16. Yüzyıl Müelliflerinden Abdülmecîd b. Nasûh’un (Mecîdî) Bilinmeyen Eserleri ve Ona Atfedilen Eserler

Yıl 2024, Cilt: 32 Sayı: 32, 656 - 690, 30.06.2024

M. Fatih Köksal

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1481658

Öz

Mecîdî mahlasıyla şiirler de yazan 16. yüzyılın mütercim ve müelliflerinden Abdülmecîd b. Nasûh b. İsrâîl hakkında kaynaklarda verilen bilgiler oldukça sınırlıdır. Türk, Arap ve Fars dillerinde mensur ve manzum 60’a yakın eser üreten Abdülmecîd Efendi aslen Tosyalı olan ve İsrâîl Dede olarak tanınan bir zatın torunu, Zeyniye Dergâhının altıncı postnişini Şeyh Nasûh’un oğludur. Devrinin en üretken kalemlerinden olmasına rağmen çağdaşı biyografi eserlerinde kendisine yer verilmeyen Abdülmecîd Efendi’nin bilim dünyası tarafından fark edilip hakkında ilk akademik çalışmanın yapılması sadece 18 yıl önceye rastlar.
Gülzâr adlı eserini neşre hazırladığımız bu şair ve nasir üzerine araştırmalarımızı yoğunlaştırınca hayatına dair kayda değer kimi bilgi ve bulgular ile varlığından söz edilmeyen bazı eserlerine ulaştık. Ayrıca müellif üzerine yapılan çalışmaların önemli bir kısmında kendisine atfedilen bazı kitapların ona ait olmadığını ve yine eserlerine dair başka hatalı tespitlerin bulunduğunu fark ettik.
Bu çalışmada Abdülmecîd b. Şeyh Nasûh’a ait ikisi Türkçe ikisi Arapça olmak üzere dört yeni eser ve bazı eserlerinin yeni nüshaları tespit edilmiştir. Ayrıca kütüphane kataloglarında ve yapılan kimi çalışmalarda türlü sebeplerle müellifimize atfedilen üç Türkçe yedi Arapça eserin ona ait olmadığı veya yanlış adlandırıldığı delilleriyle birlikte ortaya konulmuştur. Yine muhtelif yayınlarda Türkçe bir eserinin Arapça, Arapça bir eserinin de Türkçe olarak gösterildiği, iki eserin de Abdülmecîd Efendi’ye aidiyetinin şüpheli olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Bu makale, Abdülmecîd Efendi’nin biyografisine sağlanan yeni katkıları paylaşmak ve hakkında bundan sonra yapılacak çalışmalarda özellikle eserleri bağlamında aynı yanlışların tekrar edilmesinin önüne geçebilmek amacıyla kaleme alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

: Mecîdî, Abdülmecîd b. Nasûh b. İsrâîl, Tosyevî, Gülzâr

Kaynakça

• Abdizâde Hüseyin Hüsameddin, (2022a). Amasya Tarihi. Cilt. 7. Haz. S. Arpaguş ve Ahmet Hakkı Turabi (Ed.: S. Keçeci Kurt, R.O. Özel, M. Hakverdioğlu), Samsun: Amasya Belediyesi Yayınları.
• Abdîzâde Hüseyin Hüsâmeddin, (2022b). Amasya Tarihi. Cilt. 1-3 ve 4. Cildin bakiyesi. Haz.: Mehmet Arslan, M. (Ed.: S. Keçeci Kurt, R. O. Özel, M. Hakverdioğlu), Samsun: Amasya Belediyesi Yayınları.
• Abdîzâde Hüseyin Hüsameddin, (2022c). Amasya Tarihi (Cilt. 12). Yayına Haz. Turabi, A. H. (Ed. S. Keçeci Kurt, R.O. Özel, M. Hakverdioğlu), Samsun: Amasya Belediyesi Yayınları.
• Abdülmecîd b. Nasûh (yz. a). Menâkıb-ı Evliyâ. Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar No. 4027 33a-67b.
• Abdülmecîd b. Nasûh (yz. b). Matlabu’l-aʿlâ. Süleymaniye Kütüphanesi Reşid Efendi TY 592.
• Abdülmecîd b. Nasûh (yz. c). Nebzetün mine’l-Hakâyık ve Zübdetün mine’d-Dakâyık. Milliî Kütüphane Yz A 6124/10.
• Abdülmecîd b. Nasûh (yz. d). Râhatu’l-ervâh. Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar 3563/3.
• Açıl, Berat (2020). “Tosyevî’nin Tercemetü’l-Levâyih’i ve Tercüme Stratejisi”. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. C. 60, S. 1, s. 1-55.
• Akbulut, Mansur Ahmet (2020). Abdülmecȋd bin Şeyh Nasûh bin İsrȃȋl Et-Tosyevȋ’nin İrşȃdü’t-Tȃlibȋn fi-Ta’lȋmi’l-Müteallimȋn’i (İnceleme-Tenkitli Metin). Yüksek Lisans Tezi. Manisa: Manisa Celal Bayar Üniversitesi.
• Aktürk, İsmet (2013). Abdülmecîd b. Nasûh’un Hadisçiliği ve Sürûru’n-Nâzırîn Adlı Risalesindeki Hadislerin Tahrici. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Altıyaprak, İsa (2023). Abdülmecîd b. Nasûh Tosyevî’nin (ö. 1588) Risâle fî Tefsîri’l-Âyâti’l-Müteallıka bi’t-Temsîl Adlı Risâlesinin (50b-98b arası) Tahkîk ve Tahlili. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Bağdatlı İsmail Paşa (1951). Hadiyyāt al-ʿārifīn, Asmā al-Muʾallifīn va Ās̱ār al-Muṣannifīn. Haz.: Kilisli Rıfat Bilge. İstanbul: Milliî Eğitim Basımevi.
• Bağdatlı İsmail Paşa (1971). Keşf-el-Zunun Zeyli Īżâḥ al-maknūn fī al-ẕayli ʿalā Keşf al-ẓunūn ʿan Asâmī al-kutubi va’l-funûn. İkinci basılış. Haz.: Muallim Kilisli Rıfat Bilge. İstanbul: Milliî Eğitim Basımevi.
• Bahadır, Savaşkan Cem (2018). “Abdülmecîd Tosyavî ve Manzum Kıssa-i Çoban’ı”. Uluslararası Amasya Şairleri Bilim Şöleni 4-6 Ekim 2018 Amasya. Ed.: M. Fatih Köksal, s. 83-92.
• Bursalı Mehmed Tahir (1333), Osmanlı Müellifleri. C.1. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Çolak, Fatma (2016). Abdülmecîd Tosyavî ve “Kıyâfet-Nâme” Adlı Eseri (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Demirkazık, H. İbrahim (2015). Abdülmecîd bin Nasûh’un Manzum Kıyafet-nâmesi (İnceleme - Metin - Dizin). İstanbul: Asmaaltı Yayınları.
• Demirkazık, H. İbrahim (2015). “Mecîdî’nin Mirâciyesi”. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. S. 10/8, s. 849-886. r: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8242.
• Demirkazık, Hacı İbrahim (2022). “16. Yüzyıl Sûfî Şairlerinden Abdülmecîd bin Şeyh Nasûh’un (Mecîdî) Kıssa-i Çoban Mesnevisi”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. S. 28, s. 64-122. http://dx.doi.org/10.15247/dev.3040.
• Erbaş, Muammer (2006). “Bir Osmanlı Müfessiri: Abdülmecîd b. Eş-Şeyh Nasûh b. İsrâʾîl (ö. 973/1565) ve Eserleri”. D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi. S. 24, s. 161-186.
• Erbaş, Muammer (2008). Abdülmecid b. Eş-Şeyh Nasuh b. İsrail et-Tosyevi Tefsiru Sureti’l-İnsan -Tahlil, Tercüme ve Tahkik-. İzmir: Birleşik Matbaacılık.
• Habîbî Ahmed bin Derviş (2020). ed-Devhatü’l-İrfâniyye fî Ravzati Ulemâi’l-Osmâniyye. Hzl. Ramazan Ekinci. İstanbul: TYEK Yay.
• Hayta, Ufuk (2008). Abdülmecîd B. Şeyh Nasûh Tosyevî’nin (ö. 1588) Hayatı, Eserleri ve el-Hüdâ ve’l-Felâh Adlı Tefsir Risalesinin Tahkiki. Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Hayta, Ufuk, Abdülhamit Birışık (2007). “Hayatı ve Eserleriyle Abdülmecîd B. Şeyh Nasûh Tosyevî ve Cevâhiru’l-Kur’ân ve Zevâhiru’l-Furkân Adlı Tefsir Risâlesinin İlmî Değeri”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. C. 16, S. 2, s. 343-367.
• Karatay, Fehmi Edhem (1961). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Yayınları.
• Kâtip Çelebi (2007). Keşfü’z-zunûn an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn. 5 cilt. Çev.: Rüştü Balcı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kirenci, İsmail - Davut Ağbal (2023). “Abdülmecîd b. Şeyh Nasûh b. İsrâil Amâsî’nin Makâmâtü’l-Mücevvidîn İsimli Eserinin Tecvid İlmindeki Yeri.”. Sosyal Bilimler Araştırmaları 2. Ed.: Hasan Yerkazan. Ankara: Sonçağ Akademi Yayınları, s. 267-306.
• Kol, Tülay (2019). Abdülmecîd bin Şeyh Nasûh Tosyevî’nin Arafâtü’l-Arifîn Adlı Kırk Hadis Tercümesi: İnceleme-Metin. Yüksek Lisans Tezi. Bilecik: Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi.
• Kuşdemir, Orhan Fatih (2017). “Abdülmecîd b. Şeyh Nasûh Tosyevî'nin Hayatı, Eserleri ve ‘Menâkıbu’l-Ârifîn ve Kerâmâtü’l-Kâmilîn’ Adlı Eseri Hakkında”. SOBİDER Sosyal Bilimlerde Araştırma Dergisi, S. 18, s. 305-323.
• Kuşdemir, Orhan Fatih (2021). Abdülmecîd b. Şeyh Nasûh Tosyevî el-Amasyavî Hayatı-Eserleri ve “Menâkıbu’l-Ârifîn ve Kerâmâtü’l-Kâmilîn”. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Mecdî Mehmed Efendi (2022). Hadâ’iku'ş-Şakâ’ik. C. 2. Hzl.: Bilal Alpaydın-Fatih Odunkıran. İstanbul: TYEK Yay Mecmûatü’r-resâil (yz.) Süleymaniye Kütüphanesi Reşid Efendi TY 1019.
• Mehmed Şemseddîn (1997). Bursa Dergâhları - Yâdigâr-ı Şemsî I-II. Hzl.: Mustafa Kara, Aadir Atlansoy. Bursa: Uludağ Yayınlarıç
• Müstakîmzâde Süleyman Sa’deddîn (1928). Tuhfe-i Hattâtîn. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Özel, Recep Orhan (2018.). “Abdülmecîd B. Nasuh et-Tosyevî el-Amâsî (996/1588) ve Risâle Fî Tefsîri’l-Âyâti’l-Müteallika Bi’t-Temsîl Adlı Eserinde İşârî Yorumlar”. Osmanlı Döneminde Tefsir. 123-147. İstanbul: Ensar Yayınları.
• Pak, Süleyman (2017). “Abdülmecid b. Nasuh b. İsrail Amâsi’nin Tefsir İlmine Katkıları”. Uluslararası Amasya Âlimleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı, C.1. Amasya: Amasya Üniversitesi Yayını. s. 235-248.
• Pak, Süleyman (2018). “Abdülmecîd b. Şeyh Nasûh b. İsrâil Amasî’nin ‘Risâletü’l-Fevzi’l-Azîm’i ve Tahkîkî.” Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. C. VI, S. 11, s. 81-117.
• Parlatır, İsmail – Györgi Hazai (2007). Macar Bilimler Akademisi Kütüphanesi Türkçe El Yazmaları Kataloğu. İstanbul: TÜBA Yayınları.
• Pattabanoğlu, Fatma Zehra (2016). “Abdülmecîd b. Şeyh Nasûh Tosyevî’nin ‘Fezâilü’l-İlm ve’l-Âlim’ Adlı Risâlesi ve Transkripsiyonu”. EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler C. XX, S. 66, s. 269-288.
• Pattabanoğlu, Fatma Zehra (2016). “Abdülmecîd B. Şeyh Nasûh Tosyevî ve Münâcâtü Levâhibi’n-Necât Adlı Risalesi”. III. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu “Kastamonu’da İlmî Hayat ve Kastamonu Âlimleri”, s. 170-178.
• Polat, Emanullah (2014). “Tosyevî’nin ‘el-Havf ve’l-Hüzün’ adlı Risâlesinin Tahkîki ve Değerlendirilmesi.” Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S. 3, s. 183-204.
• Sakar, Ekrem (2016). Abdülmecid b. Nasuh Tosyevî ve Matlab-ı A’lâ Adlı Esma-i Hüsna Şerhi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Sakar, Ekrem (2023). Abdülmecîd b. Nasûh Tosyevî’nin Matlab-ı A’lâ Adlı Eseri İnceleme - Metin. Ed.: Fahri Çakan. Konya: Palet yayınları.
• Samancı, Metin – H. İbrahim Demirkazık (2023). “Meʾdebüʾl-Fużalāi’l-ʿĀrifín: Abdülmecîd bin Şeyh Nasûh et-Tosyevî’nin (ö. 1588?) Dört Büyük Halife Menakıbnamesi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. S. 30, s.443-485. http://dx.doi.org/10.15247/dev.3170.
• Schmidt, Jan (2000). Catalogue of Turkish Manuscripts in the Library of Leiden University and Other Collections in the Netherlands: Comprising the Acquisitions of Turkish Manuscripts in the Seventeenth and Eighteenth Centuries. C. I, Leiden: Leiden University Library.
• Taşköprülüzâde (1985). Eş-şaḳāʾiḳu’n-Nuʿmānīye fī ʿUlemāʾi’d-Devleti’l-ʿOsmānīye. İnceleme ve notlarla neşreden: Ahmed Subhi Furat. İstanbul: İÜEF Yayınları.
• Toruk, Turgut (2010). Abdülmecîd b. Şeyh Nasûh b. Ali Et-Tosyevi ve Pend-i Attar Tercümesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Fatih Üniversitesi.
• Uluğ, Harun (2009). Abdülmecîd b. Eş-Şeyh Nasûh b. İsrail’İn el-Hüdâ ve’l-Felâh’ Adlı Eserinin Edisyon Kritiği ve Tanıtımı. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Yerkazan, Hasan (2018). “Abdülmecid b. Nasûh et-Tosyavî el-Amâsî (ö. 996/1588) ve ʿArafâtü’l- ‘Ârifîn İsimli Eseri”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 11, s. 119-157. https://doi.org/10.18498/amauifd.503927.
• Yerkazan, Hasan (2018). “Abdülmecid b. Nasûh’un Tezkîrü’n-Nâsîn Fî Tefsîri Sûret-i Yâsîn ve Tefsîru Sûreti’l-Mülk İsimli Eserlerindeki Manzûm Hadîs Tercümeleri”. Uluslararası Amasya Şairleri Bilim Şöleni 4-6 Ekim 2018 Amasya. Ed.: M. Fatih Köksal, s. 351-366.