MEŞÂİRÜ’Ş-ŞUARÂ’DA İSTANBUL MESİRELERİ VE MEYHANELERİ

Yıl 2024, Cilt: 33 Sayı: 33, 211 - 234, 26.12.2024

Murat Ali Karavelioğlu

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1542725

Öz

Edebi eserler; tarih, sosyoloji, psikoloji, hatta sosyal tarih sahalarının temel eserlerinden bütünüyle ayrı bir özelliğe sahiptir. Çünkü her şeyden önce edebi eser, bir sanat eseridir ve müellifinin hayal dünyasını hepsinden daha net yansıtır. Bu yönüyle edebi eserler, resim ve musiki gibi sanatların amacına ve anlatım kudretine daha yakın bir karakter arz ederler. Hatta denilebilir ki bir edebi eser, estetik unsurların başarıyla kullanılması ölçüsünde daha büyük bir sanat kıymeti kazanır. Şuara tezkireleri ise biyografik eserler olmaları nedeniyle kişilerin hayat hikâyeleri ve ait oldukları cemiyetin her devirde ve bölgedeki bütüncül hususiyetlerini en gerçekçi mikyasta verebilmeleriyle değerlendirilirler. Edebiyat tarihimizde Meşâirü’ş-şuarâ, kişisel biyografiler kadar cemiyet hayatının türlü vechelerini yansıtması ve taşıdığı estetik üslup hususiyetleri ile bu ölçütleri en yüksek mertebede sunan bir biyografi eseridir. Sosyal hayatın canlı ve renkli bir tezahürü olan eğlence hayatının bir yönünü, mesire ve meyhane yaşamını bu eserde en canlı tablolar hâlinde görmek mümkündür. Âşık Çelebi’nin, bir kısmını bizzat yaşadığı yahut kimine şahit olduğu, bazısını güvenilir kaynaklardan okuyup not ettiği, kimisini ise yine muteber sözlü mehazlardan dinleyerek kaydettiği sosyal hayat anlatımlarından bir kısmını derleyen bu makalede, 16. asırda İstanbul mesireleri ve meyhanelerinde yapılan gezinti, sohbet, ayş ü işret, ilim ve edebiyat musahabeleri ve muaşakalar ele alınmış, kahvehaneler başta olmak üzere diğer sosyal mekânlar kapsam dışı bırakılmış, sadece devrin mesire ve meyhane kültürünün tespitine katkı sunmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

16. yüzyıl, Meşâirü’ş-şuarâ, İstanbul, mesire, meyhane.

Kaynakça

• Akkurt, İbrahim. Vezîriâzam Davud Paşa ve Külliyesi. İstanbul: Fatih Belediyesi Yayınları, 2022.
• Aksoyak, İsmail Hakkı. “Feyzullah Efendi’nin Mesâ’iri ile Lutfî’nin Ferdî’nin Bilâdiyesi’ne Zeyli”. Söylenmemiş Sözler. 245-258. Ankara: Grafiker Yayınları, 2016.
• Aktaş, Uğur - Sönmez, Sevengül. İstanbul’un Yeşilliği. İstanbul: 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı, 2011.
• And, Metin. 16. Yüzyılda İstanbul (Kent-Saray-Günlük Yaşam), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2012.
• Artan, Tülay. “Bahçeler (Osmanlı Dönemi)”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 1/ 543-546. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 1993.
• Atasoy, Nurhan. Hasbahçe: Osmanlı Kültüründe Bahçe ve Çiçek. yay. haz. Gül İrepoğlu, İstanbul: Koç Kültür Sanat Yayınları, 2002.
• Atasoy, Nurhan. (2017). “Osmanlı’nın Çiçekleri”. Z Dergisi, 2017/1 sayfa no yok.
• Barkey, K. (1996). In Different Times: Scheduling and Social Control in The Ottoman Empire, 1550 to 1650. Comparative Studies in Society and History, 38(3), 460-483, Cambridge: Cambridge University Press.
• Belge, Murat. “Balıkpazarı”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 2 / 26-27. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, 1994.
• Çetin, Ümmügülsüm. “19. Yüzyılda Batılılaşma Hareketleri Kapsamında Yaşanan Kültürel Değişimin İstanbul’daki Mesire Eğlencelerine Yansıması”. ETÜ Tarih Dergisi 4 (2022), 79-100.
• Çokuğraş, Işıl. İstanbul’da Marjinalite ve Mekân (1789-1839): Bekâr Odaları ve Meyhaneler. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2013.
• Eke Uçan, Nagehan. “Klasik Türk Şiirinde Meyhane Metaforu”. Meyhane Kitabı. ed. E. Gürsoy Naskali vd. 67-85. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2019. Erdinçli, İhsan. “İstanbul Meyhânelerinde Sıra Dışı Eğlenceler: 17. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Müzik, Raks ve Cinsellik”. Tarih İncelemeleri Dergisi XXXV/1 (2020), 101-132.
• Erdoğan, Muzaffer. Osmanlı Devrinde İstanbul Bahçeleri. Vakıflar Dergisi IV (1958), 149-182.
• Evyapan Aslanoğlu, Gönül. Eski Türk Bahçeleri ve Özellikle Eski İstanbul Bahçeleri. Ankara: ODTÜ Yayınları, 1972.
• Göktaş, Uğur. “Kâğıthane Âlemleri”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 4 / 382. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, 1994.
• Güngör Taşçıoğlu, Şeyma. “İstanbul Halk Hikayelerinde Çevre, Kültür Unsurları ve Toplum Hayatı”. Osmanlı (Kültür ve Sanat). 9/143-150, İstanbul: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
• Gürbüz, Elif. Tarih İçerisinde İstanbul’daki Mesire Olgusu ve Mesire Alanlarının Geçirdikleri Değişimin Kağıthane Mesiresi Örneği Üzerinden İrdelenmesi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• İnalcık, Halil. Has-bağçede Ayş u Tarab Nedimler Şairler Mutribler. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2010. İpekten, Halûk. “[Divan] Şairlerin[in] Toplantı Yerleri: Meyhaneler”. Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler. ed. Mehmet Kalpaklı. 224-228. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999.
• İsen, Mustafa. - Burmaoğlu, Hamit. “Bursa şehr-engîzi (Lâmi’î Çelebi)”. Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi 3 (1988), 57-105.
• Kahraman, Seyit Ali. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi I/I-II. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2024.
• Kaplan, Hasan. (2016). “Mahallî Şairin Mahallî Coğrafyası: Kütahyalı Rahîmî’nin Şiirlerinde Yer Adları”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 17 (2016), 121-172.
• Kaplan, Yunus. “Lale Devri İstanbul’unda Padişah Bahçelerini Anlatan Manzum Bir Eser: Hıfzî ve Mesâir’i”. MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi 15/1 (2017), 307-330.
• Kara Ensari, Fahrünnisa. “Eyüp”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 3/ 245-250. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 1994a.
• Kara Ensari, Fahrünnisa. “Sütlüce”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 7/ 117-119. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını 1994b.
• Karavelioğlu, Murat Ali. “Şuara Tezkirelerinde Galata Tasvirleri”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi L (2012), 65-95.
• Karavelioğlu, Murat Ali. “Şehzade Emir Süleyman Çelebi’nin Edebi Muhiti”. Türk Dünyasının Ulu Çınarı Mertol Tulum Kitabı. ed. Mehmet Mahur Tulum vd. 391-448. Eskişehir: Sivrihisar Belediyesi Kültür Yayınları, 2017.
• Kartal, Ahmet. “Baykara Meclisinden Yansımalar: Edebî Meclisler 1”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 21 (2018), 541-562.
• Kavruk, Hasan. Şeyhülislâm Yahyâ Divânı. Ankara: MEB Yayınları, 2001.
• Kılıç, Filiz. Âşık Çelebi Meşâ‘irü’ş-şu‘arâ (İnceleme-Metin) 1-2-3. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 2010.
• Koçu, Reşad Ekrem. “Ağa Yokuşu”. İstanbul Ansiklopedisi. 1/ 252. İstanbul, 1958.
• Koçu, Reşad Ekrem. “Balıkpazarı”. İstanbul Ansiklopedisi. 4/ 2027. İstanbul, 1960.
• Koçu, Reşad Ekrem. “Beşiktaş”. İstanbul Ansiklopedisi. 5/ 2562-2573. İstanbul, 1961.
• Koçu, Reşad Ekrem. “Ca’ferâbâd Tekkesi”. İstanbul Ansiklopedisi. 6/ 3331. İstanbul, 1963.
• Koçu, Reşad Ekrem. “Eyüpsultanda Fulya Tarlası, Bağı”. İstanbul Ansiklopedisi. 10/ 5451-5452. İstanbul, 1971.
• Koçu, Reşad Ekrem. “Eyüpsultan Kaymağı, Kaymakçı Dükkânları”. İstanbul Ansiklopedisi. 10/ 5459. İstanbul, 1971.
• Koçu, Reşad Ekrem. “Galata”. İstanbul Ansiklopedisi. 11/ 5882-5886. İstanbul, 1973.
• Kutluk, İbrahim. Kınalı-zade Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-şuarâ 1-2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989. Macit, Muhsin. Nedîm Divânı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
• Maden, Fahri. “Sütlüce’de Bir Bektaşi Ocağı: Caferabad (Bademli-Münir Baba) Tekkesi”. Alevilik Araştırmaları Dergisi 5 (2013), 155-174.
• Mantran, Robert. 17. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul I-II. çev. M. Ali Kılıçbay-E. Özcan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1990.
• Meyhane Kitabı. (2019). (ed. E. Gürsoy Naskali) İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Pala, İskender. “Galata’da Ayak Seyri”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 3/ 368. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 1994.
• Özdemir, Nebi. “Osmanlı Tüketim Kültürü, Eğlence ve Yazılı Medya İlişkisi”. Milli Folklor Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi 73 (2007), 12- 22.
• Suner, Nermin. Lâtifî, Evsâf-ı İstanbul, İstanbul: Baha Matbaası, 1977.
• Şeker, Mehmet. Gelibolulu Mustafa Âlî, Mevâidü’n-nefâis fî Kavâidi’l-mecâlis. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1997.
• Uğuryol, Drahşan. (2018). İstanbul’un Tarihi Bahçeleri ve Mimari Elemanlarının Koruma Sorunları. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2018.