyat4273.
• CENGİZ, Halil Erdoğan (1986), “Divan Şiirinde Musammatlar”, Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı (Divan Şiiri), 52, 291-429.
• ÇİFTÇİ, Ömer (2017), Fatîn Tezkiresi (Hâtimetü’l-Eşâr): Fatîn Davud, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ÇUKURLU, Talip (2023), Divançe-i Erşed, İstanbul: Ihlamur Akademi Yayınları.
• DİREKLİ, İbrahim (2022), Musammat Mecmuaları ve Gencîne-i Eş‘âr İsimli Musammat Mecmuası (İnceleme-Metin), İstanbul: Çıra Akademi Yayınları.
• EKİNCİ, Ramazan (2018), Vekâyiʿu’l-Fuzalâ Şeyhî’nin Şakâʾik Zeyli, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• ERDOĞAN, Mustafa (2002), Türk Edebiyatında Muhammes, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• GÜLER, Mehmet (2015), “ʿÂlemî/ʿÂlimî’nin Manzûm Fıkhu’l-Ekber Tercümesi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 39, 126-143.
• GÜRBÜZ, Mehmet (2012), “Şiir Mecmuaları Üzerine Bir Tasnif Denemesi”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII Mecmua: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı, hzl. Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım, İstanbul: Turkuaz Yayınları, 97-113.
• İSEN, Mustafa (2017), Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı (Gelibolulu Mustafa Âlî), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• KADIOĞLU, İdris (2018), Tezkire-i Şuʻarâ-yı Âmid (Ali Emîrî Efendi), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• KAPLAN, Yunus ve Zahide EFE (2020), “Kâtibî (Seydî Ali Reis) ve Dîvânı”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 67, 229-265. https://doi.org/10.14222/Turkiyat4187.
• KARATEKE, Hakan T. (2018), İşkodra Vilayeti Osmanlı Şaʿirleri: Ali Emirî Efendi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• KESİK, Beyhan (2024), “ʿAlîmî (Çorlulu Kâsım Efendi)” mad., Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/alimi-corlulu-kasim-efendi (Erişim Tarihi: 03.03.2024.)
• KILIÇ, Atabey (2012), “Mecmua Tasnifine Dair”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII Mecmua: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı, hzl. Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım, İstanbul: Turkuaz Yayınları, 75-96.
• KILIÇ, Filiz (2017), Şefkat Tezkiresi (Tezkîre-i Şuʿarâ-yı Şefkat-i Bagdâdî), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• KILIÇ, Filiz (2018), Meşâʿirü’ş-şuʿarâ (Es-Seyyid Pîr Mehmed bin Çelebi), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• KOÇ, Mustafa (2011), Tuhfe-i Hattâtîn (Müstakimzâde), İstanbul: Klasik Yayınları.
• KÖKSAL, Fatih (2016), Kilisli Lutfullah Hâzım ve Dîvânçesi (Mecmûʿa-i Lutfî), İstanbul: Kesit yayınları.
• KÖKSAL, Fatih (2017), Edirneli Nazmî Mecmaʿün’n-nezâʾir (İnceleme-Metin), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• KURNAZ, Cemal ve Halil Çeltik (2010), Divan Şiiri Şekil Bilgisi, Ankara: H Yayınları.
• KURNAZ, Cemal ve Halil Çeltik (2013), “Şairlerin Gözüyle Mecmua”, Türkish Studies, 8, 21-49.
• KUT, Günay (1986), “Mecmua” mad., Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, (I. cilt), 79-80, İstanbul: Dergah Yayınları.
• KUTLAR OĞUZ, Fatma Sabiha; Hanife KONCU; Müjgan ÇAKIR (2017), Kâfile-i Şuʿarâ, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• KÜÇÜK, Sabahattin (2015), Bâkî Dîvânı: Tenkitli Basım, 3. Basım, Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları.
• LEVEND, Agah Sırrı (1998), Türk Edebiyatı Tarihi, 4. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ÖZTÜRK, Furkan (2018), Tezkire-i Silâhdâr-zâde (Defter Emini Silâhdâr-zâde Mehmed Emîn), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• SARAÇ, M.Yekta (2010), Klasik Edebiyat Bilgisi Biçim-Ölçü-Kafiye, 3. Baskı, İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• SOLMAZ, Süleyman (2018), Gülşen-i Şuʿarâ (Bağdatlı Ahdî), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• SÜNGÜ, Zeynep (2020), “Şiir Mecmuaları Hakkında Yapılan Yeni Çalışmalar Bibliyografyası ve MESTAP”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 25, 917-1056. http://dx.doi.org/10.15247/dev.2880.
• UZUN, Mustafa İsmet (2003), “Mecmua”, TDV İslâm Ansiklopedisi, (28.Cilt), Ankara: TDV Yayınları.
• ÜSTÜNER, Kaplan (2015), “Bir Divan Müsveddesi: Silahşor İbrahim Yâver’in Şiirleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 37, 278-311.
• YAZAR, Sadık (2020), “Şahsi Bir Arşiv Kaynağı Olarak Balıkesirli Râsih’in Mecmuası: İçerik Analizi ve Derkenar Notları”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, 13, 28-62.
• EK-1 Mecmua Teriminin Tezkirelerdeki Kullanımına Dair Tarama Yapılan Biyografik Kaynaklar
• AÇIKGÖZ, Namık (2017), Riyâzü’ş-Şuʿara (Tezkiretü’ş-Şuʿara), Riyâzî Muhammed Efendi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ARSLAN, Mehmet (2018), Mecmaʿ-i Şuʿarâ ve Tezkire-i Üdebâ, Mehmed Sirâceddîn, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• AYDEMİR, Emrah ve Fatih ÖZER (2019), Eslâf, Faik Reşâd, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• CANIM, Rıdvan (2018), Tezkiretü’ş-Şuʿarâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ, Latîfî, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ÇINARCI, Mehmet Nuri (2019), Tezkiretü’ş-şuʿarâ, Şeyhülislam Ârif Hikmet Bey, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ÇİFTÇİ, Ömer (2017), Fatîn Tezkiresi (Hâtimetü’l-Eşʿâr), Fatîn Davud, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• EKİNCİ, Ramazan (2017), Vefeyât-ı Ayvansarâyî, Hafız Hüseyin Ayvansarâyî, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• GENÇ, İlhan (2018), Tezkire-i Şuʿarâ-yı Mevleviyye, Esrâr Dede, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• GÜLTEKİN, İbrahim (2019), Gülbün-i Hânân, Halîm Girây, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İNCE, Adnan (2018), Tezkiretü’ş-şuʿarâ, Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Efendi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İPEKTEN, Halûk vd. (2017), Heşt Bihişt, Sehî Beg, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İSEN, Mustafa (2017), Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Gelibolulu Mustafa Âlî, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• KADIOĞLU, İdris (2018), Tezkire-i Şuʿarâ-yı Âmid, Ali Emîrî Efendi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• KARATEKE, Hakan (2018), İşkodra Vilayeti ʿOsmanlı Şaʿirleri, Ali Emirî Efendi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• KILIÇ, Esra (2017), Netâyicü’l-Ezhâr, Ubeydî, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• KILIÇ, Filiz (2017), Şefkat Tezkiresi (Tezkîre-İ Şuʿarâ-yı Şefkat-i Bagdâdî), Şefkat-i Bagdâdî, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• KILIÇ, Filiz (2018), Meşâʿirü’ş-şuʿarâ, Es-Seyyid Pîr Mehmed bin Çelebi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• KUTLAR OĞUZ, Fatma Sabiha; Hanife KONCU, Müjgan ÇAKIR (2017), Kâfile-i Şuʿarâ, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• OĞRAŞ, Rıza (2018), Bağçe-i Safâ-endûz, Esʿad Mehmed Efendi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ORAZAYEV, Hasan ve Tuba IŞINSU DURMUŞ (2017), Terâcim-i Ulemâ-yı Dağıstan, Ali Kâyayev, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ÖZTÜRK, Furkan (2018), Tezkire-i Silâhdâr-zâde, Defter Emini Silâhdâr-zâde Mehmed Emîn, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• SOLMAZ, Süleyman (2018), Gülşen-i Şuʿarâ, Bağdatlı Ahdî, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• SUNGURHAN, Aysun (2017), Beyânî Tezkiresi (Tezkiretü’ş-şuʿarâ), Mustafa (Cârullahzâde), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• SUNGURHAN, Aysun (2017), Tezkiretü’ş-şuʿarâ, Kınalızâde Hasan Çelebi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• YILMAZ, Kâşif (2019), Teşrîfâtü’ş-şuʿarâ, Güftî, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ZAVOTÇU, Gencay (2017), Rızâ Tezkiresi, Zehr-i Mār-zāde Seyyid Mehmed Rızā, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.