GERÇEK İLE KURGU ARASINDA BİR YOLSUZLUK HİKÂYESİ: HİKÂYE-İ MÛCİD-İ ŞERR Ü NİFÂK HÂCI FIRILDAK

Yıl 2024, Cilt: 33 Sayı: 33, 345 - 368, 26.12.2024

Fatma Sabiha Kutlar Oğuz , Nagihan Gür

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1548167

Öz

İsimsiz olarak basılan Hikâye-i Mûcid-i Şerr ü Nifâk Hâcı Fırıldak adlı hikâye, 1902 yılında zararlı içeriğinden dolayı toplatılır. Hikâyenin merkezinde Çeşme müftüsü olarak görev yapmış ve adı birtakım yolsuzluklara karışmış Hacı Fırıldak karakteri yer alır. Kıssadan hisse çıkarmak amacıyla yazılmış bu ibretlik hikâye, aslında 1881 yılı ve sonrasında cereyan etmiş gerçek olayların kurgusal düzleme aktarılmış bir formudur. Hikâye, Çeşme’de uzun yıllar müftülük yapmış Hacı Hasan Hilmi Efendi’nin (ö. 1928) yolsuzluklarına dayanmaktadır. Hikâyede ismini gizleyen yazar ise Hacı Hasan Hilmi hakkında defalarca suç duyurusunda bulunmuş, 1908-1912 yılları arasında Aydın mebusluğu yapmış İsmail Sıdkı Efendi (ö. 1935)’dir. İsmail Sıdkı Efendi, Hacı Hasan Hilmi Efendi’nin bizzat şahit olduğu yolsuzlukları hakkında defalarca şikâyette bulunmuş, bir sonuç alamayınca edebiyatın gücünü kullanarak bunları okurların dikkatine sunmuştur. Çeşme müftüsünü Hacı Fırıldak karakteri üzerinden parodileştirerek 19. yüzyıl sonu Osmanlı bürokrasinin işleyişine ve yozlaşmış bürokrat tipine eleştiriler yöneltmiştir. Böylelikle ilhamını gerçeklikten almış, üslubu ve anlatım özellikleriyle geleneksel hikâye tarzına uygun, mizahi yönden güçlü sıra dışı bir anlatı ortaya koymuştur. Hikâye-i Mûcid-i Şerr ü Nifâk Hâcı Fırıldak hikâyesini araştırmacıların dikkatine sunmayı amaçlayan bu makalede, söz konusu hikâye, kurgu ve gerçeklik bağlamında analiz edilecek, hikâyenin sosyal ve tarihi bağlamda taşıdığı değer ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

19. Yüzyıl , Osmanlı bürokrasisi , Hasan Hilmi Efendi , İsmail Sıdkı Efendi , Hacı Fırıldak , geleneksel hikâye , kurgu , gerçeklik.

Kaynakça

• Aktaş, Atilla. “Ömer Seyfettin’in Hikâyelerinde Politik Hiciv ve Parodik Yapı,” 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, Cilt: 9, Sayı: 25 (2020): 209-247.
• Akyüz, Kenan. “Ziya Paşa ve “Terkîb-i Bend”, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 1860-1923. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1995.
• Balcı, Hilal. “Geleneksel Formlardan Şalvarın İç Anadolu’da ve Doğu Anadolu’da Kullanımı ve Bu İki Bölgenin Mukayeseli Karşılaştırması.” Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi 31 (2018): 57-68.
• Demirbağ, Ömer. “Koca Râgıb Paşa ve Dîvân-ı Râgıb”. Doktora Tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 1999.
• Efe, Adem. “İsmail Sıdkı Efendi’nin Vakıfların Yeniden Yapılandırılması Hakkındaki Bazı Düşüncelerini İçeren Hatırat Adlı Risâlesi Üzerine”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 43 (2019): 283-291
• Fatma Zehra Şahin, “Türk Halk Hikâyelerinde Adalet ve Liyakat”. Doktora Tezi,. Pamukkale Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, 2023.
• Gölpınarlı, Abdülbaki ve Pertev Naili Boratav. Pir Sultan Abdal. İstanbul: Kapı Yayınları, 2022.
• [İsmail Sıdkı Efendi]. Hikâye-i Mûcid-i Şerr ü Nifâk Hâcı Fırıldak, Konya Yazma Eserler Kütüphanesi, 1893.
• Keleş, Erdoğan. “Çeşme Müftüsü Hacı Hasan Hilmi Efendi ve Hakkındaki İddialar,” Sosyal, Beşerî ve İdari Bilimler Alanında Akademik Çalışmalar. Ed. Hasan Babacan. Ankara: Gece Kitaplığı, 2020.
• Koşay, Hamit Zübeyir. “Türkiye Halkının Maddi Kültürüne Dair Araştırmalar II, Kap-Kaçak”, Türk Etnografya Dergisi, Sayı: II, (1957): 5-28.
• Köksal, Ahmet. “II. Meşrutiyet Dönemi’nde Vakıfların Yeniden Organizasyonuna Dair İki Eser: İsmail Sıdkı’nın “Hatırat”ı ve Hamadezade Halil Hamdi Paşa’nın Layihası,” Tarih Araştırmaları Dergisi 33/56 (2014): 343-86.
• Köse, Nerin. “Pir Sultan ve Hızır Paşa Hikâyesi”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Sayı IV (2000): 301-318.
• Yıldırım, Ali. Deyiş ve Direniş Pir Sultan Abdal. Ankara: İtalik Yayınları, 2013.
• Mustafa Duman, Türk Halk Anlatılarında Olumsuz Tipler. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, 2019.
• Özege, M. Seyfettin. Eski Harfli Türkçe Eserler Kataloğu, Cilt: 1. İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası, 1971.
• Satılmış, Selahattin. “19. Yüzyılda Bir Büyük Felâket: 3 Nisan 1881 Sakız ve Çeşme Depremi,” Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt: 29, Sayı: 2 (2014): 605-624.
• Satılmış, Selahattin. “1881 Sakız Depreminde Osmanlı Afet Yönetimi ve Vali Sadık Paşa’ya Yönelik Eleştiriler,” Belleten, Cilt: 80, Sayı: 288 (2016); 573-618.
• Sezen, Cihan. “Pir Sultan Abdal Hakkında Yazılmış Kitaplarla İlgili Açıklamalı Bibliyografya Denemesi (1928-2015)”. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016.
• Elektronik kaynaklar Dehkhoda. https://lamtakam.com/dictionaries/dehkhoda
• Kāmûsu’l-A’lâm, https://www.osmanlicasozlukler.com/kamusulalam
• Kubbealtı Lugatı, https://lugatim.com/s/lata
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. https://sorularlaislamiyet.com
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. https://www.kuranmeali.com
• Kur’ân-ı Kerîm. https://www.kuranmeali.com
• Seyfettin Özege Kataloğu. https://bilgimerkezi.atauni.edu.tr/yordam
• Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. https://portal.yek.gov.tr