The Journey Of Musahıp Mustafa Pasha From Beıng A Patronısed Person To Becomıng A Patron

Yıl 2024, Cilt: 33 Sayı: 33, 390 - 403, 26.12.2024

Özge Özbay Kara

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1545885

Öz

As the vizier, companion and son-in-law of Mehmet IV, the second longest reigning ruler of the Ottoman Empire after Suleiman the Magnificent, Musahip Mustafa Pasha, who was one of the important figures of the period, reached a position of patronage with the opportunities provided to him by his status. After completing his education in Enderun, Mustafa Agha started his palace service as Mustafa Ağa in the Treasury Room and continued his service in the Privy Chamber. Mustafa Agha, who was described as the sultan’s favourite, gained the sultan’s trust in a short time and was appointed as the second vizier. This journey from agha to pasha continued with the posts of district governor of the rikab-ı hümayun, chief soldier, chief captain and Bosphorus guard.
Mustafa Pasha, whose father was a music lover and poet, added the talent of calligraphy to his family’s interest in literature and art. As this is his only surviving poem, it is more accurate to describe him as a literary enthusiast. According to biographical sources and poetry, he patronized scholars and artisans, and his generosity was praised in many eulogies. There were works dedicated and presented to the pasha in addition to the works written with his encouragement. Poems were written to congratulate his marriage to Hatice Sultan, as well as on the occasion of his eulogy. This study discusses Musahip Mustafa Pasha's circle of patrons, evaluates the works and verses dedicated to him in detail, and emphasises the elements of eulogy used for him in these texts.

Anahtar Kelimeler

17th century, Mehmet IV, Musahip Mustafa Pasha, patronage tradition, patron, patronised.

MUSAHİP MUSTAFA PAŞA’NIN MAHMİLİKTEN HAMİLİĞE UZANAN YOLCULUĞU

Öz

Kanuni Sultan Süleyman’dan sonra Osmanlı’nın en uzun saltanat süren ikinci hükümdarı IV. Mehmet’in musahibi, veziri ve damadı olması dolayısıyla devrin önemli figürlerinden biri olan Musahip Mustafa Paşa, bulunduğu statünün kendisine sağladığı imkânlarla bir hami konumuna erişmiştir. Enderun’da eğitimini tamamladıktan sonra Hazine Odası’nda Mustafa Ağa olarak başladığı saray hizmetine Has Oda’da devam etmiş, padişah musahibi olduktan sonra onun için ikbal günleri başlamıştır. Padişah-ı makbul olarak nitelenen Mustafa Ağa, kısa sürede sultanın güvenini kazanmış ve kendisine ikinci vezirlik tevcih edilmiştir. Ağalıktan paşalığa uzanan bu yolculuk; rikab-ı hümayun kaymakamlığı, seraskerlik, kaptanıderyalık ve Boğaz muhafızlığı görevleri ile devam etmiştir.
Babası da bir musikişinas ve şair olan Mustafa Paşa, aileden gelen edebiyat ve sanat merakına hattatlık meziyetini de eklemiştir. Günümüze ulaşan tek şiiri oluşu dolayısıyla onu bir edebiyat muhibbi olarak tanımlamak daha doğrudur. Biyografik kaynaklarda ve manzumelerde ilim ve sanat erbabının hamisi olarak tavsif edilmiş, özellikle cömertliği ile birçok methiyeye konu olmuştur. Paşa’nın teşviki ile yazılan eserlerin yanı sıra kendisine ithaf ve takdim edilen eserler/manzumeler olduğu tespit edilmiştir. Methi vesilesiyle pek çok kaside kaleme alınmış; banilik faaliyetleri üzerine tarihler düşürülmüş ve Hatice Sultan ile nikâhını tebrik maksadıyla şiirler yazılmıştır. Bu çalışmada, Musahip Mustafa Paşa’nın himaye muhiti ele alınacak, ona sunulan eser ve manzumeler etraflıca değerlendirilecek ve bu metinlerde kendisi için kullanılan methiye unsurları üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

XVII. asır, IV. Mehmet, Musahip Mustafa Paşa, himaye geleneği, hami, mahmi.

Kaynakça

• AĞAOĞLU, Sami (2004), “Musahip Mustafa Paşa Vakfı”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 15: 377-399.
• ARSLAN, Mehmet (1987), Sâmî Âsafnâme Mesnevîsi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
• ÇAKIR, Mustafa Sefa (2020), Yahyâ Nazîm Divanı, Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• ÇALDAK, Süleyman (2010), Nâlî Dîvânı, İstanbul: Kesit Yayınları.
• ÇAPAN, Pervin (2005), Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî: Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idi’l-Eş‘âr (İnceleme-Metin-İndeks), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• DERİN, Fahri Çetin (2009), Abdurrahman Abdî Paşa Vekâyi’nâmesi [Osmanlı Tarihi (1648-1682)], İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• DOĞAN, Hasan (2002), “Va’dî’nin Heşt Behişt Mesnevisi ve Bu Mesnevide Yer Alan Mi’raciyye”, Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi, 8(16): 251-261.
• EKİCİ, Hatice (2006), Sahhaf Rüşdî ve Divanı’nın Tenkitli Metni, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi.
• EKİNCİ, Ramazan (2018), Şeyhî Mehmed Efendi-Vekâyi’u’l-Fuzalâ (Şeyhî’nin Şakâ’ik Zeyli), İstanbul: Türkiye Yazma Eser Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• ERCAN, Özlem (2023), “Bir Hami, Bir Şair: Nabi’nin Musahip Mustafa Paşa’ya Yazdığı Şiirleri”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 13: 568-584, doi: 10.29000/rumelide.1379199.
• ERDEM, Melike (1994), Bursalı Tâlib ve Divanı Tenkidli Metin ve İnceleme, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• GEZER ŞAHİN, Banu (2009), Tâlib Divanı ve İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• GÖKGÖZ, Yağmur (2021). Mustafa b. Ahmed el-Bosnevî’nin Zübdetü’ş-Şürûhi’t-Türkiyye’si (İnceleme-Metin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi, Aydın: Aydın Adnan Menderes Üniversitesi.
• HAMMER, Joseph V. (1947). Büyük Osmanlı Tarihi. İstanbul: Üçdal Yayınları, C. XI.
• İNCE, Adnan (2018). Mirzâ-zâde Mehmed Sâlim Efendi-Tezkiretü’ş-Şuarâ. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• KAÇAR, Mücahit (2024). “Cumhuriyet’in İkinci Yüzyılında Klasik Türk Edebiyatı Araştırmalarının Geleceği: Meseleler, Konular, Vazifeler”, TUDED Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 64 (1): 1-52, doi: 10.26650/TUDED2024-1417917.
• KAPLAN, Yunus (2019), 17. Yüzyıl Şairlerinden Fevzî Divanı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• KARABEY, Turgut (2014), “Nâbî’nin Azliyye Kasidesi Hakkında Bazı Düşünceler”, Nabi Sempozyum Bildirileri içinde, haz. Ali Bakkal, 497-503. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• KAHRAMAN, Seyit Ali ve Nuri Akbayar (1996), Mehmed Süreyya-Sicill-i Osmanî, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, C. IV.
• KAPLAN, Mahmut (2019), Neşâtî Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• KAZAN, Şevkiye (2023), Üsküdarlı Sırrî Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği Divan’ı (Tenkitli Metin-İnceleme) ve Şerhu Medhi’n-Nebî, Yayımlanmamış Doktora tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• KOÇ, Mustafa (2014), Tuhfe-i Hattatîn-Müstakîmzâde Süleyman Sa’deddîn Efendi, İstanbul, Klasik Yayınları.
• OKTAY, Adnan (2017), Münşe’ât-ı Nâbî, Nâbî’nin Mektupları, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• ÖZBAY KARA, Özge (2023), IV. Mehmet Devri Türkçe Yazılı Kültür ve Himaye Geleneği, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• ÖZTÜRK, Uğur (2024). Osmanlı Dünyasında Himaye İlişkileri ve Yazılı Kültür: Sultan III. Murâd Devri (1574-1595), İstanbul, Dergâh Yayınları.
• SAVAŞ, Hatice (2002), Nâlî Mehmed’in Miftâh-ı Heft-kân’ı (İnceleme-Metin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.
• SELÇUK, Bahir (2017), Nalî Mehmed Efendi-Tuhfetü’l-Emsâl, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• ŞAHİN, Ali (2002), Abdülbâkî Ârif Efendi (Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Divanının Tenkidli Metni), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.
• ŞAHİN, Esma (2019). “Hamilik Faaliyetleri Çerçevesinde Gazanfer Ağa (ö. 1603)’ya Yazılan Manzumeler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12 (63): 168-193.
• URALÇİN, Sema (2009), Sa’dî Divanı (İnceleme-Metin-İndeks), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (2014), Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• YILMAZ, Ozan (2019), Şu’ûrî Hasan Efendi, Lisânü’l-Acem Ferheng-i Şu’ûrî, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• YOLDAŞ, Kazım (2005), Sabir Parsa Divanı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.