Koçhisârîzâde Süleymân Tâlib’in Manzum Kasîde-i Bürde Tercümesi

Yıl 2024, Cilt: 32 Sayı: 32, 853 - 902, 30.06.2024

Sadık Yazar , Esma Erbil

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1494966

Öz

Osmanlı kültür ve edebiyat geleneğinde etkisi oldukça derin ve yoğun olan metinlerden biri Bûsîrî’nin nazmettiği ve Kasîde-i Bürde diye meşhur olan kasidedir. Farklı biçim ve içerikte tezahür eden bu etkinin önemli bir görünüm biçimi de kasidenin Türkçe şerh ve tercümeleridir. Son yirmi yılda tedrici olarak artan bilimsel çalışmalar sayesinde, bu şerh ve tercümelerin literatürü büyük oranda ortaya çıkarılmış olsa da bu literatürü oluşturan metinlerin neşri konusundaki çalışmalar devam etmektedir. Bu çalışmada da Kasîde-i Bürde’ye yazılan manzum tercümelerden biri olarak 18. yüzyılda yaşadığı tespit edilen Koçhisârizâde Süleymân Tâlib’in yaptığı manzum tercüme ele alınacaktır. Bu bağlamda öncelikle tercümenin nazımı/yazarına dair bir tashih yapılarak konuyla ilgili birkaç çalışmada tercümenin Sükûtî mahlaslı Mehmed b. Şeyh Mustafâ’ya aidiyetinin hatalı olduğu ortaya konmuştur. Akabinde, neredeyse sadece Zeyl-i Siyer-i Veysî isimli eseri ile ancak son bir iki yılda gündeme gelen Koçhisârizâde Süleymân Tâlib’in biyografisi oluşturulmaya çalışılmıştır. Klasik biyografik kaynaklarda yer almadığı için onun biyografisi için temel olarak bu çalışma ile birlikte tespit edilen eserleri, oluşturduğu mecmuası ve sahip olduğu kitaplar ile bunlardaki kayıtlar kaynak alınmıştır. Yazarın tespit edilen eserlerine dair bilgiler verildikten sonra çalışmanın asıl konusu olan manzum Bürde tercümesi ayrıntılı olarak tanıtılıp üç nüshası üzerinden kurulan çeviri yazı metni sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Koçhisârîzâde, Süleymân Tâlib, Kaside-i Bürde, Bûsîrî, Klasik Türk Edebiyatı, 18. yüzyıl.

Kaynakça

• Abou-Khatwa, Noha. (2009). “An Ode to Remember: The Burda of Al-Busiri in Cairene Ottoman Houses”. İçinde Creswell Photographs Re-examined: New Perspectives on Islamic Architecture, editör Bernard O’Kane, 43-75. American University in Cairo Press.
• Afyoncu, Erhan. "Müteferrika", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/muteferrika (03.06.2024).
• Akdemir, Yılmaz. (2015). “Kemâleddîn Hüseyin Harezmî’nin Çağatay Türkçesiyle Kasîde-i Bürde Şerhi (İnceleme, metin, çeviri, gramatikal dizin)”. Doktora Tezi, Dicle.
• Albayrak Sak, Vesile. (2014). “Şemseddin Sivâsî’nin Kaside-i Bürde Tercümesi”, Turkish Studies, 9 (3), 91-110.
• Albayrak, Vesile. (2019). “Esâsî’nin Kaside-i Bürde Tercümesi”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 16, 343-63.
• Ali Kahraman. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Aliyu Hassan, Muhammad. (2023). A Comparative Study of Muhammad Busiri’s Al-Burdah and Muhammad Tanu Moililel’s Madhu Modi. Nigeria.
• Aslan, Rose. (2021). “Understanding The Poem of The Burdah in Sufi Commentaries”. Master Thesis, Cairo: the American University.
• Ayçiçeği, Bünyamin (2017), “Bûsîrî’nin Kaside-i Bürde’sinin Geçmişten Günümüze Türkiye Toplumu Üzerindeki Akademik, Sosyal ve Dinî Etkileri”, Program Kodu: 1002, Proje No: 215K398, TÜBİTAK SOBAG.
• Ayçiçeği, Bünyamin. (2015). “Bûsîrî (ö. 696/1297?)’nin Kasîdetü’l-Bürde’sinin Diyarbakırlı Mehmed Said Paşa (ö. 1308/1892) Tarafından Yapılan Mensur ve Manzum Tercümesi”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 15, 27-102. http://dx.doi.org/10.15247/dev.237
• Ayçiçeği, Bünyamin. (2023). “Bûsîrî (ö. 696/1297?)’nin Kasîdetü’l-Bürde’sinin Ahmed Arîf (Ö. 1186/1772-73’ten sonra) Tarafından Yapılan Manzum Tercümesi”. Editör Cemal Kafadar, Gönül Tekin, ve Abdullah Esen. Türklük Bilgisi Araştırmaları Orhan Bilgin Armağanı I, 59, 65-93.
• Aydın, Süheyla. (2020). “Kemālāti Mehmed’nin Kasīde-i Bürde Tercümesi (İnceleme-Metin)”, Bitirme Tezi, İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi.
• Bağdatlı İsmail Efendi (1995). Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâü’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn. İstanbul: Maarif Basımevi.
• Bağdatlı İsmail Paşa (1971). Îzâhu’l-Meknûn fî Zeyli Keşfi’z-Zünûn an Esâmi’i’l- Kütüb ve’l-Fünûn. Tashih: Şerefettin Yaltkaya, Kilisli Rifat Bilge. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Bodur, Zehra. (2019). “Güzelhisârî Mustafa Efendi’nin İtikadî Görüşleri ve Tuhfetü’n-Nebî Adlı Fıkh-ı Ekber Şerhi”. Yüksek Lisans Tezi, Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Bursalı Mehmet Tahir (2018). Osmanlı Müellifleri, hzl. M. Ali Yekta Saraç. Ankara: TÜBA Yayınları.
• Büküm, Mehmet. (2018). “Nazmî-Zâde Murtazâ ve Zeyl-i Siyer-i Nâbî”. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 6, 175-211.
• Coşkun, Ali; ve diğerleri (2013). Osmanlı Yer Adları: II. Ankara : Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı.
• Çaldak, Süleyman. (2017). “Rağıb Paşa’nın Nâbî’nin Zeyl-i Siyer’ine Yazdığı Zeyl: Huneyniye ve Tâifiye”. HİKMET-Akademik Edebiyat Dergisi, 3 (7), 1-25.
• Çiftçi, Ömer (2017). Fatîn Tezkiresi (Hâtimetü’l-Eşâr), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55976,fatin-tezkiresi-pdf.pdf?0.
• Demir, Osman. (2016). “Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiye’sine Akâid-Kelâm Literatürü: Kişiler, Eserler ve Gelenekler Üzerinden Bir Hâsıla”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 14 (27), 9-52.
• Demirayak, Kenan. (2022). Üsküplü Abdurrahim Efendi ve İki Dilli Manzum Kaside-i Bürde Tercümesi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Donuk, Suat. (2015). “Siyer-i Veysî’ye yazılan zeyiller ve Nev ’î-zâde Atâyî’nin Zeyl-i Siyer-i Veysî’si”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (38), 103-41.
• Erkan, Mustafa. (1994). “Dürretü’t-tâc İslam Ansiklopedisi, C.10, İstanbul: TDV Yay.” İçinde İslam Ansiklopedisi. C. 10. İstanbul: TDV Yayınları.
• Erkoç, Bilal, ve Bahir Selçuk (2022), “Süleymân Tâlib’in Zeyl-i Siyer-i Veysî’si”, RESS Journal Route Educational & Social Science Journal, 9 (6), 507-22. http://dx.doi.org/10.17121/ressjournal.3301
• Ertaylan, İsmail Hikmet. (1997). Tercüme-i Kaside-i Bürde, İstabul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Erünsal, İsmail (2021). Osmanlılarda Kitap Ticareti: Sahaflar ve Kitapçılar, editör Filiz Dığıroğlu, Zeynep Berktaş; iç tasarım Ender Boztürk, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Faidi, A. (2013). “Tradisi Pembacaan Qashidah Burdah Terhadap Orang Sakıt Di Desa Sera Timur Kecamatan Bluto Kabupaten Sumenep Propinsi Jawa Timur”. Thesis, Endonezya: Uin Sunan Kalijaga.
• Fitzpatrick Coeli, Walker, Adam Hani (2014). Muhammad in History, Thought, and Culture_ An Encyclopedia of the Prophet of God, ABC-CLIO.
• Gölcük, Şerafettin, ve Adil Bebek. (1995). “el-Fıkhü’l-Ekber”. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi, 544-47. Ankara: TDV Yayınları.
• Günaydın, Yusuf Turan. (1995). “İbn-i Kemâl ve Edebî Kişiliği ve Kasîde-i Bürde Tercümesi (Tenkitli Metin)”,Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• İlhan, Mevlüt. (2017). “Naʿîmî’nin Manzum Kaside-i Bürde Tercümesi”. Journal of Turkish Language and Literature, 3 (4), 42-61. http://dx.doi.org/10.20322/littera.338362
• Kahraman, Bahattin. (1997). “Leʿâlî ve Abdurrahîm Karahisârî’nin Manzum Kasîde-i Bürde Tercümeleri”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sy 4, 57-107.
• Kaplan, Yunus. (2021a). “Fazlî ve Manzum Kasîde-i Bürde Tercümesi”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 25 (1), 66-89. https://doi.org/10.53372/turkoloji.944393
• Kaplan, Yunus. (2021b). “Nihâdî’nin Manzum Kasîde-i Bürde Tercümesi”. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 10 (25), 45-70. http://dx.doi.org/10.25068/dedekorkut430
• Kaplan, Yunus. (2022). “Sayrafî ve Manzum Kasîde-i Bürde Tercümesi”. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 9 (24), 309-38.
• Kaplan, Yunus. (2023). “Kaside-i Bürde’nin Mütercimi Meçhul Bir Manzum Tercümesi”. Mecmua, sy 15, 1-31.
• Karabulut, Ali Rıza; Karabulut, Ahmet Turan (t.y.). Mu’cemü’t-Târihi’t-Türâsi’l-İslâmî fî Mektebâti’l-Âlem: el-Mahtûtât ve’l-Matbûât: Dünya Kütüphanelerinde Mevcut İslam Kültür Tarihi ile İlgili Eserler Ansiklopedisi I-VI. Kayseri: Mektebe Yayınları.
• Karagöz, Ensar (2022), “İlmiye teşkilatı tarihine kaynaklık eden bir âlim: Eserleriyle Müstakîmzâde Süleyman Sadeddin”, Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Kaya, Mahmut. (1992), “Bûsîrî, Muhammd b. Saîd”, İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi, 6:468-70, TDV Yayınları.
• Kemikli, Nesime Beyza. (2021). Siyer Yazıcılığında Dönüşüm: Meşrutiyet Dönemi Türkçe Siyer Yazıcılığı. İstanbul: DBY.
• Koç, Hamza, Şermin Baka Telli (2022b). “Cihâdî’nin Manzum Kasîde-i Bürde Tercümesi”. 17. Yüzyıl Işığında Osmanlı (Editörler: Hanife Koncu, Nuri Seçgin). İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları. s. 205-226.
• Koç, Hamza. (2018). “Ahmed-i Rıdvan’ın Manzum Kaside-i Bürde Tercümesi”. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD), 5/12, 9-31.
• Koç, Hamza. (2021). “Paşasaraylı Fazlî Efendi’nin Manzum Kasîde-i Bürde Tercümesi”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 26, 391-425.
• Koç, Hamza. (2022a). “Mütercimi Belirsiz Bir Kaside-i Bürde”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Prof. Dr. Kemal Yavuz Armağanı, 14 (29): 935-956.
• Koç, Hamza. (2023). “Mütercimi Belirsiz Bir Kaside-i Bürde Tercümesi”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, (49): 363-398.
• Korkmaz, Seyfullah. (2018). Hulvî Abdullah Efendi Türkçe Manzum Çeviri Şerh, İnceleme ve Tıpkıbasım, Kayseri: Laçin Yayınları.
• Koyuncu, Fatih. (2022). “Hulvî Abdullah Efendi’nin Kaside-i Bürde Tercümesi”. The Journal of Academic Social Science Studies, 15 (92), 63-86. http://dx.doi.org/10.29228/JASSS.67252
• Köksal, M. Fatih (2013). “Râşid, Mehmed Râşid Efendi”. TEİS. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rasid-mehmed-rasid-efendi (09.06.2024).
• Kurt, Seda. (2022). “Bosnalı Sâmi‘î Abdülkerîm Efendi’nin Kayıp Sanılan Zeyl-i Siyer-i Veysî’si”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sy 28, 441-78.
• Mehmet Süreyya (1996). Sicill-i Osmani. Hzl. Nuri Akbayar. Çeviri yazı: Seyit Merinos, Fatma Zehra. (2017). “Sayrafî’nin Kasîde-i Bürde Tercümesi ve İncelemesi”. Bitirme Tezi, İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi.
• Muhacir, Esra (2023), “Tereke Kayıtlarının Kitap Kültürü Açısından Önemi”, İçinde Terekeler Neyi Derler?, editör K. Yıldız, 1. Basım, İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Mutiso, Wa Kineene. (1996). “Archetypal Motifs in Swahili Islamic Poetry: Kasida ya Burudai”. Thesis, University of Nairobi,.
• Özkaya, Yücel, "Mütesellim", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/mutesellim (03.06.2024).
• Özmen, Abdulsamet. (2015). “Nâbî’nin Siyer-i Veysî’ye Yazdığı Zeyillerde Yer Alan Türkçe Manzumeler ve Bu Manzumelerin Dil İçi Çevirileri”. The Journal of Academic Social Science, 3 (10), 535-63.
• Öztoprak, Nihat. (2010). “Türk Edebiyatında Manzum Siyerler” içinde Yazılışının 600. Yılında Bir Kutlu Doğum Şaheseri Uluslararası Mevlid Sempozyumu, 51-70.
• Pakalın, Mehmet Zeki (2004), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. 3, İstanbul: MEB.
• Putri, Intan Budiana, ve Abdul Muhid. (2021). “The Metode Pendidikan Keteladanan Relevansi antara Qasidah Burdah dengan Teori Belajar Sosial Albert Bandura: Metode Pendidikan Keteladanan Relevansi antara Qasidah Burdah dengan Teori Belajar Sosial Albert Bandura”. Tarbiyatuna: Jurnal Pendidikan Islam, 14 (2), 164-87.
• Rohmatika, Nur. (2023). “Analysis of Phonological Errors in Reading Qasidah Burdah at Darul Falah Islamic Boarding SchoolTambak Sumur Sidoarjo Indonesia”. Journal of Arabic Language Studies and Teaching, 3 (2), 185-206.
• Saraç, Yekta. (1994). “Kemal Paşazâde’nin Manzum Kasîde-i Bürde Tercümesi”, İslami Edebiyat, 24, 65-70.
• Saraç, Yekta. (2007). Klasik Edebiyat Bilgisi, Biçim-Ölçü-Kafiye, 3F Yayınları.
• Sezer, İsmail Hakkı. (2000). “Kaside-i Bürde ve Nesir ve Manzum Tercümesi”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10, 65-88.
• Shaman, Massad Süveylim Ali el-. (1982). “Türk edebiyatında siyerler ve İbn Hişam’ın Siyer’inin Türkçe tercümesi Cilt 1. Ankara: Ankara Üniversitesi.” Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Stetkevych, S. P. (2006). “From Text to Talisman: Al-Būsīrī’s Qasīdat al-Burdah (Mantle Ode) and the Supplicatory Ode”. Journal of Arabic Literature, 37 (2), 145-89.
• Stetkevych, Suzanne Pinckney. (2007). “From Sīrah to Qaṣīdah: Poetics and Polemics in al-Būṣīrī’s ‘Qaṣīdat al-Burdah’ (‘Mantle Ode’)”. Journal of Arabic Literature, 38, 1-52.
• Surahman, Cucu. (2020). “Collating Qaṣīdah Burdah of Al-Buṣīrī (A Living Text between the Editions and the Manuscripts)”. Hayula: Indonesian Journal of Multidisciplinary Islamic Studies, 4 (2), 141-69.
• Şahin, Ebubekir Sıddık. (1997). “Kasîde-i Bürde’nin Türkçe Terceme ve Şerhleri”, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şimşek, Selami. (2018). Kaside-i Bürde (Fazileti, Sırları ve Manzum Tercümesi) Şeyh Abdülhay el-Celvetî el-Edirnevî, İstanbul: Buhara Yayınları.
• Taşdelen, Damla. (2020). “Zâtî’nin Manzum Kasîde-i Bürde Tercümesi”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 1 (60), 113-52.
• Türkoğlu, Serkan. (2023). “Alî bin İsmâîl Babadağî’nin Manzum Kasîde-i Bürde Tercümesi”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 13, 374-97.
• Weinrich, Ines. (2017). “Between Poem and Ritual: The Burda by al-Būṣīrī (d. 1294-1297)”. İçinde Performing Religion: Actors, contexts, and texts, editör Ines Weinrich, 102-26. Ergon Verlag.
• Yazar, Sadık (2011). “Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği”, Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yazar, Sadık (2023), “Osmanlı Telif Geleneğinde Istılahî ve Amelî Yönden Tercüme ve Şerh İlişkisi”, İçinde M. A. Yekta Saraç Armağanı, editör Kaçar Mücahit, İsmail Güleç, ve Sadık Yazar, İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları.
• Yazar, Sadık. (2018). “Amasyalı Seyyid Hüseyin Efendi ve Manzum Kaside-i Bürde Tercümesi”. Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (3), 145-87.
• Yıldız, Alim. (2011). Ahmed Sûzî Hayatı ve Şiirleri, Sivas: Handle.
• Yıldız, Fatih. (2022). Kaside-i Bürde Tercümeleri: İmam Bûsîrî’nin Kaside-i Bürde’sinin 19 Tercümesi ve Bir Şerhi, İstabul: Büyüyen Ay.
• Yılmaz, Öksüz. (2020). “Mütercimi Meçhul Bir Kasîde-i Bürde Tercümesi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 24 (1), 211-45.
• Zuhriah. (2018). “Changes in the Pattern Formations of Qasidah Burdah by Imam Al-Būṣīry”. İçinde Selected Topics on Archaeology, History and Culture in the Malay World, editör Mohd Rohaizat Abdul Wahab, Ros Mahwati Ahmad Zakaria, Muhlis Hadrawi, ve Zuliskandar Ramli, 233-43.